Reicher (Rajcher) Gustaw, pseud.: Rwal (najczęściej używany), Stefan Baum, Józef, Stefan Krüger, Gustaw Michalczyk, Rewel, Gustaw Rupiewicz (1900–1938), działacz komunistyczny. Ur. 5 II (wg akt USC – 1 III) w Łodzi, był synem Kalmana (Karola), litografa, właściciela małej drukarni, i Emilii z Erlichów.
R. miał wykształcenie średnie. Wcześnie rozbudzone zainteresowania społeczno-polityczne skłoniły go do ucieczki z domu i zgłoszenia się wiosną 1916 do Legionów Polskich. Rozczarowany wkrótce opuścił Legiony i w końcu 1916 zbliżył się ideowo do rewolucyjnej lewicy. Zorganizował w Łodzi wiosną 1917 grupę młodzieży ciążącą ku Socjaldemokracji Król. Pol. i Litwy (SDKPiL). Staż partyjny uznano mu później od lutego 1917. W l. 1917–18 był członkiem zarządu łódzkiej dzielnicy Staromiejskiej SDKPiL. W połowie 1918 r. na własną rękę przedostał się do Rosji Radzieckiej. Dn. 4 IX 1918 przyjęto go do sztabu polskiej Zachodniej Dywizji Strzelców jako pracownika do zleceń przy komisarzu dywizji (Stanisławie Bobińskim), zaś 9 IX mianowano go sekretarzem komisarza. W Dywizji działał jako agitator. Wszedł do zarządu moskiewskiej grupy SDKPiL i wziął udział w III konferencji grup SDKPiL w Rosji (w Moskwie 11 XI 1918). Na początku r. 1919 powrócił do kraju i działał w Komitecie Wykonawczym (KW) Zagłębiowskiej Rady Delegatów Robotniczych, był członkiem egzekutywy Zagłębiowskiego Komitetu Okręgowego Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP), kierował dzielnicami KPRP Sosnowiec i Kazimierz-Klimontów. Od lata t. r. działał w Komitecie Warszawskim KPRP. W czasie demonstracji bezrobotnych na placu Saskim (20 VII?) w Warszawie został po raz pierwszy aresztowany. Więziony był od sierpnia 1919 do kwietnia 1920 w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W wyniku wymiany więźniów politycznych z Rosją Radziecką znalazł się w Moskwie, gdzie pod nazwiskiem Gustaw Rupiewicz był członkiem Biura Polskiego Komitetu Moskiewskiego Komunistycznej Partii (bolszewików) Rosji – RKP (b). Wziął udział w obradującej w dn. 3–5 V 1920 w Moskwie II ogólnorosyjskiej konferencji komunistów-Polaków. Dn. 26 V 1920 został delegowany do Niżnego Nowgorodu (dziś Gorki) dla organizowania pracy politycznej wśród ludności polskiej. W lipcu–sierpniu t. r. był pełnomocnikiem Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski przy 3 Armii i w czasie ofensywy Armii Czerwonej organizował komitety rewolucyjne na zajętych przez nią terenach Polski.
Wysłany z Mińska 10 IX 1920, przez Moskwę-Gdańsk-Hamburg-Berlin przyjechał R. na Górny Śląsk, gdzie był jednym z przywódców Komunistycznej Partii (KP) Górnego Śląska. Na jej I Zjeździe w Wielkich Hajdukach 12 XII 1920 wygłosił referat o zadaniach partii w dziedzinie polityki m. in. wnioskując, by w zbliżającym się plebiscycie na Górnym Śląsku zastosować bojkot, co zostało przez Zjazd zaakceptowane. Zjazd wybrał go do Komitetu Centralnego (KC). Ponownie wybrano go do KC na II Zjeździe partii w Gliwicach (30 I i 13 II 1921). Wraz z Antonem Jadaschem reprezentował górnośląską organizację w Radzie Partyjnej (Zentralausschuss) KP Niemiec (KPD-Komunistische Partei Deutschlands). Jako delegat KP Górnego Śląska wziął udział w III Kongresie Międzynarodówki Komunistycznej (MK) w Moskwie (22 VI – 12 VII 1921), wystąpił na forum Kongresu ze sprawozdaniem o sytuacji na Śląsku. Po przyjeździe do kraju został pod nazwiskiem Michalczyk aresztowany w Sosnowcu 30 VIII 1921 z transportem przewożonej z Niemiec literatury dla KPRP. Więziono go na Pawiaku w Warszawie, w Będzinie i Sosnowcu oraz w Warszawie na Mokotowie. Dn. 9 III 1922 został skazany przez Sąd Okręgowy (SO) w Sosnowcu na 3 lata ciężkiego więzienia, Sąd Apelacyjny (SA) w Warszawie zmniejszył 20 VII 1922 wyrok do 2 lat i 6 miesięcy. Został wtedy po raz drugi objęty wymianą więźniów z ZSRR i 15 III 1923 znalazł się tam ponownie. Niebawem wyjechał do znajdującej się pod administracją niemiecką części Górnego Śląska, gdzie został sekretarzem politycznym górnośląskiej organizacji KPD. Był jej reprezentantem na frankfurckim zjeździe KPD (7–10 IV 1924) i na V Kongresie MK (17 VI – 8 VII 1924), na którym wystąpił na plenum i wszedł też do Komisji Polskiej, zajmującej się pod przewodnictwem J. Stalina oceną kierownictwa KPRP: poparł stanowisko Stalina, krytyczne wobec dotychczasowych przywódców KPRP (Adolfa Warskiego, Marii Koszutskiej-Wery i in.), odsuniętych decyzją Kongresu od kierowania partią. Wkrótce został sekretarzem politycznym organizacji KPD w Zagłębiu Ruhry. W r. 1925 powrócił do działalności w Komunistycznej Partii Polski (KPP, do r. 1925 – KPRP), w należącej do Polski części Górnego Śląska. Aresztowany jako S. Baum 8 V 1925 na posiedzeniu Sekretariatu KC KPP w Warszawie, przebywał w więzieniu mokotowskim. Był sądzony przez SO w Warszawie 29 X – 1 XI 1926 i skazany na 6 lat ciężkiego więzienia (SA zatwierdził wyrok 14 III 1927). Chory na płuca, został po raz trzeci wymieniony do ZSRR 3 I 1928.
R. pracował w Moskwie w KW MK jako instruktor Wydziału Organizacyjnego, wykładał też w Szkole Wojskowo-Politycznej KPP. W czasie toczących się wówczas w KPP ostrych sporów frakcyjnych opowiedział się po stronie tzw. mniejszości, frakcji bardziej dogmatycznej, bliższej ówczesnej linii kierownictwa MK. Jesienią 1929 wyjechał do Berlina, gdzie działał w zagranicznym przedstawicielstwie KC KPP i w zespolonym z nim lecz autonomicznym przedstawicielstwie KC KP Zachodniej Białorusi (KPZB).
Od października 1929 pod pseud. Józef, R. był członkiem Biura KC KPZB. Jako przedstawiciel KPZB na V Zjeździe KPP, obradującym pod Leningradem 16–29 VIII 1930, należał do zdecydowanych przeciwników frakcji «większości». Twierdził, że «trzeba skończyć z tą legendą, z tą aureolą, jaka była stworzona dookoła wodzów grupy prawicowej jako «niezastąpionych kierowników» partii». Występując dwukrotnie podczas obrad, poparł linię reprezentowaną przez sekretarza generalnego KC KPP (od czerwca 1929) Juliana Leszczyńskiego-Leńskiego. Zjazd wybrał R-a na zastępcę członka KC. Po zjeździe wchodził do Centralnej Redakcji Zagranicznej KC KPP w Berlinie. Spod jego pióra wyszły wtedy broszury partyjne: Barac’ba z pravym uchilam v Kampartyi Polščy (Vilnja 1930), Arganizujem barac’bu revaljucyjnych sjalanskich mas (Vilnja 1930), Przyczynek do sprawy powstania zbrojnego (Wil. 1930), W dziesiątą rocznicę oszustwa plebiscytowego (W. 1931). Pisywał też artykuły do organu teoretycznego KPP „Nowy Przegląd”. Na międzynarodowej konferencji komunistycznych partii i związków zawodowych 12 krajów w Berlinie (15–18 VIII 1931) wygłosił referat o ruchu bezrobotnych w Polsce. W sierpniu t. r. wraz z innymi członkami KC został na krótko aresztowany na posiedzeniu KC KPP w Berlinie. Po ogłoszeniu przez J. Stalina w październiku 1931 listu do redakcji „Proletarskoj Revoljucii”, zawierającego gwałtowny atak na niebolszewicką lewicę rewolucyjną w II Międzynarodówce, w tym Różę Luksemburg, R. wraz z Jerzym Heryngiem (Ryngiem) przygotowali, uchwaloną w duchu listu Stalina, w grudniu t. r. rezolucję KC W sprawie przezwyciężenia puścizny ideologicznej luksemburgizmu w KPP. Ci sami autorzy napisali też wtedy tezy Komisji Programowej KPP Polska Partia Socjalistyczna – Lewica jako polska odmiana mienszewizmu. Zarówno dziedzictwo PPS-Lewicy jak i SDKPiL zostało w tych dokumentach ocenione jako przeszkadzające „bolszewizacji” KPP; twierdzenia te potraktowane jako obowiązujące w partii, na całe dziesięciolecia zaciążyły na stanowisku polskiej historiografii komunistycznej wobec własnej przeszłości. Dn. 8–18 X 1932 R. wziął udział w VI Zjeździe KPP obradującym pod Mohylewem na Białorusi. Wygłosił tu w sprawach programowych (obok J. Rynga) referat o strategii i taktyce KPP. Zgodnie z ówczesnym nastawieniem międzynarodowego ruchu komunistycznego ocenił poglądy przeciwstawiające demokrację burżuazyjną faszyzmowi jako błędne, reprezentował też, jak i kierownictwo MK, pogląd, że są to dwa oblicza tego samego wroga, oraz że partia winna się nastawiać na szybką rewolucję socjalistyczną w Polsce. Przy jego aktywnym udziale powstał w Komisji Programowej KPP nie liczący się z realiami ostateczny projekt programu KPP, ogłoszony w lipcu 1933. Na VI Zjeździe partii wybrano go ponownie na zastępcę członka KC.
R. działał w Berlinie do kwietnia 1933. Po likwidacji agend MK w Niemczech, w wyniku dojścia Hitlera do władzy, przybył do Moskwy, gdzie do stycznia 1934 wykładał w sektorze niemieckim Międzynarodowej Szkoły Leninowskiej (uczelni MK). Na II Plenum KC KPP 24 XI 1933 został członkiem KC. Od stycznia 1934 do kwietnia 1937 przebywał w Pradze, gdzie mieściła się Baza KC KPP i gdzie działał w Biurze Politycznym KC KP Zachodniej Ukrainy (KPZU), wybrany do jej KC na IV Zjeździe KPZU w Worzelu pod Kijowem. Wziął też udział w VII Kongresie MK 25 VII – 20 VIII 1935, na którym 31 VII w dyskusji nad sprawozdaniem KW MK wystąpił z przemówieniem z ramienia KPZU, odchodzącym od wcześniejszych poglądów taktycznych i opowiadającym się, zgodnie z nowym kursem MK, za koncepcją jednolitego frontu robotniczego i antyfaszystowskiego frontu ludowego, za demokratycznym programem. W kwietniu 1937 wyjechał do republikańskiej Hiszpanii, gdzie był przedstawicielem KPP przy KC KP Hiszpanii; jego korespondencja polityczna z Hiszpanii została ogłoszona w „Z Pola Walki” (1966 nr 1). Wezwany z zagranicy w grudniu 1937 jako jeden z ostatnich znajdujących się na wolności po fali stalinowskich represji przywódców KPP, przyjechał do ZSRR. W styczniu 1938, najprawdopodobniej w Leningradzie, został aresztowany i wkrótce stracony. W r. 1956, wraz z innymi działaczami KPP, pośmiertnie został zrehabilitowany.
R. ożeniony był od grudnia 1924 z komunistką niemiecką Erną Harms (ur. 1902), mieszkającą po drugiej wojnie światowej w NRD; adoptowany przez niego syn żony zginął jako 6-letni chłopiec w nieszczęśliwym wypadku w r. 1928.
Fot. w CA KC PZPR; – Księga Polaków uczestników rew. paźdz.; – Hawranek F., Ruch komunistyczny na Górnym Śląsku w latach 1918–1921, Wr. 1966; Kormanowa Ż., Ludzie i życie, W. 1982; Kowalski J., Komunistyczna Partia Polski 1935–1938, W. 1975; tenże, Trudne lata, W. 1966; – Komuniści, W. 1969; O antyfaszystowski front ludowy w Polsce, Moskwa 1936 s. 71–85; V Zjazd KPP. Sprawozdanie z obrad, Moskwa 1931 I 131–6, II 58–60; Protokoll des III Kongresses der Kommunistischen Internationale, Hamburg 1921 s. 821; Sprawa polska na V Kongresie Międzynarodówki Komunistycznej, „Kwart. Hist.” 1982 nr 2–3 s. 331–408; Z materiałów VI Zjazdu KPP, W. 1933 s. 40–56; – CA KC PZPR: Teczka osobowa R-a 7425, 105/99, sygn. 158/I–5 t. 2 k. 12–16, t. 4 k. 89–91, t. 21 k. 97–98, sygn. 158/I–6 t. 8 k. 36–50, sygn. 424/XX/1539 (akta więzienne R-a).
Aleksander Kochański