Pankiewicz Eugeniusz (1857–1898), kompozytor, pianista, pedagog. Ur. 15 XII w Siedlcach, w rodzinie pochodzenia szlacheckiego, był synem Adama (1808–1883), lekarza wojskowego, i Jadwigi z Eichlerów (zm. 1904), bratem Józefa (zob.). W r. 1863 rodzice przenieśli się do Lublina, gdzie P. uczęszczał do gimnazjum i pobierał lekcje gry na fortepianie, a w r. 1875 osiedli w Warszawie. Tu ich dom stał się wkrótce jednym z ośrodków życia kulturalnego. P. kontynuował naukę gry fortepianowej u Józefa Wieniawskiego, następnie od r. 1876 w klasie fortepianu Instytutu Muzycznego. Po otrzymaniu dyplomu studiował w l. 1877/8 (?)–1880 grę fortepianową u Teodora Leszetyckiego w Petersburgu i w r. 1880 krótko w Konserwatorium Moskiewskim. Po powrocie do Warszawy studiował kompozycję u Władysława Żeleńskiego, od r. 1881 u Zygmunta Noskowskiego. W l. 1883–5 (1887?) i 1888–94 prowadził klasę fortepianu w Instytucie Muzycznym i Instytucie Maryjnym. Udzielał też lekcji prywatnych. Próbował sił w konkursach kompozytorskich, lecz jedynie w r. 1889 uzyskał III nagrodę Warszawskiego Tow. Muzycznego (WTM) za pieśni chóralne „Wieją wiatry” i „Noc wiosenna”. Z większym powodzeniem występował jako pianista solista i kameralista, choć nie osiągnął wysokiej pozycji wśród ówczesnych wykonawców. Grał głównie na koncertach organizowanych przez WTM, Tow. Śpiewacze «Lutnia», a także na koncertach w Łodzi, Lublinie, Piotrkowie i in. miastach polskich. Współpracował z „Echem Muzycznym i Teatralnym”. W latach osiemdziesiątych kilkakrotnie wyjeżdżał do Wiednia, Berlina, Drezna i Lipska. Od r. 1890 musiał ograniczyć działalność pianistyczną z powodu nasilających się kurczów rąk. W r. 1891 przebywał kilka miesięcy w Dreźnie.
Pierwsze próby kompozytorskie P. podjął jeszcze w gimnazjum. Początkowo pisał głównie drobne utwory fortepianowe. W l. 1880–94 powstała najcenniejsza część jego twórczości. Ogółem skomponował blisko 50 pieśni solowych, ok. 15 pieśni chóralnych z towarzyszeniem fortepianu i a capella, ponad 30 utworów fortepianowych i wariacje na kwartet smyczkowy. W pieśniach wykorzystywał elementy muzyki ludowej, często opracowując autentyczne melodie ludowe ze zbiorów Oskara Kolberga. Nawiązywanie do ludowości przejawiało się również w doborze tekstów. O jego zainteresowaniach folklorem świadczył niezrealizowany zamiar napisania rozprawy «o śpiewach Słowiańszczyzny». Kompozycje P-a odznaczają się zaawansowaną harmoniką zbliżoną do impresjonistycznej i wykorzystaniem znakomicie opanowanej techniki polifonicznej. Są kontynuacją zdobyczy Chopina w oparciu o nowoczesny warsztat kompozytorski. Ich znaczenie za życia P-a nie zostało docenione (wydano zaledwie jedną trzecią kompozycji, z czego połowę w dodatkach nutowych do czasopism polskich, a pozostałe samodzielnie w Warszawie, Wiedniu, Berlinie i Petersburgu), niezbyt często też je wykonywano jako trudne i nieprzystępne. Renesans twórczości P-a zaczął się w latach międzywojennych. Do chwili obecnej wydano wszystkie zachowane pieśni. W historii muzyki polskiej P. zajmuje znaczącą pozycję pomiędzy twórczością Fryderyka Chopina i Karola Szymanowskiego.
W r. 1894 wskutek rozstroju nerwowego P. został umieszczony w zakładzie dla umysłowo chorych w Tworkach pod Warszawą. Poprawa stanu zdrowia pozwoliła mu wrócić do pracy pod koniec tego samego roku, lecz już 27 XII 1895 ponownie umieszczono go w zakładzie, gdzie zmarł 24 XII 1898. Pochowany został w Warszawie na cmentarzu Powązkowskim. Z małżeństwa z Marią Bothe, śpiewaczką, miał syna Henryka Adama (ur. 1894), inżyniera.
Bibliografia polskiego piśmiennictwa muzykologicznego, Oprac. A. i E. Mrygoniowie, W. 1972; Muzyka w polskich czasopismach literackich i artystycznych 1901–1918, Oprac. E. Szczawińska, Kr. 1971; Enc. Warszawy; Mała Enc. Muzyki, W. 1968; Mała Enc. Muzyki, Oprac. J. W. Reiss, W. 1960; W. Enc. Powsz. (PWN); Die Musik, in Gesch. u. Gegenwart, X; Grove’s Dictionary, VI; Hugo Riemanns Musik-Lexikon, Berlin 1929 I; Słown. Muzyków Pol., II; – Altberg E., Pianiści polscy, Ł. 1947 s. 5; Poźniak W., Eugeniusz Pankiewicz, Kr. 1958 (portret); 150 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie, Kr. 1960; Strumiłło T., Szkice z polskiego życia muzycznego XIX w., Kr. 1954 s. 236–8; Z dziejów pol. kultury muzycz., II; – „Echo Muzycz.-Teatr. i Artyst.” 1887 nr 174 s. 57; „Kwart. Muzycz.” 1929 z. 4 s. 440–1; „Le Monde Musical” (Paryż) 1932 nr z 29 II; „Muzyka” 1931 s. 103, 166–7.
Beniamin Vogel