Sęczykowski Franciszek Ferdynand (1837–1907), ksiądz, wizytator diec. mińskiej. Ur. 4 X (st. st.) w majątku Snów (w Nowogródzkiem) w rodzinie szlacheckiej, był synem Eustachego, zarządcy dóbr, i Marianny Konachowicz, córki unickiego proboszcza w Podorosku.
W l. 1852–7 S. uczył się w szkole powiatowej w Słonimiu, a potem w rzymskokatolickim seminarium duchownym w Mińsku. Święcenia kapłańskie otrzymał 4 VII 1861 (st. st.) z rąk Adama Wojtkiewicza, bpa mińskiego. W t.r. został mianowany wikariuszem parafii bobrujskiej i kapelanem Teresy Bułhakowej w Dobośnie. Nie mogąc pogodzić się z panującymi tam libertyńskimi obyczajami i lekceważeniem jego posługi, na własną prośbę przeniesiony został (wrzesień 1862) na kapelanię do Aleksandra Horwatta do Barbarowa (pow. rzeczycki).
Stosunek S-ego do powstania styczniowego nie jest jasny. Po latach gwałtownie zaprzeczał oskarżeniom o sympatie do ruchu. Pisano jednak na niego donosy i prowadzone było śledztwo, które zakończyło się karą pieniężną. Po krótkim administrowaniu parafią Jurewicze (od marca – do zlikwidowania jej w ramach represji popowstaniowych – w lipcu 1865) jako wikariusz, teraz już mozyrski, S. dążył do restytucji parafii w Jurewiczach, co naraziło go na oskarżenia o nielegalne podróże i na śledztwo. W tej sytuacji S. chciał przenieść się do archidiec. warszawskiej, lecz nie otrzymał zgody władz administracyjnych, które zresztą powstrzymywały też jego karierę kościelną.
W grudniu 1865 wszczęto przeciwko S-emu śledztwo z powodu oskarżenia go przez małoletniego wychowanka o sadyzm i pedofilię. S. próbował popełnić samobójstwo; przy poparciu kurii mińskiej sprawa jednak została umorzona, zaś chłopca na powrót oddano pod jego opiekę. W grudniu 1868 został przeniesiony na wikariusza parafii Błoń (pow. ihumeński). S. twierdząc, że lud nie rozumie języka polskiego, już w Barbarowie prowadził duszpasterstwo w ludowym języku białoruskim. W Błoniu, parafii zamieszkałej przez ludność chłopską i drobnoszlachecką oraz zrusyfikowanych ziemian Bończa-Osmołowskich, wprowadzał język rosyjski do nabożeństw dodatkowych. Dn. 29 VI 1869 (st. st.) po raz pierwszy wygłosił kazanie po rosyjsku, w którym zaznaczał swą lojalność wobec cara, przedstawił plan «obrusenia» Mińszczyzny i zwalczania polskiej propagandy. Wystąpienie to powtórzył S. w kościołach w Ihumeniu i Berezynie; gubernatorowi mińskiemu S. zaproponował wydanie zakazu umieszczania napisów w języku polskim na płytach nagrobnych; w księgach parafialnych w Błoniu wyszukiwał śladów włączania do ksiąg rzymskokatolickich byłych unitów, aby ich denuncjować jako przynależnych prawosławiu. Gdy sprzeciwił się temu proboszcz ks. Wincenty Szablowski, S. oskarżył go przed władzami i spowodował deportację do klasztoru, a sam awansował na administratora parafii (sierpień 1869). Działalność ta zapewniła mu wieloletnią protekcję miejscowego ziemianina, Lwa S. Makowa, sekretarza w Min. Spraw Wewnętrznych, oraz rozgłos w prasie rosyjskiej.
Po likwidacji w r. 1869 diec. mińskiej przez cara Aleksandra II i wcieleniu jej do diec. wileńskiej, zarządzanej przez lojalnego wobec władz ks. Piotra Żylińskiego, oraz po ogłoszeniu (grudzień 1869) ukazu carskiego o możliwości używania języka rosyjskiego w kościołach katolickich, działalność S-ego zyskała poparcie lokalnej administracji. W styczniu 1870 został mianowany członkiem Komitetu Statystycznego gub. mińskiej, a w lutym t. r. spowiednikiem w garnizonach wojskowych. Objeżdżał wówczas kościoły w całej guberni, wprowadzał w nich język rosyjski, wbrew duchowieństwu i wiernym. Zażądał mianowania siebie dziekanem i w kwietniu t.r. uzyskał tę godność oraz parafię w Borysowie i Order św. Stanisława 3 stopnia. W czerwcu t. r. objął także urząd dziekana ihumeńskiego oraz nauczyciela religii w szkołach borysowskich. W czerwcu 1870 S. wysłał do Min. Spraw Wewnętrznych memoriał na temat dalszych działań niezbędnych dla zrusyfikowania obrzędów katolickich. Aktywność S-ego wywołała konflikt z ks. Żylińskim na tle ambicjonalnym oraz z generałem-gubernatorem wileńskim A. L. Potapowem, którego oskarżał o polonofilizm. Dzięki protekcji władz petersburskich, S. uzyskał od Żylińskiego pełnomocnictwa do przeprowadzenia «rewizji» kościołów w gub. mińskiej, co oznaczało faktyczne rządy S-ego na tym terenie. Zmuszał księży do używania języka rosyjskiego w nabożeństwach, a tych którzy odmawiali uznania jego pełnomocnictw, S. usuwał lub oddawał pod nadzór policyjny.
W październiku 1870 został S. odznaczony medalem «w pamjat’ usmirenija polskogo miatieža 1863–1864», a w lutym 1871 otrzymał nominację na dziekana m. Mińska i administratora parafii św. Trójcy i św. Rocha na tzw. Złotej Górce, skupiając w swych rękach także dekanaty ihumeński i nadniemeński. Był również cenzorem kazań oraz deputatem do izby cywilnej i karnej sądu gubernialnego. W początkach t. r. S. złożył pierwszą wizytę w Petersburgu, proponując wprowadzenie rosyjskiego także do kaplic prywatnych, zachowanie języka polskiego w kościołach tylko w Król. Pol. i ostro krytykując Żylińskiego za opieszałość. Kontynuowane przez następne lata starania S-ego o uzyskanie stopnia magistra teologii, udaremniła niechęć władz Akademii Duchownej, zapewne wywołana obawą, że S. będzie potem zabiegał o wyższą godność kościelną.
W październiku 1871 założył S. na koszt rządu szkołę dla organistów, która miała wychowywać w duchu rosyjskim. W r. 1871 ukazało się drukiem w Wilnie jego tłumaczenie na rosyjski dziełka bpa Adama Krasińskiego „Rimsko-katoličeskij katichizis o povinovenii i predannosti prestolu i otečestvu našemu Rossii”. Wówczas jednak władze zorientowały się już w klęsce koncepcji S-ego, której wprowadzanie wywoływało ferment społeczny. Zrusyfikowane nabożeństwa wierni bojkotowali, a S. był osamotniony i ostro zwalczany. Potępiała go nie tylko opinia polska (m. in. ks. Aleksander Ważyński w pracy „Litwa pod względem prześladowania…” 1872), lecz także kręgi katolickie na Zachodzie (m. in. ks. R. P. Lescouer). Przeciw rusyfikacji obrzędów wypowiedzieli się wybitni katolicy rosyjscy: o. J. Martinow i o. I. Gagarin. Mimo to, w kolejnym memoriale do Dep. Spraw Duchownych w Petersburgu S. wysuwał dalsze pomysły, m. in. dotyczące rusyfikacji seminariów duchownych. Przygotował też tłumaczenia dzieł dewocyjnych z polskiego na rosyjski oraz zbiór pieśni kościelnych po białorusku, lecz władze nie zdecydowały się na ich opublikowanie. W styczniu 1872 S. został oskarżony publicznie przez byłą parafiankę z Błonia, że zmuszał ją do współżycia seksualnego (także ze swoim małoletnim wychowankiem) i nie chciał łożyć na utrzymanie zrodzonego z tego związku dziecka. W lutym t. r. jego parafianie z Mińska urządzili demonstracyjną procesję z gromnicami pod dom gubernatora przeciw rusyfikacji ich kościoła, a arcybp mohylewski Antoni Fijałkowski złożył na niego oficjalną skargę do władz. W kwietniu t. r. S. otrzymał Order św. Anny 3 stopnia. Gdy ks. Żyliński próbował się go pozbyć, S. z początkiem 1873 udał się ze skargą na niego do Petersburga i uzyskał tam poparcie władz. W marcu t. r., po wizytacji Żylińskiego, S. został najpierw honorowym kanonikiem, a potem członkiem kapituły wileńskiej. W r. 1874 musiał jednak zrzec się dziekaństwa w Ihumeniu, zaś w r. 1876 Żyliński po raz drugi usiłował odsunąć S-ego z Mińska. Podróż S-ego do Petersburga i audiencja u min. A. J. Timaszewa ocaliły jego pozycję, a nawet pomogły mu uzyskać w lipcu godność wizytatora kościołów w powiatach: mińskim, ihumeńskim, borysowskim i bobrujskim. Społeczność polska w Mińsku spowodowała odsunięcie go od nauczania w gimnazjum.
Jako wizytator S. usiłował odebrać parafiom księgi liturgiczne w języku polskim oraz wydał w grudniu 1876 cyrkularz do duchowieństwa na temat wprowadzania języka rosyjskiego do liturgii, za co w marcu 1877 otrzymał Order św. Stanisława 2 stopnia. W t. r. opracował projekt listu do papieża Piusa IX w sprawie językowej, ale władze nie zezwoliły mu go wysłać. W lipcu t. r. kard. L. Jacobini poinformował opinię publiczną oraz listownie S-ego o braku zgody papieża na wprowadzanie języka rosyjskiego. W sierpniu 1877 S. wniósł do Petersburga skargę na Potapowa, teraz już szefa żandarmerii, o odmawianie modlitw po polsku w czasie nabożeństwa katolickiego w majątku Marii Tyszkiewiczowej. Spowodowało to wielkie kłopoty dla petersburskich patronów S-ego, gdyż Tyszkiewiczowa poskarżyła się na niego cesarzowi. W r. 1878 Pius X projektował ogłosić alokucję konsystorską potępiającą imiennie Żylińskiego oraz S-ego. Ostatecznie jednak w styczniu t. r. Żyliński otrzymał tylko od Watykanu surowe upomnienie za nominację S-ego i pod wpływem tego wnioskował o wznowienie śledztw w sprawach karnych przeciw niemu. W odwecie S. zachęcał Petersburg do przeniesienia seminarium duchownego z Wilna do Mińska. W październiku t. r. S. wydał kolejny cyrkularz do duchowieństwa, zakazując używania języka polskiego w sprawach wewnątrzkościelnych. Dn. 5 IX 1879 (nowego st.) kard. P. Caterini, prefekt Kongregacji Soboru, zażądał od S-ego ustąpienia z wizytatorstwa w ciągu 40 dni pod karą ekskomuniki. Jednocześnie płynęły dalsze skargi na niego do władz administracyjno-policyjnych (m. in. o defraudację majątku kościelnego i wykorzystywanie seksualne wychowanków szkoły organistowskiej). Choć tuszowane przez władze, spowodowały one odebranie S-emu nadzoru nad szkołą, a następnie przeniesienie go w lutym 1879 na urząd proboszcza i dziekana w Bobrujsku.
W Bobrujsku S. kontynuował walkę z przełożonymi kościelnymi, a teraz także z gubernialnymi. Podtrzymywał nawiązane jeszcze w Mińsku kontakty z episkopatem prawosławnym. W r. 1881 prasę obiegły doniesienia o odkryciu przez S-ego i uroczystej instalacji w kościele bobrujskim rzekomych relikwi św. Teofila. W tymże czasie parafianie z Hłuska, skąd wypędził proboszcza ks. Alfonsa Gedroycia, oskarżyli go o ograbienie kościoła z kosztowności. Mimo kolejnej samowolnej podróży do Petersburga, gdzie uzyskał audiencję u min. N. P. Ignatiewa, S., wobec porozumienia watykańsko-rosyjskiego, został w lipcu 1882 spensjonowany.
Osiadł S. w klasztorze Franciszkanów w Grodnie, gdzie zakonnicy przyjęli go bardzo nieżyczliwie, on w odwet dążył do likwidacji klasztoru, co mu się nie powiodło. Na początku r. 1883 diec. mińska została oddana pod jurysdykcję metropolitów mohylewskich; nowo mianowani ordynariusze w Wilnie i Mohylewie ustosunkowali się do S-ego negatywnie, wobec czego w czerwcu 1883 wyjechał do Petersburga i tam uzyskał nominację na kapelana wojskowego w Turkiestanie. Mimo braku misji kanonicznej od arcybpa Aleksandra Gintowta, S. zbudował własnym kosztem i konsekrował kaplicę katolicką w Taszkiencie oraz prowadził działalność duszpasterską. Gintowt w lipcu 1885 powiadomił władze, żc z powodu przekroczenia prawa kanonicznego S. znalazł się w stanie ekskomuniki. Kaplica została zamknięta przez władze wojskowe, a zaraz po tym S. został napadnięty i oblany wrzątkiem przez żołnierza, rzekomo podmówionego przez tamtejszych katolików. Po półrocznej rekonwalescencji, S. wyjechał z Taszkientu i osiedlił się u brata w Wiernym; pobierał pensję rządową 1 tys. rb. W r. 1886 ponownie próbował podjąć działalność duszpasterską, tym razem w Omsku, lecz i tu arcybp Gintowt spowodował jego odsunięcie. W maju 1887 zwrócił się S. do arcybpa z prośbą o przebaczenie, lecz spotkała go odmowa. Odtąd mieszkał w Omsku. W r. 1892, pod pozorem pisania o S-m hasła encyklopedycznego, nawiązał z nim korespondencję ks. Władysław Knapiński z Krakowa, by potem wykorzystać otrzymane informacje do pamfletu pt. „List do pewnego kapłana katolickiego” (Kr. 1893). Próba pojednania się z władzami kościelnymi w r. 1898 po śmierci Gintowta także się nie powiodła – administrator metropolii Apolinary Dowgiałło doradził mu zwrócenie się do Rzymu, czego jednak S. nie uczynił. W listopadzie 1898 wysłał telegram z okazji odsłonięcia pomnika M. Murawiewa w Wilnie, co wywołało wielkie oburzenie w społeczeństwie polskim. S. zmarł 26 XI 1907 w Omsku i został pochowany na cmentarzu prawosławnym staraniem długoletniego towarzysza jego życia i absolwenta szkoły organistowskiej, Jerzego Glińskiego.
Archiwum rękopiśmienne S-ego zostało w r. 1883 (gdy przenosił się do Azji), złożone w Bibliotece Publicznej w Petersburgu.
W historiografii polskiej nazwisko S-ego stało się symbolem księży-rusyfikatorów («Sęczykowscy»). P. Kubicki nazwał S-ego psychopatą, A. Boudou «skończonym infamisem» i «apostatą gotowym do […] przejścia na schizmę». Białoruski historyk A. Stankiewicz uważał go za karierowicza i egoistę, a tylko rosyjski historyk A. Żyrkiewicz bronił S-ego i przedstawiał go jako patriotę rosyjskiego i księdza ludowego.
Bibliogr. historii Pol. XIX w., II, cz. 3 vol. 2; – Boudou A., Stolica Święta a Rosja, Kr. 1928 II; La Chiesa cattolica in Russia, Roma 1873 vol. I parte 1; Cieszyński N., Roczniki katolickie, P. 1930 VIII 349; Domańska M., O nieznanych bohaterach. Kartki z dziejów ziemi mińskiej, Kr. 1911 s. 16, 20, 31, 35–6; Historia kościoła w Polsce, Pod red. B. Kumora i Z. Obertyńskiego, P.–W. 1979 II cz. 1; Jelski A., Dzieje diecezji mińskiej w zarysie, Mińsk 1907 s. 11 12, 23; [Knapiński W.], K voprosu ob obrusenii katolicizma v Zapadnom Kraje, Kr. 1898; Kowalewska Z., Obrazki mińskie 1850–1863, Wil. 1912 s. 125; Kubicki F., Dwa odczyty, Sandomierz 1936; Lescoeur R. P., Le persécution de L’Église en Lithuanie, Paris 1873 s. 150–51; Nagrodzki Z., Rola duchowieństwa katolickiego w godzinie prób i cierpień na terenie Litwy i Białorusi ( 1863–1883), Wil. 1935 (fot.); Nieomylny K. S., Encyklika papieża Leona XIII o połączeniu kościoła i rusko-polskie stosunki, W. 1898 II 267–8; Offenberg J., Z dziejów mińskiego Towarzystwa Dobroczynności, Wil. 1906; Olszamowska-Skowrońska S., La Correspondance des papes et des empereurs de Russie (1814–1878), Roma 1970; taż, Pie IX et l’Église Catholique en Pologne…, „Antcmurale” (Romae) T. 9: 1965 s. 85–6; taż, U źródeł rusyfikacji Kościoła na Litwie po r. 1863, „Przcgl. Powsz.” T. 189: 1931 s. 222; Stankiewicz A., Rodnaja mova u śviatyniach, Vilnia 1929 s. 62 3; [Sułkowski W.] X. Y. Z., Kartka z dziejów Kościoła katolickiego w Rosji, Kr. 1889 I 9, 94, 169; Wasilewski J., Arcybiskupi i administratorzy archidiecezji mohylewskiej, Pińsk 1930 s. 105; Ważyński A., Litwa pod względem prześladowania w niej rzymsko-katolickiego Kościoła, P. 1872 s. 32; [Wojdag W.] Przybyszewski J., Język rosyjski w katolickim rytuale i w dodatkowym nabożeństwie, Lw. 1897 cz. 1 s. 26, 65–6, 155, 163–4; Žirkevič A. V., Iz za russkago jazyka (Biografija kanonika Senčikovskago…), w: Minskaja Starina. Trudy Minskago istoriko-archeologičeskago komiteta, vyp. 3, Vil’na 1911 I–II (fot.); Życka L., Łęska M., Działalność popowstaniowa Polaków na ziemi mińskiej, W. 1939; – Bobrowski T., Pamiętnik mojego życia, W. 1979 I; Directorium horarum canonicarum et missarum pro clero romano-catholico dioecesis Vilnensis in annum 1882, Vilnae 1881; toż … 1883, Vilnae 1882; Directorium officii divini ac missarum ss. pro dioecesi Minsensis in annum domini MDCCCLIX, Minsci 1858; Directorium persolvendi rite divini ac missarum […] ad usum universi cleri saecularis dioecesis Minscensis pro anno domini MDCCCLXV1, Minsci 1866; Ordo divini officii recitandi sacrique peragendi a clero romano-catholico dioecesis Vilnensis pro anno domini 1873, Vilnae 1873; toż … 1876, Vilnae 1875; toż … 1879, Vilnae 1878; toż … 1880, Vilnae 1879; Kubicki, Bojownicy kapłani, I cz. 2 s. 355, 361–3, 370–2, 376; – „Dzien. Wil.” 1907 nr 270; „Kraj” 1883 nr 43, 50; „Kur. Por.” 1934 nr 146; „Kur. Pozn.” 1892 nr 5; „Sfinks” R. 9: 1916 nr 6 s. 60–74; – B. Jag.: rkp. 6953 k. 147–205 (autobiografia S-ego), rkp. 7988 III; – Gosudarstvennaja publična biblioteka im. M. E. Saltykova-Ščedrina w Pet.: fond 689 (arch. osobiste S-ego).
Andrzej A. Zięba
Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.