Raczyński Franciszek Karol (1874–1941), ksiądz, działacz społeczny. Ur. 3 IX w Mszczonowie w pow. błońskim, był synem Jana i Rozalii z Nowackich.
R. uczył się w średnich szkołach prywatnych w Warszawie. Został następnie urzędnikiem w Warszawskiej Radzie Dobroczynności Publicznej w Warszawie, a 1 X 1891 rozpoczął pracę w Warszawskim Zakładzie Dobroczynnym. Po uzupełnieniu wykształcenia w praskim gimnazjum męskim w Warszawie, wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach, w którym ukończył studia filozoficzne i teologiczne. Po otrzymaniu 21 II 1904 święceń kapłańskich w Kielcach z rąk bpa Tomasza Teofila Kulińskiego został mianowany prokuratorem w Seminarium Duchownym i kapelanem w Szpitalu Św. Aleksandra w Kielcach. Od r. 1906 był także prefektem szkolnym w tymże mieście. Na objęcie przez niego stanowiska sekretarza konsystorza generalnego w Kielcach nie wyraziły zgody rosyjskie władze administracyjne. Mianowany 22 VII 1910 wikariuszem w parafii Koziegłowy (pow. będziński), już 1 XI t. r. został przeniesiony na stanowisko prefekta etatowego w szkole realnej w Sosnowcu. Od tego czasu w mieście tym przebywał do końca życia. W szkolnictwie pracował do chwili przejścia na emeryturę (z powodu choroby gardła) w dn. 31 VIII 1927. Obok funkcji prefekta pełnił równocześnie obowiązki rektora kościoła filialnego p. wezw. Najśw. Serca Jezusowego w Sosnowcu od 25 XI 1910.
Dn. 5 V 1913 R. został wybrany na prezesa Zarządu Sosnowiecko-Sieleckiego Chrześcijańskiego Tow. Dobroczynności w Sosnowcu. Działalność w nim traktował jako podstawowe swoje zadanie. W okresie pierwszej wojny światowej Towarzystwo pod jego zarządem opiekowało się byłymi żołnierzami, więźniami i ewakuowanymi urzędnikami kolejowymi. R. zorganizował nową sekcję Towarzystwa – niesienia pomocy głodnym, a po jej rozwiązaniu sekcję tanich kuchni. W tym czasie roztoczył także opiekę materialną nad uboższą inteligencją, niezamożnymi rzemieślnikami, kupcami i właścicielami małych zakładów przemysłowych oraz służbą domową, działając poprzez specjalne sekcje Towarzystwa. Organizował wystawy artystyczne, koncerty i przedstawienia, a uzyskane fundusze przeznaczał na cele dobroczynne. Zdecydowanie występował przeciwko żebractwu i pijaństwu w Zagłębiu Dąbrowskim. Zdołał wciągnąć do współpracy dobroczynnej zarządy miejscowych kopalń i fabryk, dzięki której mógł prowadzić sierocińce i ochronki (16). Otworzył zakład wychowawczy dla chłopców, w którym zdobywali naukę i przygotowanie do zawodu; podobny zakład założył dla dziewcząt. Dla ubogiej młodzieży szkół średnich zorganizował bursy, zaś dla starców i chorych otworzył domy opieki. Uruchomił kasy pożyczkowe dla biednej ludności polskiej. Brał udział w zjazdach prezesów towarzystw dobroczynnych w Petersburgu (1914) i w Warszawie (1918).
W okresie powstań śląskich i plebiscytu Towarzystwo popierało patriotyczną działalność na Górnym Śląsku. Dla należytego prowadzenia akcji charytatywnej w Tow. Dobroczynności R. zaangażował nowo powstałe zgromadzenie zakonne sióstr karmelitanek Dzieciątka Jezus (powstało w końcu 1921 r. w Sosnowcu), potem siostry służebniczki Najśw. Marii Panny ze Starej Wsi (kwiecień-grudzień 1922) i przez pewien czas braci zakonnych karmelitów bosych. Z jego inicjatywy w r. 1935 Tow. Dobroczynności zostało włączone do Związku Instytucji Opiekuńczych i Stowarzyszeń Dobroczynnych «Caritas» diec. częstochowskiej. R. przyczynił się w znacznej mierze do powstania hurtowni artykułów spożywczych oraz licznych sklepów nadzorowanych przez Tow. Dobroczynności w różnych miastach Zagłębia Dąbrowskiego. Był prezesem Tow. Przyjaciół Szpitali dla Dzieci w Sosnowcu oraz wiceprzewodniczącym Stowarzyszenia Sprzedawców Wyrobów Tytoniowych w Polsce; w r. 1939 otrzymał dyplom uznania od Min. Przemysłu i Handlu. Był R. także wiceprezesem, a od r. 1921 prezesem Tow. Szkół Średnich w Sosnowcu. Położył duże zasługi jako współzałożyciel lub założyciel szkół w Sosnowcu: ośmioklasowego gimnazjum realnego męskiego im. Bolesława Prusa (1915), prywatnej żeńskiej Szkoły Handlowej im. Królowej Jadwigi (1917), przemianowanej w r. 1920 na szkołę handlową, a w r. 1937 na gimnazjum handlowe, żeńskiej średniej Szkoły Gospodarstwa Domowego im. Jadwigi Zamojskiej (1926), żeńskiej szkoły rzemieślniczej (1927, nazwanej później jego imieniem, przekształconej w r. 1937 w Gimnazjum Rzemieślnicze im. ks. Franciszka Raczyńskiego). Nadto organizował kursy dla analfabetów, szczególnie w początkowym okresie działalności na stanowisku prezesa.
W r. 1922 R. otrzymał godność kanonika honorowego kapituły kolegiackiej w Kaliszu. Na mocy bulli papieża Piusa XI «Vixdum Poloniae unitas» (28 X 1925) został inkardynowany do diec. częstochowskiej, a pierwszy bp częstochowski Teodor Kubina popierał jego działalność społeczną wśród ludności Zagłębia Dąbrowskiego. Mianował go też 6 VIII 1930 komisarzem zgromadzenia sióstr karmelitanek Dzieciątka Jezus w Sosnowcu. R. przyczynił się do agregacji tego zgromadzenia do zakonu karmelitańskiego. Od 22 III 1932 był spowiednikiem sióstr honoratek w Czeladzi-Piaskach.
Na początku drugiej wojny światowej hurtownia i sklepy Tow. Dobroczynności przekazały swoje zasoby ludności polskiej. Jednakże już w r. 1940 hurtownię i sklepy przejęły władze niemieckie. Podczas okupacji R. w różny sposób pomagał ludności polskiej. Z powodu kazania patriotycznego, wygłoszonego w dn. 1 I 1941, był brutalnie przesłuchiwany przez gestapo w Sosnowcu. Wkrótce zachorował na zawał serca. Zmarł 26 I 1941 w Sosnowcu i tam został pochowany przy manifestacyjnym udziale ludności Zagłębia Dąbrowskiego. Był odznaczony Gwiazdą Górnośląską, krzyżem «Pro Ecclesia et Pontifice» (1931), Złotym Krzyżem Zasługi (1939).
Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); – Kubicki P., Społeczna działalność Kościoła w Polsce, Sandomierz 1930 s. II; Wiśniewski J., Diecezja częstochowska. Opis historyczny, Mariówka Opocz. 1930 s. 382; Z niwy społecznej i charytatywnej, w: Kalendarz Jasnogórski (…) na r. 1930, Częstochowa 1936 kol. 260–4; – Schematyzm Kościoła rzymskokatolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, Oprac. A. Czernicki, Kr. 1925; – Arch. Diec. w Częstochowie: sygn. III 177 A, Akta personalne R-ego; Arch. Papieskiej Akad. Teolog, w Kr.: Wawer K., Dzieje Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności w Sosnowcu (1900–1950), Kr. 1983 (mszp.); Arch. Paraf. św. Barbary w Sosnowcu: Babczyński S., Chrześcijańskie Towarzystwo Dobroczynności w Sosnowcu. Wspomnienia, Sosnowiec 1975 (mszp.), Kronika kościoła Najśw. Serca P. Jezusa w Sosnowcu (rkp.); Arch. Sióstr Karmelitanek w Sosnowcu: Kronika Zgromadzenia Sióstr Karmelitanek w Sosnowcu, t. I; – Informacje ks. Stefana Babczyńskiego.
Jan Związek