Porębski Eugeniusz Jan, krypt. E. P., pseud. J. Rzeniawa (1889–1960), inżynier mechanik, popularyzator nauki i techniki. Ur. 11 VI w Kutkorzu (pow. Złoczów), był synem Gustawa, inżyniera dróg i mostów, i Marii Wilheminy z Cousse’ów. Uczęszczał do szkół w Podhajcach i Tarnopolu. Ukończył gimnazjum w Chyrowie (1907). Studiował na Politechnice Lwowskiej, gdzie był następnie asystentem, a w r. 1909 – współzałożycielem Związku Awiatycznego Słuchaczów Politechniki we Lwowie. Później był dyrektorem Instytutu Technologicznego przy Izbie Handlowej i Przemysłowej we Lwowie. Współdziałał z Polskim Tow. Politechnicznym. Ok. r. 1923 P. przeniósł się do Warszawy, gdzie współpracował z Instytutem Szerzenia (Praktycznej) Wiedzy Przemysłowej oraz z Izbą Rzemieślniczą jako wykładowca i autor publikacji szkoleniowych dla kursów dokształcających dla rzemieślników. Był redaktorem i wydawcą pism: „Młody Zawodowiec” (1936–8) oraz „Przemysł i Rzemiosło” (1921–39), współredaktorem „Szkoły Dokształcającej Zawodowej” (1934–9), redaktorem działu technicznego w „Radiu” (1926) i członkiem pierwszego składu redakcyjnego miesięcznika „Antena Polska” (1927). W pionierskim okresie rozwoju radiotechniki i radiofonii w Polsce popularyzował radioamatorstwo, m. in. w zarządzie Radioklubu Polski (1924–7), Stowarzyszeniu Radiotechników Polskich i in. Należał do najstarszych prelegentów radiowych w Polsce, rozpoczął bowiem wykłady już w r. 1925 w pierwszej polskiej radiostacji nadawczej (próbnej) Polskiego Tow. Radiotechnicznego (PTR) w Warszawie. Później miał obszerny cykl odczytów w Polskim Radiu, gdzie był też redaktorem skrzynki technicznej (1925–6) i organizował ekipy terenowe do kontroli technicznej radia. W r. 1926 był członkiem komitetu organizacyjnego i dyrektorem biura I Ogólnokrajowej Wystawy Radiowej w Warszawie i redaktorem „Kuriera Wystawy”. Napisał przedmowę i jeden z działów pracy zbiorowej pod red. K. Krulisza pt. „Poradnik dla radioamatorów” (W. 1927). W r. 1927 wchodził do zarządu Wystawy Foto-Kinematograficznej w Warszawie. W r. 1938 został wiceprezesem Polskiego Touring Klubu. W czasie okupacji niemieckiej (1939–44) zajmował się pośrednictwem handlowo-technicznym i przygotowywaniem artykułów i książek. Po powstaniu warszawskim został wywieziony do obozu w Pruszkowie, skąd zbiegł i przebywał w Krakowie i Zakopanem.

Po wyzwoleniu P. zamieszkał w Gdańsku, gdzie był najpierw zastępcą dyrektora technicznego Głównego Urzędu Morskiego, od r. 1949 – dyrektorem technicznym Zarządu Portu Gdańsk–Gdynia, później pracownikiem redakcyjnym Wydawnictwa Morskiego, wreszcie działu wydawniczego Polskiego Rejestru Statków – do emerytury w r. 1958. W l. 1948–52 P. prowadził wykłady z maszyn parowych i encyklopedii samochodów na Wydziale Mechanicznym Szkoły Inżynierskiej w Szczecinie. Współpracował z Naukowym Instytutem Rzemieślniczym w Gdańsku. Działał w zarządzie Gdańskiego Oddziału Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich (SIMP), gdzie w r. 1957 zorganizował zespół tłumaczy tekstów technicznych i do śmierci był jego przewodniczącym.

Główną pasją życiową P-ego była publicystyka oraz prace redaktorskie i wydawnicze. Należał do najpłodniejszych autorów polskich publikacji naukowo-technicznych. Był niezrównanym popularyzatorem nauki i techniki wśród społeczeństwa, a zwłaszcza młodzieży. Ogłosił liczne artykuły w prasie technicznej, rzemieślniczej i przemysłowej, a także sporo recenzji. Wygłosił wiele pogadanek, prelekcji, odczytów i referatów na zebraniach i zjazdach różnych organizacji i stowarzyszeń naukowo-technicznych. Napisał ponad 30 książek i broszur, m. in. Samospawanie i przecinanie metali (Lw. 1911); wyd. 2 przerobione i powiększone pt. Łączenie metali, zgrzewanie, stapianie, lutowanie i przecinanie (Lw. 1921), Stal i narzędzia (Lw. 1913), wyd. 2 pt. Narzędzia. Opis, hartowanie, sposób użycia, niezbędne tablice (Lw. 1921), Motory i ich obsługa (Lw. 1921), Samochód. Konstrukcja, obsługa i naprawa, I–III (Lw. 1921), Wykłady psychotechniki (z przedmową J. Krasuskiej-Bużyckiej, W. 1927), wygłoszone na kursach naukowej organizacji oraz częściowo przed mikrofonem Polskiego Radia, Cuda techniki, I–IV (wspólnie z żoną Heleną, W. 1930–2), cykl odczytów wygłoszonych przed mikrofonem Polskiego Radia, Nowoczesne metody naprawy samochodów oraz silników używanych w pługach motorowych i traktorach (W. 1931), Organizacja małego i średniego przedsiębiorstwa przemysłowego (W. 1932), Wielcy twórcy nauki (W. 1934, 1939), Technika w życiu codziennym (P. 1936). Przetłumaczył książki: Vowles H. P., Vowles M. W., „Człowiek i siły przyrody” (W. 1935, 1937), Curwill E., „Nieustraszeni” (W. 1937) i Harrison J., „Serca maszyn” (W. 1939). Ponadto P. był współautorem wielotomowej „Encyklopedii Powszechnej Ultima Thule”. Po drugiej wojnie światowej ukazały się P-ego: Technika na dnie morza (W. 1954) i Ludzie, którzy zmieniali świat (W. 1960). P. zmarł 9 IX 1960 w Gdańsku.

Żona P-ego Helena z Kurkiewiczów (1887 – po 1961), filolog, pracowała w szkolnictwie średnim i wyższym, m. in. jako lektor języka francuskiego w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku; była współautorką (z mężem) książki: Cuda techniki (W. 1932) oraz wydała „Listy B. Prusa do narzeczonej i żony” (Wr. 1953) i przetłumaczyła kilka prac francuskich. W małżeństwie tym P. dzieci nie miał.

Bibliografia retrospektywna polskiego piśmiennictwa technicznego za l. 1945–1949, W. 1954; Bibliogr. Warszawy. Wydawn. ciągłe 1919–1928, W. 1977; Bibliografia wydawnictw Księgarni św. Wojciecha 1895–1969. W 75-lecie działalności wydawniczej. Zestawił i oprac. B. Żynda, P. 1970; Spis Chyrowiaków [ok. 1936], s. 25; Katalog polskiej prasy technicznej za pierwsze dziesięciolecie niepodległości 1918–1928, W. 1929; Katalog wystawy fotokinematograficznej w Warszawie, W. 1927 s. 7; Pierwsza Ogólnokrajowa Wystawa Radiowa, W. 1926 s. 48 (fot.); – Jackowski K., Chlubna karta w rozwoju radiotechniki w Polsce. Pierwsza Ogólnokrajowa Wystawa Radiowa w Warszawie, W. 1926/7 s. 12, 13, 15, 17, 50, 56, 67; Konieczny J. R., Zaranie lotnictwa polskiego, W. 1961; Kwiatkowski M. J., Narodziny polskiego radia, W. 1972; tenże, Tu Polskie Radio Warszawa…, W. 1980; Michalczyk R. T., Z Włocławka do Wrocławia 1900–1950, Wr. 1976 s. 93, 96; Miszczak S., Historia radiofonii i telewizji w Polsce, W. 1972; Polskie Towarzystwo Politechniczne we Lwowie 1877–1927. Księga pamiątkowa, Lw. 1927 s. 38; Poradnik dla radioamatorów, Pod red. K. Krulisza, W. 1927; – Hueckel S., Inżynierskie wspomnienia, Gd. 1981; „Roczn. Polityczny i Gospodarczy”, W. 1938 s. 570; – „Antena Pol.” 1927 nr 1 s. 15 (fot.); „Budownictwo Okrętowe” 1976 nr 4–5 s. 228; „Głos Wybrzeża” 1960 nr 218 (nekrolog); „Nowiny Techn.” 1933 nr 11 s. 57; „Przegl. Księgar.” 1934 nr 4 s. 15–16, nr 5 s. 19–20, nr 6 s. 24–6 (tekst referatu wygłoszonego przez P-ego na zebraniu Koła Warsz. Związku Księgarzy Pol.); „Radioamator” 1925 s. 21, 37; „Radiofon Pol.” 1927 s. 44; „Techn. i Gosp. Morska” 1960 nr 10 s. IV (nekrolog); – Arch. Pol. Rejestru Statków w Gd.: Akta osobowe P-ego; – Informacje B. PAN w Gd., B. Uniw. Łódz., Uniw. Gdań., Zarządu Oddziału Woj. SIMP w Gd. i Stanisława Porębskiego z Krakowa.

Jerzy Kubiatowski