Sołtyk Franciszek Salezy Maciej Stanisław h. własnego (1783–1865), senator kasztelan Król. Pol., skrzypek amator. Ur. 18 X w Piastowie (pow. radomski), był synem kaszt. zawichojskiego Józefa (zob.) i Józefy z Urbańskich.
Od dzieciństwa S. wykazywał zamiłowania muzyczne. W Lublinie uczył się gry na skrzypcach u Antoniego Fleminga i tam też odebrał wykształcenie ogólne. Edukację muzyczną kontynuował w Paryżu u Ch. Lafonta i R. Kreutzera, natomiast w Warszawie studiował kompozycję i harmonię u Józefa Elsnera. Ze swoimi paryskimi nauczycielami utrzymywał kontakty. Później poznał także m.in. H. Vieuxtempsa, F. Liszta, S. Thalberga, którzy odwiedzali go podczas swoich podróży do Warszawy. S. bywał częstym gościem w Gościeradowie, w domu Eligiusza Prażmowskiego, starosty mszczonowskiego a zarazem i znakomitego skrzypka. Jego córka, Melania, została żoną S-a. Wraz z teściem i zaprzyjaźnionym Franciszkiem Suchodolskim uświetniali swoją grą liczne spotkania towarzyskie w dworach magnackich, m.in. w Opolu u Lubomirskich. S. występował także m.in. na koncertach urządzanych w Teatrze Narodowym na Placu Krasińskich. Był nie tylko znakomitym wykonawcą, ale też autorem kompozycji. Często sam grał swoje utwory skrzypcowe, m.in. Sonatę g-moll i Koncert D-dur z towarzyszeniem fortepianu. Karol Lipiński zaliczył S-a do «rzędu wyższego artystów».
S. odziedziczył po ojcu majątki w Radomskiem: Piastów (od r. 1812), Wsolę, Klwaty, a w Krakowskiem: Dorotkę. Od r. 1804 przez ponad dwadzieścia lat pełnił funkcję sędziego pokoju pow. radomskiego. Z tego też powiatu obierany był posłem na sejm Król. Pol. Na sejmie 1825 r. uczestniczył w pracach komisji skarbowej. Podczas czerwcowej sesji sejmowej 1830 r. w dyskusji nad projektem prawa o włóczęgach i żebrakach, w obawie że zablokuje ono tworzenie się rynku pracy dla przemysłu, ostrzegał przed rozciąganiem go na rzemieślników i chłopów szukających zarobku. W czasie powstania listopadowego, 1 XII 1830 wszedł w skład deputacji, która przedstawiła Radzie Administracyjnej postulaty opozycji sejmowej odnośnie składu Rady i jej polityki, a 20 XII został wybrany przez sejm na członka tzw. nadzoru przy dyktatorze Józefie Chłopickim. Reprezentował izbę poselską w komisji praw cywilnych i kryminalnych. S. poparł wniosek swego kuzyna, Romana Sołtyka (zob.), o detronizację Mikołaja I i dynastii Romanowów, a gdy sejm zwlekał z jego rozpatrzeniem, złożył 22 I 1831 wniosek o przeprowadzenie nowych wyborów. Dn. 25 I podpisał akt detronizacji. Kandydował na członka Rządu Narodowego, ale w głosowaniu połączonych izb 30 I nie uzyskał wystarczającego poparcia. Dn. 14 V połączone izby wybrały S-a na senatora kasztelana. W obradach senatu brał regularny udział, m.in. na posiedzeniu 31 V przemawiał za projektem prawa o podwyższeniu podatku żydowskiego, zw. rekrutowym, które miało przeciwdziałać rozszerzaniu się tej – jak ją nazywał – «gangreny». Po 18 VI wyjechał zapewne z Warszawy, gdyż w posiedzeniach już nie uczestniczył, choć 23 VII został jeszcze przez senat wybrany do komisji praw cywilnych, kryminalnych i organicznych.
Po klęsce powstania S. zapewne nie angażował się już w działalność polityczną. Od 8 VII 1850 do 5 XI 1856 był prezesem Rady Dobroczynnej w pow. radomskim. Choć w r. 1861 „Ruch Muzyczny” informował o przygotowywaniu do druku utworów S-a, to jednak w końcu do tego nie doszło; większość rękopisów koncertów, sonat, fantazji, nokturnów, rapsodii, wariacji, tańców i mazurków zaginęła. Na skrzypcach grał do późnych lat. Ostatnie lata życia, zwłaszcza zimy, spędzał w Warszawie. W czasie powstania styczniowego 1863 r. opuścił Piastów; 3 V r.n. władze powstańcze wezwały S-a do powrotu, grożąc, że jeżeli tego nie uczyni, to zostanie ogłoszony zdrajcą i skazany na zapłacenie kontrybucji w wysokości 2 tys. rbs.; nie wiadomo czy swoją groźbę spełniły. Przed śmiercią S. zostawił rozporządzenie, aby jego pogrzeb był skromny, a przeznaczone nań pieniądze zostały rozdane ubogim. Zmarł 25 IX 1865 w Piastowie; został pochowany w grobowcu rodzinnym we Wsoli.
S. był żonaty dwukrotnie; po śmierci Melanii z Prażmowskich ożenił się z Józefą z Kołdowskich (zm. 25 I 1860), z którą miał syna Marcelego i córki: Symforjannę, zamężną za Zenonem Krasuskim (zm. 1857), i Laurę, zamężną za Karolem Gordonem de Huntley, dziedzicem dóbr Lisowa.
Syn Marceli (16 I 1816 – 18 XII 1896) był dziedzicem Piastowa (w l. 1860–77), Wsoli (do 1850), Klwatów, oraz nabytych od Romana Sołtyka Chlewisk i dóbr Wrzązgowa i Wysokie w Lubelskiem. Pod koniec życia osiadł w Krakowie i stąd wspomagał finansowo unitów z Chełmszczyzny, zesłanych za opór przeciw narzuconemu im prawosławiu do gubernii orenburskiej.
S. bywał mylony ze swym krewnym, Karolem Sołtykiem (zob.), również skrzypkiem i kompozytorem mazurów.
Enc. Org.; Słown. Muzyków Pol., II; Sowiński, Słown. muzyków; Boniecki, VI 239; Żychliński, XVII 171; Cieszkowski S., Senatorowie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego 1807–1815–1831, W. 1891 s. 69; Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836–1861, Oprac. E. Sęczys, W. 2000; – Ajnenkiel A., Historia sejmu polskiego, W. 1989 I cz. 1 (fot. 18, podpis S-a na akcie detronizacji z 25 I 1831); Kisiel H., Publiczne zakłady opieki zdrowotnej i społecznej w Radomiu w latach 1815–1914, „Biul. Kwart. Radomskiego Tow. Nauk.” T. 17: 1980 z. 2 s. 29; Pukińska-Szpietowska H., Kronika koncertów w Warszawie w latach 1800–1830, w: Szkice o kulturze muzycznej XIX wieku, W. 1973 II; Reiss J., Wieniawski, Kr. 1985; Sejm Królestwa Polskiego o działalności rządu i stanie kraju 1816–1830, W. 1995; Wiśniewski J., Dekanat radomski, Radom 1911 s. 394–5, 400–1; Zajewski W., Walki wewnętrzne ugrupowań politycznych w powstaniu listopadowym 1830–1831, Gd. 1967; – Barzykowski, Hist. powstania, I–III; Diariusz Sejmu z r. 1830–1831, Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1911; Diariusz Senatu, Sejmu Królestwa Polskiego, 1825, W. 1828 I 4; Diariusz Senatu z r. 1830–1; Dok. władz cywilnych; Protokół posiedzeń Izby Poselskiej z miesiąca czerwca 1830 roku, W. 1831; Wężyk W., Kronika rodzinna, W. 1987; Zwierkowski W., Rys powstania walki i działań Polaków 1830 i 1831 roku, Oprac. W. Lewandowski, W. 1973; – „Kur. Warsz.” 1865 nr 237 (nekrolog); „Ruch Muzycz.” 1860 nr 40 s. 645, nr 42 s. 681, 1861 nr 7 s. 102–3 (S. Sowiński), nr 28 s. 445, nr 29 s. 459; „Tyg. Ilustr.” 1866 s. 22 (nekrolog); – Arch. Paraf. p. wezw. św. Bartłomieja we Wsoli: Księga zmarłych z r. 1865; B. Jag.: rkp. 7515 z. 29 k. 421; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 2159 T. 17; Mater. Red. PSB: Akt zgonu S-a z AP w Radomiu; – Bibliogr. dot. syna S-a, Marcelego: Katalog zabytków sztuki w Pol., IV cz. 1; – Nekrologi: „Czas” 1896 nr 293, „Kalendarz Czecha” 1898 s. 128; – B. Jag.: sygn. 224649 V t. 20 (klepsydra pogrzebowa); B. Narod.: rkp. 9654 k. 172; B. Ossol.: rkp. 13656 k. 267–270; B. Pol. w Paryżu: rkp. 371, 372.
Elżbieta Orman-Michta