Francus de Franco (ok. 1585–1611), Włoch, przeciwnik dogmatu o Eucharystii. Ur. we Friulu w Corulanie. Za przekonania religijne został we Włoszech aresztowany przez inkwizycję i przez 10 miesięcy był więziony. Po ucieczce z więzienia zbiegł za granicę i przez jakiś czas zatrzymał się w Lipsku, gdzie zaznajomił się z Polakiem Piątkowiczem, wreszcie przybył do Polski do swojego stryja Piotra F-a, który był żupnikiem wielickim. W r. 1611 bawił w Wilnie u swego przyjaciela Piątkowicza, deputata na trybunał wileński. 2 VI t. r. w dzień Bożego Ciała brał udział w nabożeństwie kalwińskim, na którym minister Chrząstowski piętnował w kazaniu katolickie »bałwochwalstwo«, jakie, jego zdaniem, ma miejsce w uroczystościach Bożego Ciała. Podniecony kazaniem F. wyszedł na ulicę, gdzie miała przechodzić procesja, w której brała udział królowa, królewicz Władysław i kilku senatorów. Postanowił przemówić do tłumu i stanąwszy na stopniach ołtarza, wołał, iż katolicy popełniają bałwochwalstwo, »gdy opłatkowi boską cześć oddawacie…« Nie pozwolono mu dokończyć przemówienia; oburzony tłum ściągnął go ze stopni ołtarza i zamknął poturbowanego w piwnicy sąsiedniego domu. Oskarżony o świętokradztwo, F. stanął przed sądem ławniczym; rozprawie przysłuchiwało się kilku senatorów. Na pytanie dlaczego dopuścił się zarzucanego mu czynu, oświadczył, iż zrobił to »żałując obchodzenia chwały Boga żywego przez to, iż oddawana bywa martwym, żałując takich tłumów ludzi bałwochwalstwo strojących, którym chciał oczy otworzyć, aby się obaczyli, że tym grzeszą, co tam czynili«. Stwierdził dalej, iż do wystąpienia tego nie był przez nikogo namówiony i nie posiadał żadnych wspólników. Przy swych poglądach obstawał również później, poddany straszliwym torturom. Kalwiniści litewscy próbowali ratować swoimi wpływami porywczego młodzieńca, jednak na naleganie usilne królowej i ks. Piotra Skargi został skazany na śmierć. Dopraszał się F., aby jego egzekucja odbyła się publicznie, celem jednak uniknięcia zaburzeń odmówiono temu żądaniu. Wczesnym rankiem pod koniec czerwca r. 1611 kat na rynku wileńskim wydarł mu język, a potem poćwiartował delikwenta i części ciała zawiesił na pręgierzu. Fanatyczne wystąpienie F-a stało się powodem równie fanatycznych tumultów, wywołanych przeciwko różnowiercom przez rozdrażnione tłumy i młodzież wileńską.

B. Czart. rkp. nr 1370 (Andrzeja Lubienieckiego Poloneutychia), s. 214–5; Lubieniecki St., Historia reformationis Polonicae, Freistadii 1685, s. 175; Wielewicki J., Dziennik, Scriptores rer. Polon., XIV; Bruckner A., Różnowiercy polscy, W. 1905, s. 187; Sobieski W., Nienawiść wyznaniowa tłumów, W. 1902, s. 141–6.

Stanisław Szczotka