Scheidt Franciszek (1759–1807), chemik, przyrodnik, profesor Szkoły Głównej Koronnej. Ur. 2 IV w Krakowie, był synem mieszczanina krakowskiego Pawła i Elżbiety z Szulców.
W l. 1768–75 S. był uczniem Szkół Nowodworskich, następnie rozpoczął studia na Wydz. Filozoficznym Uniw. Krak.; studiował m.in. fizykę pod kierunkiem Piotra Rydulskiego. W czerwcu 1777 S. uzyskał bakalaureat, a 16 VII 1779 został doktorem filozofii. Poza łaciną biegle władał językiem francuskim i niemieckim. Dzięki protekcji Hugona Kołłątaja skierowany został do Lublina, gdzie objął posadę nauczyciela fizyki i historii naturalnej w szkole wojewódzkiej (w l. 1780–3). Zdołał przełamać niechęć środowiska, przywykłego do nauczycieli-jezuitów, i gromadził na wykładach i pokazach eksperymentów oraz na popisach uczniów publiczność z Lublina i okolic.
Jesienią 1783 S. powrócił do Krakowa i w r. szk. 1783/84 uczył tych samych przedmiotów w Przygłównej Szkole Krakowskiej. Przy współpracy Jana Jaśkiewicza, Jana Śniadeckiego i Jana Szastra przeprowadził 1 IV 1784 udany eksperyment ze wzlotem balonu, napełnionego ogrzanym powietrzem; jednak KEN odmówiła pieniędzy na dalsze doświadczenia aeronautyczne. Dn. 14 I 1785, za poparciem H. Kołłątaja i J. Śniadeckiego, został S. wiceprofesorem Kolegium Fizycznego, a w l. 1789/90 był jego sekretarzem. Wspólnie z J. Jaśkiewiczem organizował gabinet chemiczny, sprowadzając szkła i aparaturę z Wiednia, chemikalia zaś zdobywał w Krakowie. W wykładach z dziedziny chemii S., podobnie jak Jaśkiewicz, upowszechniał teorię spalania ciał A. Lavoisiera; prawdopodobnie stale śledził rozwój nauki i aktualizował swe wykłady. W r. 1786 opublikował w Krakowie rozprawę O elektryczności uważanej w ciałach ziemskich i atmosferze…; początkowo przyjęta krytycznie, praca ta zyskała uznanie, a nawet nagrodę, Szkoły Głównej (w r. 1786). Pomimo starań Szkoły Głównej, po rezygnacji Jaśkiewicza w r. 1787 S. nie dostał patentu na stanowisko profesora, m.in. z powodu intryg Andrzeja Trzcińskiego i niechęci rektora Feliksa Oraczewskiego. Otrzymał wszakże uposażenie profesora i dodatkowo polecenie bezpłatnego wykładania botaniki. Podjął też rozpoczęte przez Jaśkiewicza prace nad urządzaniem i rozbudową krakowskiego ogrodu botanicznego. Pod jego kierownictwem ogród ten szybko się rozwijał; w krótkim czasie zgromadzono ok. 2 tys. okazów, sprowadzonych z Wiednia, Petersburga i Paryża oraz m. in. od Izabeli Czartoryskiej z Puław. W cieplarniach krakowskiego ogrodu S. zdołał nawet wyhodować banany. W obecności króla wygłosił 27 VI 1787 odczyt O chemicznym powinowactwie ciał, ilustrowany wieloma doświadczeniami. Towarzyszył jako przewodnik Stanisławowi Augustowi, który w powrotnej drodze ze zjazdu w Kaniowie zwiedzał kopalnie w Krzeszowicach, Miękini, Chęcinach i Miedzianej Górze. W nagrodę otrzymał od króla pierścień brylantowy.
Wiosną 1788 jako stypendysta KEN wyjechał S. do Wiednia; m. in. studiował botanikę u J. Jacquina, nabywał książki; miał być w Wiedniu dwukrotnie, częściowo na koszt własny. Dopiero 22 VI 1790 otrzymał patent na katedrę historii naturalnej i chemii. Przyznano mu bezpłatne mieszkanie służbowe na parterze obserwatorium astronomicznego przy ogrodzie botanicznym. Prawdopodobnie t.r. ożenił się z Ludwiką z Wolmanów. Oprowadzał po Krakowie J.W. Goethego, który 5 IX 1790 zatrzymał się w zajeździe wuja Ludwiki, Walentego Bartscha. S. interesował się też mineralogią, badał złoża olkuskie i przyłączył się do poszukiwań soli i kruszców w okolicach Krakowa i w Sandomierskiem. Dn. 3 V 1792, na publicznej sesji Szkoły Głównej, przedstawił rozprawę O botanice, jej podziale i użytku w ekonomii i agrykulturze (Arch. UJ.: rkp. 8 s. 459).
Po wybuchu powstania w Krakowie, 25 III 1794, S. powołany został do Komisji Porządkowej; 28 IV oddelegowany został do Sądu Kryminalnego krakowskiego, jako jeden z siedmiu sędziów. O działalności S-a w tych organach niewiele wiadomo; Sąd Kryminalny zasłynął z opieszałości i łagodności. Po zajęciu Krakowa przez wojska pruskie S. wyjechał do Warszawy; po upadku powstania powrócił jednak do Krakowa i do swych obowiązków profesorskich. Początkowo stosunki z władzami austriackimi układały się dobrze; S. uczestniczył nieraz w rozmowach między władzami a uczelnią. Z czasem jednak nastroje pogorszyły się. W r. 1801 S. został współzałożycielem i członkiem rzeczywistym warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk (TPN). W dwa lata później Seweryn Potocki, współorganizując uniwersytet w Charkowie, proponował S-owi objęcie profesury, lecz S., za radą Kołłątaja, wolał skorzystać z propozycji Tadeusza Czackiego, by przenieść się na Wołyń. Pierwotnie zamierzano mu powierzyć kierownictwo gimnazjum w Winnicy. Ostatecznie zgodził się zostać profesorem chemii i historii naturalnej w Liceum Krzemienieckim. Jesienią 1805 wyjechał z rodziną do Krzemieńca i podjął obowiązki nauczycielskie. Pracował równocześnie nad udoskonaleniem i poszerzeniem gabinetów mineralogicznego i fizycznego, urządził laboratorium fizyczne i założył ogród botaniczny. Wiele uwagi poświęcił botanice. Jeszcze w Krakowie organizował wiosną wyprawy w góry z uczniami i zbiory roślin. W Krzemieńcu kontynuował swe zainteresowania i zdołał sporządzić spis ok. dwustu okazów, stosując systematykę K. Linneusza. Nie reagował jednak na wezwania TPN, by przedstawił wyniki swych badań w zakresie botaniki; podobno przygotowywał pracę O istotach roślinnych, jednak nie zdołał jej dokończyć. Prawdopodobnie jego autorstwa (lub współautorstwa) były pozostawione w rękopisie rozprawy: O naturze, Metalurgia, O rozkładzie chemicznym roślin. Z korespondencji Stanisława Jundziłła i Wilibalda Bessera wynika, że S. pozostawił też liczący 1 008 okazów zbiór owadów «determinowanych i niedeterminowanych gatunków».
S. był jednym z pierwszych w Polsce propagatorów osiągnięć Lavoisiera i systematyki Linneusza. Cieszył się uznaniem współpracowników i uczniów; w raportach wizytatorów KEN otrzymywał wysokie oceny. Współcześni podkreślali wartość i urok jego wykładów i pokazów, łagodność charakteru i oddanie nauce. S. zmarł w Krzemieńcu w sierpniu 1807 i tam został pochowany (Liceum uchwaliło wznieść mu pomnik w farze krzemienieckiej; nie wiadomo, czy uchwałę zrealizowano).
Z małżeństwa zawartego ok. 1790 r. z Ludwiką z Wolmanów S. pozostawił dwoje dzieci: córkę Paulinę i syna Konstantego.
S. wspomagał swego młodszego brata Antoniego, studiującego medycynę w Krakowie, a następnie w Pawii i w Wiedniu; prawdopodobnie na decyzję S-a, przyjęcia posady w Krzemieńcu, miała wpływ propozycja zatrudnienia Antoniego w krzemienieckiej Szkole Chirurgów, jednak Antoni zmarł wcześniej, w r. 1804, w Lublinie.
Estreicher; Nowy Korbut (Oświecenie, cz. 1, 2, 3); Enc. Org.; PSB (Jaśkiewicz Jan); Słown. Geogr. (Krzemieniec); Hist. Nauki Pol., VI; – Chamcówna M., Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Wr. 1957; Hryniewiecki B., Botanika w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, w: Acta Societatis Botanicorum Poloniae, Vol. 20, Supplementum, W. 1951; Hubicki W., Franciszek de Paula Scheidt, pionier teorii Lavoisiera w Polsce. Księga Pamiątkowa dziesięciolecia Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, L. 1955 (tu bibliogr.); Jobert A., Komisja Edukacji Narodowej (1773–1794), Wr. 1979; Krzyżanowski S., Goethe w Krakowie, „Roczn. Krak.” T. 12: 1911 s. 258; Kukulski Z., Pierwsi nauczyciele świeccy szkół lubelskich, L. 1939; Kupczyński F., Kraków w powstaniu kościuszkowskim, Kr. 1912 s. 158, 159, 175, Bibl. Krak. Nr 44; Michalski, Z dziejów TPN, s. 52, 53, 248, 250; Mrozowska K., Funkcjonowanie systemu szkolnego Komisji Edukacji Narodowej na terenach Korony w l. 1783–1793, Wr. 1985; taż, Pierwsza w Koronie. „Szkoły Nowodworskie” w latach 1777–1795, Rozpr. z dziej. oświaty, W. 1989 XXXI; Oleszakowa J., Ogród botaniczny w Krzemieńcu i jego katalogi (1805–1832), Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. B, W. 1971 z. 21; taż, Stanisław Bonifacy Jundziłł i Wilibald Besser w świetle wzajemnej korespondencji, tamże; Piekiełko A., Początki krakowskiego Ogrodu Botanicznego (1783–1809), „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” 1980 nr 1; Szumowski W., Krakowska szkoła lekarska po reformach Kołłątaja, Kr. 1929; Tokarz W., Ostatnie lata Hugona Kołłątaja, Kr. 1905; Wojtaszek Z., Zarys historii katedr chemicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego (1 X 1783 – 31 VIII 1939), w: Studia z dziej. katedr Wydz. Matematyki, Fizyki i Chemii UJ, Kr. 1964; Zemanek A., Historia botaniki w Uniwersytecie Jagiellońskim, Rozpr. Habilitacyjne UJ, Nr 164, Kr. 1989; – Bergonzoni M., Rzecz czytana o Franciszku Scheidt […] dnia 30 IV 1812, „Roczniki Tow. Przyjaciół Nauk” T. 9: 1816; Kołłątaj H., Listy w przedmiotach naukowych, Kr 1844 I–IV; tenże, Raporty o wizycie i reformie Akademii Krakowskiej, Wr. 1967; Korespondencja Jana Śniadeckiego, Kr. 1932 I, Wr. 1954 II; Koźmian K., Pamiętniki, Wr. 1972; Naruszewicz A., Diariusz podróży Najjaśniejszego Stanisława Augusta króla polskiego na Ukrainę…, W. 1787; Osiński A., Mowa na obchód pamiątki Franciszka Scheidta, [b.m.w.] [1807]; Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej 1773–1785, Wr. 1973; Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej 1786–1794, Wr. 1969; Statuta nec non liber promotionum; – Arch. UJ: rkp. 7 k. 105, rkp. 8 k. 130, 365, 459, 476–478.
Maria Czeppe i Helena Wereszycka