Sarnowski Franciszek (1911–1940), nauczyciel, działacz kulturalno-oświatowy w Niemczech, podharcmistrz. Ur. 4 X w Skajbotach pod Olsztynem, w rodzinie chłopskiej, był jednym z siedmiorga dzieci Franciszka (1870–1934) i Barbary z domu Krebs (1882–1940), działaczy ruchu polskiego na Warmii, członków Związku Polaków w Niemczech.
Po ukończeniu niemieckiej szkoły powszechnej S. pomagał rodzicom w gospodarstwie; w l. 1929–34 kształcił się w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Rogoźnie Wpol. Po odbyciu praktyki pedagogicznej w Toruniu (październik 1934 – czerwiec 1935) przebywał w Skajbotach, zajmując się działalnością kulturalno-oświatowa (m.in. uczył muzyki w zespołach amatorskich). Dn. 1 I 1936 został nauczycielem i kierownikiem prywatnej szkoły polskiej w Podmoklach Wielkich (ówczesna nazwa niemiecka: Gross Rosenbrück) koło Babimostu. Równocześnie S. organizował na Babimojszczyźnie życie kulturalno-oświatowe (m.in. założył i prowadził chór młodzieżowy «Lutnia») i sportowe (urządzał kursy, obozy wędrowne, wycieczki i różne imprezy). Działał także w Tow. Młodzieży Polskiej. S. był organizatorem Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech (ZHPwN) na terenie babimojsko-międzyrzeckim i został pierwszym hufcowym (od 23 X 1936 w stopniu podharcmistrza) tamtejszych drużyn skautowych; bezpośrednio opiekował się drużynami w Podmoklach Małych i Wielkich. Dwukrotnie wybrany do Zarządu Głównego ZHPwN, pełnił w nim funkcję skarbnika (1937–9).
Śledzony przez gestapo, 1 IX 1939 został S. aresztowany w swej szkole, uwięziony w Kargowej, następnie wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, skąd dochodził do pracy w pobliskich zakładach «Klinger Werke». Zimą 1939/40 spadł z dachu, gdy układał dachówkę na gmachu koszar; dotkliwie pobity przez strażników niemieckich zmarł 11 I 1940 w Sachsenhausen. Prochy S-ego złożono wkrótce w Klebarku pod Olsztynem, przy grobie jego matki. Pośmiertnie został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1959); jego imię nadano szkole w Skajbotach i Wiejskiemu Domowi Kultury w Podmoklach Wielkich.
Żona S-ego, Zofia z Bijakowskich (ur. 1915), z którą miał troje dzieci, za odmowę przyjęcia przyznanej jej przez władze niemieckie renty wdowiej, była więziona w Poznaniu, a potem w obozach koncentracyjnych w Żabikowie i w Ravensbrück.
Fot. w: Muz. Warmii i Mazur w Olsztynie; Fot. rodziny Sarnowskich w: Zespół Szkół Ekonomiczno-Handlowych im. Polaków spod znaku Rodła w Olsztynie; – Benyskiewicz J., Kres B., Oleksiński J., Południowe pogranicze. Słownik historyczny, Zielona Góra 1983 s. 64–6; Oracki, Słown. Warmii XIX i XX w. (bibliogr.); – Dudzińska Z., Jeszcze raz o Sarnowskich, „Gaz. Olsztyńska” 1973 nr 190; taż, Sarnowscy, tamże 1973 nr 178; Łukaszewicz B., Wrzesiński W., IV Dzielnica Związku Polaków w Niemczech 1922–1939 (W 60. rocznicę powstania), Olsztyn 1982; Oleksiński J., Franciszek Sarnowski (1911–1940), „Przegl. Lubuski” 1976 nr 1 s. 87–92 (bibliogr.); – Związek Harcerstwa Polskiego w Niemczech, Wybór tekstów źródłowych (1933–1939), Wyd. i oprac. M. Lis, Opole 1983; – Ośrodek Badań Nauk. im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie. Zbiory specjalne: sygn. R. 183 (Martuszewski E., Sałuda B., Inwentaryzacja nagrobków na cmentarzu Katol. w Klebarku Wielkim, fot.).
Tadeusz Oracki