Stablewski Erazm (1802–1870), ziemianin, poseł do parlamentu pruskiego. Ur. 2 VI w Biskupicach (pow. koniński), był wnukiem Piotra Korytowskiego (zob.), najmłodszym synem Kajetana i Rozalii z Korytowskich, bratem Karola (zob.).
W l. 1814–21 uczył się S. w szkole departamentowej (później Gimnazjum św. Marii Magdaleny) w Poznaniu. Od r. 1821 studiował filozofię na uniw. w Berlinie i działał w tajnym studenckim Związku Polskim, któremu przewodniczył Karol Marcinkowski; zaprzyjaźnił się wówczas m.in. z Gustawem Potworowskim. Wraz z nim, w proteście przeciwko aresztowaniu członka Związku, Ludwika Koehlera, obraził sędziego uniwersyteckiego Krauzego (luty 1822), za co ukarany został nakazem opuszczenia Berlina pod eskortą policji. W wyniku zeznań Koehlera ujawniono istnienie Związku i władze pruskie nakazały aresztować S-ego w Zalesiu (5 IV). Dowieziony do Berlina, po stosunkowo szybkim (dzięki interwencji namiestnika W. Ks. Pozn. Antoniego Radziwiłła) procesie, skazany został 11 VII wraz ze swym bratem Antonim na trzy miesiące twierdzy w Wisłoujściu (Weichselmünde) pod Gdańskiem. Po odbyciu kary, w październiku t.r. wyjechał do Getyngi, gdzie w l. 1823–4 studiował prawo i administrację.
Po powrocie do Wielkopolski S. ożenił się 15 XII 1825 z Melanią z Wilkońskich, bogatą dziedziczką, córką Józefa i Róży z Umińskich (siostrzenicą gen. Jana Nepomucena Umińskiego), o której rękę rywalizowali wcześniej Adolf Koczorowski i Stanisław Mycielski (w wyniku pojedynku Koczorowski zginął, a Wilkońska została przez młodzież potępiona). W posagu S. wziął dobra: Dłonie, Kołaczkowice i Raszewy (pow. rawicki), do których dokupił Długą Goślinę oraz Wilkowo Niemieckie pod Lesznem, stając się w ten sposób właścicielem ok. 4 tys. ha. Nie przystąpił do powstania listopadowego, lecz po r. 1831 ukrywał w Dłoniach Wandalina Wodpola skompromitowanego wobec Prusaków z powodu udziału w powstaniu i dezercji z wojska pruskiego. W r. 1832 wykupił od rządu pruskiego «mocą pierwszeństwa» Czeluścin, a potem Smolice, zabrane gen. Umińskiemu; dał też w Dłoniach schronienie jego córce, Magdalenie, wyrzuconej przez Prusaków ze Smolic. W swoich majątkach uregulował stosunki włościańskie. Należał do współzałożycieli Kasyna Gostyńskiego w r. 1836. W r. 1838 w Karlsruhe zapoznał się z metodą produkcji cukru K. S. Schützenbacha, uzyskał od niego upoważnienie do zawierania z ziemianami wielkopolskimi kontraktów na produkcję cukru i w r. 1839 założył w Dłoniach cukrownię. W r. 1840 pomagał Edwardowi Raczyńskiemu w zbieraniu tzw. grawaminów (skarg ludności polskiej na bezprawne postępowanie władz pruskich), których zażądał nowy król Fryderyk Wilhelm IV. Współpracował też z Marcinkowskim przy zakładaniu spółki do budowy Bazaru Poznańskiego (1838–42) i tworzeniu w r. 1841 Tow. Naukowej Pomocy (TNP), którego celem była działalność stypendialna. Był członkiem Tow. Rolniczego w Gostyniu, w r. 1842 został wybrany do Tow. Rolniczego w pow. wschowskim, a od czerwca 1844 do listopada 1845 działał w powiatowym Tow. Rolniczym w Krobi. W lipcu 1845 objął funkcję prezesa TNP w pow. krobskim.
W r. 1846 zamieszkał S. z rodziną w Berlinie (m.in. ze względu na edukację synów). W tym czasie otrzymał tytuł szambelana królewskiego. Po wybuchu rewolucji berlińskiej, pod koniec marca 1848, został wysłany przez poznański Komitet Narodowy do Belgii, by nakłonić gen. Ignacego Kruszewskiego do objęcia dowództwa nad wojskiem polskim w W. Ks. Pozn. i uzyskał obietnicę jego przyjazdu. W maju wyjechał do Wrocławia jako przedstawiciel W. Ks. Pozn. na zjazd działaczy politycznych ze wszystkich zaborów i emigracji. W czerwcu t.r. współorganizował na prowincji Ligę Polską. Najpierw utworzył jej filię w swym majątku w Wilkowie pod Lesznem, potem pełnił funkcję dyrektora Ligi na cały pow. wschowski i reprezentował go na spotkaniach delegatów Lig powiatowych w r. 1849 na zamku Działyńskich w Kórniku (10 I) oraz w Wierzenicy u Augusta Cieszkowskiego (15 VI). T.r. wybrany został, także głosami niemieckimi, w okręgu Wschowa–Krobia–Krotoszyn do izby niższej parlamentu pruskiego. Dn. 2 X w pierwszym wystąpieniu (Rede des Abgeordneten zur zweiten Kammer, Kammerherrn – gehalten in der 25ten Sitzung am 2. October 1849, [b.m.r.w.]) zażądał zagwarantowania w konstytucji pruskiej statutu organicznego dla W. Ks. Pozn., zapewniającego mu odrębność administracyjną, prawną i kulturalną. Zagroził, że w przeciwnym razie Polacy zwrócą się ku Rosji. Wysiłki S-ego i innych posłów polskich nie przyniosły rezultatu; w konsekwencji 25 I 1850 wstrzymał się od głosowania nad konstytucją, a miesiąc później (5 II) złożył mandat poselski. Ponownie wybrany w lutym 1850 do izby niższej z okręgu Wschowa–Krotoszyn–Krobia pracował głównie w Kole Polskim, którego został wiceprezesem. T.r., pod presją władz pruskich, wystąpił z Ligi Polskiej. Dn. 30 IV 1851 wygłosił mowę dotyczącą zawieszonej wciąż dla W. Ks. Pozn. ordynacji prowincjonalnej i obwodowej; odbiła się ona szerszym echem w opinii polskiej, Zygmunt Krasiński nazwał ją «arcypoczciwą, szlachetną, szczeropolską». Wiosną 1853, po rezygnacji Tytusa Działyńskiego, wszedł z okręgu Ostrzeszów–Śrem–Krotoszyn–Krobia–Wschowa–Kościan do izby panów parlamentu pruskiego, tuż przed zamknięciem sesji. Dn. 21 IV występując w sprawie funduszu na sieroty górnośląskie, protestował przeciw opiniom posłów niemieckich, którzy przyczyn nędzy na Śląsku upatrywali w słowiańskich obyczajach, niskim wykształceniu i lenistwie. Postulował zwiększenie liczby szkół w W. Ks. Pozn. i zaprzestanie polityki germanizacyjnej. Pod koniec kwietnia t.r. wyjechał do swych majątków, nie przybył już na następną sesję parlamentu i jesienią 1853 złożył mandat. W r. 1854 wydał w tłumaczeniu na język polski pięć swych Mów sejmowych byłego posła z W. ks. Poznańskiego do izb pruskich (Berlin). Wg doniesień szpiegów pruskich z Londynu, miał S. być w tym czasie w kontaktach z tamtejszym ośrodkiem emigracji polskiej. Niewątpliwie należał do paryskiego Tow. Historyczno-Literackiego.
Dn. 27 VI 1851 wybrany został S. do Dyrekcji Bazaru Poznańskiego (był w niej do 13 VI 1854). Dn. 23 VI 1853 rawicki sejmik powiatowy delegował go do komisji zajmującej się budową szos. Od r. 1857 należał do Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk. W styczniu t.r. był proponowany na urząd dyrektora generalnego Tow. Kredytowego Ziemskiego, ale jego kandydatury nie zatwierdziły władze pruskie. W broszurze Uwagi nad statutem nowego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego dla W.X. Poznańskiego z dnia 13 maja 1857 (1858) postulował rozszerzenie i urealnienie systemu kredytowego poprzez zabezpieczenie w ziemi. W listopadzie 1858 ponownie wybrany został z okręgu Gniezno–Wągrowiec–Mogilno do izby niższej parlamentu pruskiego. Współpracował początkowo z Władysławem M. Niegolewskim przy zbieraniu dowodów demaskujących działalność szefa policji w Poznaniu E. Bärensprunga, a później z Władysławem Bentkowskim nad przygotowaniem jego wystąpienia w sprawie przestrzegania przez rząd pruski uchwał traktatu wiedeńskiego z r. 1815 i poszanowania języka polskiego. Dn. 11 V 1859 wygłosił mowę popierającą ten wniosek (Mowa miana na posiedzeniu Izby poselskiej sejmu pruskiego dn. 11 maja 1859, w obronie praw, narodowości i języka polskiego, P. 1859). W czasie sesji na przełomie l. 1859 i 1860 wrócił z Berlina do Wilkowa i odtąd rzadko uczestniczył w pracach parlamentarnych. Dn. 4 II 1861 wystąpił w dyskusji nad adresem do tronu (Mowa […] posła gnieźnieńs[kiego] na posiedzeniu izby posels[kiej] sejmu pruskiego z d. 4 lutego 1861, P. 1861); uważał, że powoływanie się przez polityków pruskich na konieczność respektowania niemieckich praw narodowościowych w Danii, zobowiązuje do przyznania takich samych swobód Polakom w W. Ks. Pozn. W początkach lutego 1860 wziął udział jako delegat poznański w zjeździe Tow. Rolniczego w Warszawie. Dn. 2 X 1862 został honorowym członkiem tajnego Tow. Narodowego skupiającego wielkopolską młodzież gimnazjalną. Powoli jednak, również ze względów zdrowotnych, wycofywał się z życia publicznego. Jego mandat poselski przejął w r. 1862 bratanek, Stanisław Stablewski (zob.).
Ostatnie lata spędził S. w Wilkowie, zajmując się sprawami majątkowymi. Zakupił Linie w pow. bukowskim (1865) i Morkowo w pow. wschowskim (1869); przeprowadził działy majątkowe między swoimi dziećmi. W r. 1868 był w Rzymie w czasie choroby i śmierci syna Witolda, któremu wystawił nagrobek w kościele S. Maria sopra Minerva. Pomagał finansowo synowi Tadeuszowi, w grudniu 1869, wraz z żoną sprzedał mu Dłonie z wyłączeniem Raszew. W l. sześćdziesiątych wspierał też finansowo bratanka, Floriana (zob.). Dom S-ego słynął z gościnności, a «w niesieniu pomocy potrzebującym posuwał się niemal do rozrzutności» (Karwowski). Dla poratowania zdrowia często wyjeżdżał za granicę. Zmarł w Wilkowie po długiej chorobie z 13 na 14 IX (wg Kaczanowskiego z 12 na 13 IX) 1870. Pochowany został 16 IX w grobowcu rodzinnym w kościele wilkowskim. Po śmierci S-ego odbył się w Dłoniach zjazd obywatelski, celem uczczenia jego zasług jako posła w Berlinie.
Z małżeństwa z Melanią z Wilkońskich (4 XI 1803 – 21 I 1874) miał S. synów: Władysława (1826 – 10 V 1900), właściciela Czeluścina, Smolic, (które w r. 1875 sprzedał Niemcowi, L. v. Ziethenowi), Dobczyna i Chłapowa, Tadeusza (1837–1887), dziedzica Dłoni (zlicytowanych w l. siedemdziesiątych) i Kołaczkowic, uczestnika wojny francusko-pruskiej 1870 r., Witolda (1843 – 4 IV 1868), pułkownika żuawów papieskich, oraz córki: Marię (1830–1831) i Melanię (1833–1888), właścicielkę Wilkowa Niemieckiego pod Lesznem, zamężną po r. 1868 za lekarzem Ludwikiem Rekowskim (zm. 1919), który sprzedał zadłużone Wilkowo niemieckiej Komisji Kolonizacyjnej.
Portret w Muz. Narod. w P., (fot. w B. Ossol.: rkp. 15973/II k. 8); – Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol., I; – PSB (Korytowski Piotr, Kruszewski Ignacy); Wpol. Słown. Biogr.; – Żychliński, I; Żychliński, Kronika rodzin, s. 419–21, 423–4; – Białobłocki A., Absolwenci Gimnazjum i Liceum świętej Marii Magdaleny w Poznaniu 1805–1950, P. 1995; Słown. Geogr. (Dłonie, Kołaczkowice, Morkowo, Raszewy, Trzek, Wilkowo); – Grot Z., Działalność posłów polskich w sejmie pruskim 1848–1850, P. 1961; tenże, Rok 1863 w zaborze pruskim, P. 1963; Grześ B., Kozłowski J., Kramski A., Niemcy w Poznańskiem wobec polityki germanizacyjnej 1815–1920, P. [1988]; Handelsman M., Adam Czartoryski, W. 1950 III; Jankowiak S., Kasyno Gostyńskie 1835–1846, P. 1985 (fot.); Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., II; Kieniewicz S., Społeczeństwo polskie w powstaniu poznańskim 1848 roku, W. 1960; Komierowski R., Koła Polskie w Berlinie 1847–1860, P. 1905–13 I–III; Pruski W., Hodowla zwierząt gospodarskich w Wielkopolsce w latach 1793–1850, W. 1978 s. 49; Sczaniecki K., Rys historyczny Towarzystwa Rolniczo-Przemysłowego w Gostyniu…, P. 1894 s. 46, 51–2; Skałkowski A., Bazar Poznański. Zarys stuletnich dziejów 1838–1938, P. 1938 (fot. S-ego); Szafrański F., Gustaw Potworowski 1800–1860, P. 1939; Śmigiel K., Florian Stablewski, arcybiskup gnieźnieński i poznański (1841–1906), Gniezno 1993; Umiński B. J., Generał Jan Nepomucen Umiński, Wr. 1999; Veritate et scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Red. A. Gąsiorowski, W.–P. 1982; Wrzosek A., Karol Marcinkowski, W. 1960 I; Zielewicz I., Nowe przyczynki do życiorysu doktora Karola Marcinkowskiego…, P. 1908 s. 14, 37, 46–7, 68, 75–7; Żychliński L., Historia sejmów W. Ks. Poznańskiego, P. 1867 I–II; – Krasiński [Z.], Listy do Augusta Cieszkowskiego, Edwarda Jaroszyńskiego, Bronisława Trentowskiego, Oprac. Z. Sudolski, W. 1980 I–II (błędnie zidentyfikowany jako Karol); Kruszewski I., Pamiętnik z roku 1830–1831, Wyd. K. z Kruszewskich Grabiańska, W. 1930 s. 171; Listy z Poznania. Wybór felietonów z drugiej połowy XIX wieku, Oprac. J. Data, P. 1988; Meciszewski H., Zjazd polski we Wrocławiu na dniu 5 maja 1848 roku, Lw. 1849 s. 30, 83; Motty M., Przechadzki po mieście, P. 1999 I; Niemojowski J. N., Wspomnienia, W. 1925; Ostrowicz L., Mowa żałobna na pogrzebie Erazma Stablewskiego…, P. 1870; Protokoły posiedzeń Koła Polskiego w Berlinie, Oprac. Z. Grot, P. 1956 I; Schmitt H., Listy do żony (1845–1880), Wr. 1961; Stablewski F., Mowa żałobna na pogrzebie ś.p. Heleny z Taczanowskich Stablewskiej, miana w Smolicach dnia 12 kwietnia 1875; Teki Dworzaczka CD-ROM, Kórnik–P. 1997; – „Dzien. Pozn.” 1870 nr 214, 217; „Goniec Pol.” 1851 nr 102; „Kraj” 1870 nr 212; „Ostdeutsche Zeitung” 1870 nr 426; „Przew. Roln.-Przem.” 1838 nr 4 s. 90–2, nr 19 s. 429, 1842 nr 2 s. 22; – AP w P.: Zespół akt Gimnazjum i Liceum św. Marii Magdaleny, 1068, 1262, 2475, 2486a; B. Narod.: rkp. III 9854; B. Ossol.: Acta Stablevsciana, rkp. 14445/III t. 1–2, rkp. 15989/II (koresp. S-ego); – Mater. Red. PSB: Kaczanowski E., Życie i działalność parlamentarna Erazma Stablewskiego, P. 1937 (mszp.) oraz życiorys S-ego pióra Stefana Stablewskiego; – Informacje rodziny.
Bibliogr. dot. dzieci S-ego: Popiersie Witolda Stablewskiego w kościele S. Maria sopra Minerva w Rzymie; – Żychliński, X 326–7, XI 311–12, XXIII 223–4; Żychliński, Kronika rodzin, s. 416–17; – Chrzanowski T., Kornecki M., Polskie pomniki w świątyniach Rzymu, W. 1994; Morawski A., Żuawi papiescy w Rzymie i w wojnie francuskiej 1865–1871, Lw. 1872 s. 50;– Kraszewski J. I., Z roku 1868. Rachunki, P. 1869 s. 1017–18.
Marek Rezler