Pokrzywa Franciszek (1883–1942), nauczyciel, wizytator szkolny. Ur. 5 X w Czyżewie w pow. sandomierskim w rodzinie chłopskiej, był synem Jana i Marianny z Ożogów. Wr. 1904 ukończył seminarium nauczycielskie w Solcu i rozpoczął pracę nauczycielską w szkole powszechnej w Opolu Lubelskim, a w r. n. przeniósł się do szkoły powszechnej w Łapczynowoli, w pow. koneckim. W r. 1905 brał udział w walce o szkołę polską, wprowadził do szkoły, w której uczył, polski język wykładowy, a także organizował zebrania gminne, agitując za wprowadzeniem języka polskiego w urzędach gminnych i sądach. W związku z tą działalnością został w listopadzie 1905 zwolniony z posady nauczyciela, a następnie aresztowany i więziony przez osiem miesięcy. Od listopada 1906 do października 1913 był kierownikiem prywatnej szkoły fabrycznej Tow. Akcyjnego Fabryki Portland-Cementu w Ogrodzieńcu koło Zawiercia. Utrzymywał kontakty z nielegalnym ruchem nauczycielskim, a w r. 1912 był członkiem Zarządu Głównego Organizacji Nauczycieli Niepodległościowych. W powiązaniu z Polską Partią Socjalistyczną prowadził agitację socjalistyczną wśród robotników fabryki w Ogrodzieńcu. Z tego powodu 22 X 1913 aresztowano go i skazano na rok więzienia. Karę odbywał w Kielcach i uwolniony został w sierpniu r. n. przez wkraczające do tego miasta Legiony Polskie.
Od 28 VIII 1915 do 30 IX 1917 P. był kierownikiem szkoły powszechnej na Powiślu w Warszawie, a następnie do 31 VIII 1923 kierownikiem dwu innych warszawskich szkół powszechnych. W r. 1916, wraz z Zygmuntem Nowickim, Kazimierzem Mamczarem i in., działał w Komisji Kursów Wakacyjnych dla nauczycieli szkół powszechnych, a także był współzałożycielem Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych, skupiającego radykalniejszą część nauczycieli. Był członkiem Komitetu Wykonawczego Komisji Organizacyjnej tego Zrzeszenia, a następnie jako członek Zarządu Głównego i sekretarz prezydialny organizował kontakt z terenem. Pracował też w redakcji i administracji „Głosu Nauczycielskiego”. W grudniu 1916, wraz z Z. Nowickim, reprezentował Zrzeszenie na zjeździe organizacji nauczycielskich w Radomiu. W czasie wojny polsko-radzieckiej służył od sierpnia do grudnia 1920 w Wojsku Polskim jako ochotnik w stopniu szeregowca. W l. 1919–23 studiował w Instytucie Pedagogicznym Wolnej Wszechnicy Polskiej, a w grudniu 1925 ukończył Studium Pedagogiczne przy Państwowym Instytucie Pedagogicznym. W r. szk. 1923/4 P. uczył w Seminarium Nauczycielskim w Mogielnicy koło Grójca, a od 1 IX 1924 do 30 IX 1930 pracował jako zastępca inspektora w Inspektoracie Szkolnym powiatu warszawskiego. Równocześnie był członkiem Państwowej Komisji Egzaminacyjnej dla nauczycieli szkół powszechnych. Od 1 X 1930 do 1 X 1933 P. był wizytatorem Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego (KOSW), od 1 II 1934 do 31 VII 1937 inspektorem szkolnym Obwodu Warszawskiego, wreszcie od sierpnia 1937 do grudnia 1939 ponownie wizytatorem KOSW. W l. 1935–9 wchodził do zarządu okręgu warszawskiego Tow. Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych. W czasie drugiej wojny światowej pracował jako kierownik szkoły powszechnej w Piasecznie koło Warszawy. Dn. 18 VI 1942 w drodze z Zalesia do szkoły w Piasecznie P. zginął zastrzelony prawdopodobnie przez Niemców. Pochowany został na cmentarzu w Piasecznie. Odznaczony był m. in. odznaką honorową za walkę o szkołę polską, Krzyżem Niepodległości i Złotym Krzyżem Zasługi.
Z małżeństwa zawartego w r. 1907 z Heleną Julią z Tużników (1888–1962) P. miał dwoje dzieci: Edmunda (1908–1973), dyrektora Technikum Mechaniki Precyzyjnej, i Urszulę (ur. 1919), geografa, pracownika naukowego Instytutu Geologii i Kartografii, zamężną za Władysławem Karaszewskim, geologiem.
Zagórowski, Spis nauczycieli, II; – Dargielowa A., Organizacja Nauczycieli Niepodległościowych (ONN), „Niepodległość” T. 10: 1934 nr 3 s. 374 (fot. na tablicy przy s. 417); Faliszewski F., Echo ziemi opatowskiej, W. 1963; Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, W. 1975; Klimek K., Franciszek Pokrzywa, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1949 s. 244–7; tenże, Związek Nauczycielstwa Polskiego na przestrzeni 40 lat w Królestwie i Polsce niepodległej, tamże 1947 nr 2, s. 8, 9; Marczuk M., Walka Związku Nauczycielstwa Polskiego o postępowy program oświatowy 1919–1939, W. 1970; Schoenbrenner J., Walka o demokratyczną szkolę polską w latach 1918–1922, W. 1963; Szczechura T., Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1919–1939, W. 1957; – Dziennik Urzędowy Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 1924 nr 16 s. 255, 1928 nr 6 s. 257, 1930 nr 11 s. 560; Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych za r. 1935, W. 1936; toż za l. 1936–7; – AAN: Karta ewidencyjna Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nr 443, akta personalne tegoż Ministerstwa, teczka nr 5128; – Klimek K., Franciszek Pokrzywa (mszp. z 25 V 1946 w Materiałach Red. PSB); Życiorys P-y, w opracowaniu zięcia Władysława Karaszewskiego, w Materiałach Red. PSB.
Stanisław Konarski