Machczyński Franciszek h. Dołęga (2. poł. XVIII w.), wojski dobrzyński, konfederat radomski, barski i targowicki. Syn Piotra i Katarzyny ze Świeżawskich, pochodził z zamieszkałej na pograniczu ziemi dobrzyńskiej i woj. płockiego rodziny drobno szlacheckiej (wg Uruskiego używała ona herbu Machwicz). Jako burgrabia grodzki bobrownicki przystąpił 25 V 1767 w Lipnie do konfederacji ziemi dobrzyńskiej. Otrzymał w niej funkcję konsyliarza i sekretarza, a równocześnie delegowany był do Radomia, gdzie 23 VI podpisał akt konfederacji generalnej kor. W Generalności, najpierw w Radomiu, a od 3 VIII w Warszawie, pełnił funkcję regenta. Dn. 24 VIII na sejmiku przedsejmowym lipińskim wystąpił ostro przeciwko kandydaturze Piotra Sumińskiego wysuniętego w nadesłanej przez M. Repnina instrukcji. Musiał wskutek tego ukrywać się 2 dni przed poszukującymi go żołnierzami. Mimo to jednak w połowie 1768 r. otrzymał urząd komornika ziemskiego dobrzyńskiego, ale zaraz rozrzucił po kraju pismo ulotne „Manifest kredytorów i pretensorów radziwiłłowskich”, w którym atakował M. Matuszewicza, sekretarza ostatniego sejmu. Już wówczas M. związany był z Pawłem Mostowskim, woj. mazowieckim. Pod jego też wpływem opowiedział się za konfederacją barską w bardzo długim manifeście protestacyjnym przeciwko wszystkim zmianom dokonanym od czasów konwokacji. Pomagał Mostowskiemu w organizowaniu lokalnych związków na Mazowszu, a uznając go jako generalnego marszałka konfederacji koronnej, w połowie 1769 r. otrzymał przy nim, po Kazimierzu Krajewskim, stanowisko sekretarza generalnego konfederacji. Dn. 28 IX w obozie pod Koziegłowami (koło Pułtuska) M. z Mostowskim wydali uniwersał, w którym wzywali wszystkich marszałków, konsyliarzy, rycerstwo i wojsko kor. do stawienia się na 21 XII do Sulejowa. Chodziło o sparaliżowanie zamierzeń Adama Krasińskiego i zorganizowanie Generalności pod egidą Mostowskiego.
M., widząc nierealność zamierzeń i upadek autorytetu swego pryncypała, opuścił go i połączył się z głośnym już wówczas partyzantem Władysławem Mazowieckim, marszałkiem dobrzyńskim. Otrzymał tu funkcję sekretarza konfederacji ziemi dobrzyńskiej. M. był niewątpliwie autorem wszystkich uniwersałów i manifestów Mazowieckiego, wystawianych «z obozu zbawiennego». Największego rozgłosu nabrał manifest wydany 18 IV 1770 przeciw potępiającym konfederację biskupom: poznańskiemu A. S. Młodziejowskiemu i płockiemu Hieronimowi Szeptyckiemu. M., prowadząc kancelarię konfederacji ziemi dobrzyńskiej, dzielił ze swym marszałkiem losy jego partyzantki i był również komendantem niewielkiego oddziału. Pod dowództwem Mazowieckiego prowadził zbrojną walkę do lata 1772 r. Gdy w wytoczonym przeciwko «królobójcom» procesie nie stawił się jako świadek obrony, sąd sejmowy dekretem z 27 VI 1773 orzekł infamię i konfiskatę jego majątku. Na interwencję jednak posłów swej ziemi i po przedłożeniu przyczyn usprawiedliwiających niestawienie się na rozprawę sejm uchylił wyrok.
W r. 1777 zasiadał w komisji z ramienia sądów zadwornych Referendarii Kor. W r. 1790 awansował na wojskiego większego ziemi dobrzyńskiej. T. r. został komisarzem cywilno-wojskowym dobrzyńskim. Brał udział 16 XI 1790 w rozdwojonym sejmiku przedsejmowym w Lipnie i należał do najbardziej aktywnych przeciwników sukcesji tronu. W r. 1792 został konsyliarzem konfederacji targowickiej ziemi dobrzyńskiej. Troszczył się o ustalenie cen i sprawiedliwe rozkładanie świadczeń na rzecz wojsk rosyjskich. W lutym 1793 zastępował marszałka konfederacji M. K. Rokitnickiego. Nic nie wiedział jeszcze o konwencji podziałowej i zaborze ziemi dobrzyńskiej, gdy 20 II zwracał się do króla o pomoc przeciwko uciskowi wojsk pruskich i gwałtownemu wywożeniu chłopów do Prus. O dalszych jego losach nie mamy wiadomości.
Boniecki; Uruski; – Jedlicki J., Klejnot i bariery społeczne, W. 1968; Konopczyński, Konfederacja barska; Kraushar A., Książę Repnin i Polska, W. 1900 I 391; Ostrożyński W., Sprawa zamachu na Stanisława Augusta z 3 listopada 1771 r. przed sądem sejmowym, Lw. 1891 s. 83; – Kalendarzyk narodowy i obcy na r. p. 1792 ciąg dalszy…, (W.) II 488; Księgi Referendarii Koronnej, Wyd. A. Keckowa i W. Pałucki, W. 1955 I; Lauda sejmików ziemi dobrzyńskiej, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1887; Vol. leg., VIII 189; – AGAD: Zbiór z Suchej 234/282 s. 237–43; Arch. Państw. w Ł.: Zbiór Bartoszewiczów, Teki Wessla 133 s. 265–71; B. Czart.: rkp. nr 942/2 s. 423, nr 943 s. 57–63; B. Jag.: rkp. nr 6672 s. 66–71, nr 6673 s. 227–39; B. Kórn.: Arch. Zaremby rkp. 2118; Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Teki Pawińskiego, Lauda płockie.
Wacław Szczygielski