Skrochowski Eustachy Tomasz, krypt.: Ks. E.S., ES., X.E.S., X. E. Skr. (1843–1895), ksiądz, zmartwychwstaniec, docent UJ, profesor Uniw. Lwow. Ur. 18 IX w Kotowej Woli koło Tarnobrzega. Pochodził z nowej szlachty, kreowanej z mieszczan przez cesarza Austrii, był synem Mansweta, ziemianina, i Ludwiki Salomei z Olszewskich, bratem Feliksa, właściciela Ropy (w Gorlickiem), i Ignacego (zob.).
S. uczył się w domu i we Lwowie, gdzie ukończył szkołę realną i studiował w Akad. Technicznej, a następnie w Wiedniu. Po powrocie na Akademię uzyskał dyplom. Następnie studiował w paryskiej Szkole Dróg i Mostów (1863–7), gdzie otrzymał dyplom inżyniera. W Paryżu zaprzyjaźnił się w Walerianem Kalinką, odwiedził z nim benedyktynów w Solesmes i został wiceprezesem założonej przez Kalinkę Konferencji św. Kazimierza do wspierania biednych tułaczy. Zainteresował się też historią architektury i sztuki. Od r. 1867 pracował w Wydz. Krajowym we Lwowie, kierując budową drogi z Wielkich Mostów do Krystynopola i szpitala obłąkanych w Kulparkowie. Zniechęcony kłopotami z wykonawcami, udał się za Kalinką do Rzymu i 9 XI 1870 wstąpił do zmartwychwstańców. Pierwsze śluby zakonne złożył 30 XI 1871, profesję wieczystą 7 XI 1874. Uzupełniwszy braki w łacinie studiował na Uniwersytecie Gregoriańskim, uzyskał tam doktorat filozofii w r. 1874 i licencjat teologii w r. 1878. Święcenia kapłańskie przyjął 31 III 1877.
W tym okresie S. zainteresował się archeologią chrześcijańską i stał się cenionym przewodnikiem. W r. 1878 kierował konserwacją starego klasztoru Mentorella koło Capranica; w r. 1879 pomagał ks. Stefanowi Pawlickiemu w przeniesieniu Kolegium Polskiego z Via Salara Vecchia 50 na Via Maroniti 22, przeprowadzając na ten cel kwestę we Francji i w Holandii. Z Rzymu przesyłał korespondencję do „Przeglądu Lwowskiego”. Od jesieni t. r. zaś kierował pierwszą fundacją zmartwychwstańców w kraju, w Wołkowcach w pow. borszczowskim. Założył i obsługiwał kaplice w Dźwiniaczce i w Wołkowcach, pomagając też parafii w pobliskiej Mielnicy. Projektował i kierował wykonaniem ołtarzy do kaplic miejscowych oraz Internatu Ruskiego we Lwowie. Wybudował dom w Wołkowcach.
Gdy kapituła generalna w r. 1880 przywróciła regułę zmartwychwstańców sprzed r. 1872, S. poparł zamiar matki Marceliny Darowskiej i ks. Juliana Felińskiego utworzenia części «reformowanej» z regułą Darowskiej. Długo jeszcze wahał się z wystąpieniem ze zgromadzenia i dopiero w wyniku zabiegów matki Marceliny i ks. Felińskiego uzyskał 21 I 1882 w Rzymie zwolnienie od ślubów. Jednak zamiary fundacyjne wkrótce okazały się nierealne. Dn. 6 II t. r. został przyjęty do diec. krakowskiej i prowadził do r. 1887 z ks. Alfonsem Krajewskim internat męski przy ul. Karmelickiej 41 w Krakowie. W l. 1883–90 był też katechetą w Szkole Realnej przy ul. św. Jana 20 i na prośbę bpa Albina Dunajewskiego wykładał w seminarium duchownym liturgię i historię sztuki kościelnej. W r. akad. 1886/7 habilitował się z historii i estetyki liturgii chrześcijańskiej na Wydz. Teologicznym UJ na podstawie rozprawy Sarkofag chrześcijański z IV wieku (Spraw. z c.k. Wyższej Szkoły Realnej w Kr. za r.szk. 1885/6, Kr. 1886). Po zatwierdzeniu habilitacji przez ministerstwo, 12 X 1889 został docentem na Wydz. Teologicznym. Wykładał tylko kilka semestrów, bo 14 I 1891 cesarz Franciszek Józef I podpisał jego nominację na profesora zwycz. historii kościoła Wydz. Teologicznego Uniw. Lwow., a 1 II t. r. biskup krakowski wyraził zgodę na przejście do diec. lwowskiej. Zamieszkał przy ul. Bernardyńskiej 3 we Lwowie. Wykładał do r. 1895; dziekanem był w r. 1894.
S. pisał artykuły historyczne o sztuce i recenzje do „Przeglądu Polskiego”, „Przeglądu Powszechnego”, „Czasu”, „Przewodnika Naukowego i Literackiego”. W l. 1883–5 należał do redakcji „Przyjaciela Sztuki Kościelnej”, w l. 1892–5 do redakcji „Gazety Kościelnej”. «Miał umysł rozległy i głęboki, wsparty gruntownym wykształceniem […] sposób pisania szlachetny, żywy, prosty…» (Stanisław Tarnowski). Ogłosił m. in. O zmianach w cerkwi i obrządkach unickich w Galicji („Czas” 1882 nr 136–140), Obrazy o. Bressona w kaplicy Dominikanów w Rzymie („Przyjaciel Sztuki Kośc.” 1883 nr 4) oraz pracę uważaną za jedną z najcenniejszych w dorobku S-ego: Wykopaliska assyryjsko-babilońskie wobec Biblii („Przew. Nauk. i Liter.” 1894 t. 22). S. występował często jako ekspert w sprawach budownictwa sakralnego i konserwacji zabytków kościelnych. Ceniono go także jako pedagoga. Był współpracownikiem i sekretarzem Komisji Sztuki AU, członkiem-korespondentem Komisji Centralnej Konserwatorskiej w Wiedniu, Tow. Literackiego im. A. Mickiewicza we Lwowie, Tow. św. Łukasza w Krakowie, Tow. Leona XIII (Leo-Gesellschaft) w Wiedniu i Galicyjskiego Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych. Należał do założycieli Czytelni Katolickiej i działał w Konferencjach św. Wincentego à Paulo. S. zmarł podczas kuracji 16 IX 1895 w Czerniowcach u sióstr rodziny Marii i tam został pochowany.
Portret S-ego w posiadaniu rodziny; – Enc. XX w.; Słown. Pol. Teologów Katol., IV (bibliogr.); Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1995–6 II, III, IV; Rocznik Zarządu Akademii Umiejętności z l. 1888–1895; Skład Uniwersytetu Jagiellońskiego… w r. szk. 1890/1, s. 6; – Elter E., Czy nie chybiona próba?, Rzym 1953 s. 22, 23, 29, 32, 51, 52; Iwicki J., Charyzmat zmartwychwstańców, Kat. 1990 I 654, 734; Piech S., Dzieje Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1880–1939, Kr. 1995 (po s. 80 fot. zbiorowa); Polskie czasopisma religijno-społeczne w XIX wieku, W.–L. 1988; Wyczawski H. E., Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński, W. 1975; – Dąbczańska-Budzynowska H., Pamiętnik, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 9: 1963; Semenenko P., Listy…, Rzym 1988 V 71, 103, 108, 113, 114, 119, 121, 125, 127, 129, 135, 139, 147, 148, 150–3, 160; Smolikowski P., Korespondencja z Semenenką, W. 1989 s. 11–13, 90, 93, 102, 111, 160, 162, 166, 174–5, 185, 189; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1895: „Czas” nr 215, 217, 219, 233, 237, „Gaz. Lwow.” nr 214, 217, „Kur. Pozn.” nr 252 (S. Tarnowski), „Przegl. Powsz.” T. 118 s. 193–9 (S. Tomkowicz); – Arch. Congregatione della Risurrezione w Rzymie: Listy S-ego sygn. 37746–37883; Arch. Metropolitalne w Kr.: Fascykuł o S-m sygn. Pers. A–757; Arch. Metropolitalne we Lw. Obrządku Łac. przy ul. Kanoniczej 13 w Kr.: bez sygn. (sprawa profesury); Arch. PAU: Protokoły posiedzeń Wydziału Filologicznego PAU z lat 1887–1890 sygn. WI–1 k. 70v., 116v., Protokoły posiedzeń Komisji Akademickiej Hist. Sztuki sygn. WI–22 s. 86, 89, 90, 91–169; Arch. Prow. Pol. w Kr.: Smolikowski P., Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, sygn. VII B Sm. z. 19 s. 86, z. 23 s. 92, z. 26 s. 21, 34, 36, 38, 45, 49, 56/57, 69, 89, z. 24 s. 65, 67, 74, 82, 88, 94, z. 25 s. 33, 34, 40, 43/44, z. 29 s. 11, 13; Arch. sióstr Niepokalanek w Szymanowie: Listy do M. Darowskiej, sygn. P. 6.4 IV, sygn. P.6.4 V; Arch. UJ: sygn. W.T. II 56; B. Jag.: rkp. 8699 t. 5 k. 249–269, rkp. 8700 k. 55, rkp. 8081 k. 236–237; B. Narod.: rkp. I 9586 k. 25 (zapis w pamiętniku ucznia); B. Ossol.: rkp. 6835 s. 179–184, rkp. 7699 s. 253–254, rkp. 12792 s. 21–66; B. PAN w Kr.: rkp. 1995 k. 5–51 (listy); Paraf. Rzymskokatolicka św. Mikołaja w Zaleszanach: Świadectwo chrztu S-ego 1843 s. 52 nr 18; – Informacje Celiny Wichlińskiej z Kr.
Bolesław Micewski