INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Halina Maria Wanda Sosnowska (z domu Żelechowska)  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2000-2001 w XL tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sosnowska z Żelechowskich 1.v. Czarnocka Halina Maria Wanda, pseud. i krypt.: Maria, Łuna, Halina, F-14, H, K, X (1894–1973), wicedyrektor programowy Polskiego Radia, działaczka Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej oraz Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Ur. 17 V w Warszawie w rodzinie ziemiańskiej, była córką Jana Żelechowskiego, pracownika Tow. Kredytowego Ziemskiego, i Marii z Kuligowskich.

Po ukończeniu w r. 1911 warszawskiej siedmioklasowej pensji Bronisławy Jastrzębowskiej wyjechała do Orenburga w Rosji, gdzie przebywali rodzice, i tam przygotowywała się do matury w gimnazjum rządowym, której jednak nie zdała. Wyjechała do Paryża i w r. akad. 1913/14 studiowała przedmioty humanistyczne na Wydz. Filozoficznym Sorbony. W końcu września 1914 wróciła do Orenburga. W l. 1915–16 była przewodniczącą sekcji ochron i członkiem sekcji szkolnej miejscowego Polskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny (PKPOW). W r. szk. 1916/17 była słuchaczką Wydz. Ogólnego i Humanistycznego Wyższych Polskich Kursów, zorganizowanych w Moskwie przez PKPOW. Następnie przez kilka miesięcy kierowała seminarium nauczycielskim połączonym ze szkołą ludową w Duniłowiczach na Wileńszczyźnie.

W marcu 1918 przeniosła się do Warszawy i została członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. W l. 1918–26 studiowała filozofię i psychologię na Wydz. Filozoficznym Uniw. Warsz., była m.in. słuchaczką Tadeusza Kotarbińskiego, Władysława Tatarkiewicza, Władysława Witwickiego. W listopadzie 1918 uczestniczyła w organizowaniu pomocy dla Lwowa, w którym trwała wojna polsko-ukraińska, a w czasie wojny polsko-sowieckiej, w lipcu i sierpniu 1920 pracowała w Sekcji Wywiadowczej Polskiego Czerwonego Krzyża. W l. dwudziestych była współpracowniczką Polskiej Agencji Telegraficznej, publikowała artykuły w prasie warszawskiej oraz działała w Polskim Tow. Radiotechnicznym (od r. 1925). Wg Czesława Miłosza była ok. r. 1928 sekretarką wicemarszałka Senatu RP Hipolita Gliwica. W listopadzie 1929 uzyskała na podstawie pracy Co to jest zachowanie się instynktowne i jaki jest jego stosunek do zachowań się innego rodzaju stopień magistra filozofii na Uniw. Warsz.

W r. 1930 została S. sekretarzem Głównej Rady Programowej Polskiego Radia (PR), której wówczas przewodniczył jej krewny, gen. Julian Stachiewicz. Wywierała duży wpływ na ideowo-programową i organizacyjną działalność Rady. Wizytowała także rozgłośnie regionalne PR. Opracowała wówczas i opublikowała Nowy układ programów Polskiego Radia („Radio” 1931 nr 31) i Nowy program muzyczny Polskiego Radia (tamże, nr 33). Ok. r. 1933 została kierownikiem Referatu Rozgłośni Regionalnych. Równocześnie od r. 1930 była redaktorką w Dziale Wiadomości PR. Na przełomie l. 1934 i 1935 została wicedyrektorem programowym PR; choć formalnie dyrektorem programowym był Piotr Górecki, S. «decydowała właściwie o wszystkim» (R. Jasiński). Przywiązywała duże znaczenie do dydaktycznej roli radia i wprowadziła do programów radiowych audycje dla młodzieży szkolnej; opublikowała na ten temat artykuł w „Radio” (1930 nr 8), a w r. 1935 zrealizowała przy współpracy Henryka Mościckiego cykl historycznych audycji szkolnych. Zdobyła popularność jako szef ekipy sprawozdawców z Narciarskich Mistrzostw Świata Federation Internationale de Ski w Zakopanem w r. 1938 (11–19 II). Wg Zenona Kosidowskiego S. była «bardzo dzielna, ale nietaktowna, w programie jej nienawidzili, nie umiała znaleźć wspólnego języka, arogancka, bardzo pracowita, świetnie znała swoje rzemiosło». Reprezentowała zdecydowaną opcję polityczną – liberalną, niechętną nacjonalistycznemu populizmowi, wrażliwą na kwestie społeczne i otwartą na idee lewicowe, a jednocześnie wierną tradycjom piłsudczykowskim. S. prowadziła samodzielną politykę kadrową, pozyskując dla radia wielu wybitnych współpracowników jak: Jan Parandowski, Witold Hulewicz, Józef Czechowicz, C. Miłosz, czy Tadeusz Byrski; umożliwiała też dostęp do anteny radiowej pisarzom komunistycznym – Ignacemu Fikowi, Lucjanowi Szenwaldowi i in. Opierała się naciskom władz na PR, starała się bronić pracowników o nieakceptowanych przez nie poglądach politycznych i przeciwdziałała akcji rugowania osób pochodzenia żydowskiego. Stąd w raporcie dla Min. Spraw Wojskowych sporządzonym w r. 1938 prawdopodobnie przez Oddział II Sztabu Głównego uznana została za przynależną do grupy «lewicowo-żydowskiej» rządzącej PR i prowadzącą «bezstronno-inteligentną» akcję «rozbrajania moralnego» społeczeństwa.

Po wybuchu drugiej wojny światowej w początku września 1939 otrzymała S. polecenie zorganizowania dla potrzeb naczelnego wodza radiostacji w Baranowiczach. W czasie ewakuacji PR wykazała się szczególnym opanowaniem. Gdy lotnictwo niemieckie zbombardowało Baranowicze, uniemożliwiając realizację planu, S. – w przeciwieństwie do reszty kierownictwa PR – wróciła do Warszawy. W okresie okupacji współpracowała ze Związkiem Walki Zbrojnej/Armią Krajową (AK). Swój dom (wybudowany w l. trzydziestych przy ul. Filtrowej 17) oddała do dyspozycji Komendy Głównej (KG) AK. Zorganizowała tam wraz z mężem jadłodajnię dla inteligencji, co ułatwiało spotkania i kontakty konspiracyjne. Jesienią 1941 utworzyła i prowadziła do początku 1943 punkt alarmowy (krypt. Ekspress) centrali łączności szefa sztabu KG AK płk. Tadeusza Pełczyńskiego. Następnie wraz z Wandą Pełczyńska wyszukiwała mieszkania w Warszawie dla potrzeb KG. Miała stopień porucznika AK, posługiwała się pseud. Maria. Utrzymywała też kontakty z działaczami piłsudczykowskiego Konwentu Organizacji Niepodległościowych, m.in. Wacławem Lipińskim i Marią Sipayłło. Po wybuchu powstania warszawskiego, w pierwszych dniach sierpnia 1944, została wysiedlona przez Niemców; przeszła prawdopodobnie przez Zieleniak i obóz w Pruszkowie. Wywożona z mężem, Zbigniewem Sosnowskim, i teściem pociągiem do Niemiec, uciekła wraz z nimi z transportu i osiadła w Małym Chrzanowie pod Milanówkiem. Została przydzielona przez władze konspiracyjne do opieki nad rannymi żołnierzami AK, ukrywającymi się w okolicy. Po zakończeniu działań wojennych nie wróciła do Warszawy (jej dom został spalony w czasie powstania) i mieszkała wraz z mężem w Małym Chrzanowie.

W październiku 1945 została S. wprowadzona przez Hannę Rószkiewicz (pseud. Hanna) do organizacji Wolność i Niezawisłość (WiN). Nawiązał z nią wówczas kontakt szef Wywiadu Obszaru Centralnego (OC) WiN-u mjr Wincenty Kwieciński. Pod pseud. F-14 została pracownikiem (do grudnia t.r.) oddziału politycznego wywiadu (Oddziału «A») WiN-u z zadaniem sporządzania raportów politycznych. W styczniu 1946 z polecenia Kwiecińskiego, nowego prezesa zarządu OC WiN-u, objęła funkcję szefa Wydz. Wywiadu Zarządu OC (krypt. «Stocznia»), działała pod pseud. i krypt.: Łuna, H, K, X. Została także członkiem III Zarządu Głównego WiN-u (od października 1946, jako kierownik jego Wydz. Informacji i Wywiadu). Odbudowała sieć wywiadu zwłaszcza w woj. białostockim, lubelskim i łódzkim. Do «Stoczni» zwerbowała kilka osób, m.in.: Marię Bispingową, Janinę Warzycką i Marię Wędrychowską. Zorganizowała komórkę nasłuchu radiowego, komórkę fotograficzną oraz skrzynki kontaktowe i nawiązała stosunki z redakcją organu Polskiego Stronnictwa Ludowego „Gazetą Ludową”. Chociaż formalnie nie była członkiem Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Demokratycznych Polski Podziemnej (KPODPP), odegrała w jego tworzeniu i działalności istotną rolę: organizowała spotkania przywódców nielegalnych ugrupowań, m.in.: W. Kwiecińskiego, W. Lipińskiego, Włodzimierza Marszewskiego i Adama Obarskiego; współpracowała w przeredagowaniu memoriału Komitetu do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Dn. 19 XI 1946 została aresztowana przez Urząd Bezpieczeństwa i osadzona w warszawskim więzieniu przy ul. Rakowieckiej. Równocześnie aresztowano na krótko jej męża. W śledztwie początkowo zaprzeczała wszystkiemu, a dopiero po aresztowaniu w początku stycznia 1947 Kwiecińskiego, który ujawnił szczegóły organizacyjne III Zarządu Głównego WiN-u, przyznała się do uczestnictwa w pracach tej organizacji. Zarówno w śledztwie (które w większości spędziła w karcerze), jak i na procesie zachowywała się godnie, wykazując odwagę cywilną, konsekwentnie przeciwstawiając się zarzutom o szpiegostwo. W czasie procesu III Zarządu Głównego WiN-u i KPODPP, który odbywał się 3–27 XII 1947, wzięła na siebie pełną odpowiedzialność za działania «Stoczni». Prokurator Stanisław Zarako-Zarakowski domagał się dla S-iej kary śmierci. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie uznał S-ą winną dążenia do usunięcia przemocą Krajowej Rady Narodowej, Rządu Tymczasowego i Rządu Jedności Narodowej, udziału w zmontowaniu KPODPP, organizowania siatki wywiadu, a także gromadzenia i przekazywania Polskim Siłom Zbrojnym na Zachodzie i placówkom obcego wywiadu informacji stanowiących tajemnicę państwową i wojskową. Wyrokiem z 27 XII 1947 skazano S-ą na dożywotnie więzienie oraz utratę praw publicznych i przepadek mienia na rzecz Skarbu Państwa. Dn. 4 II 1948 Najwyższy Sąd Wojskowy utrzymał wyrok w mocy. S. przebywała w więzieniach na Rakowieckiej w Warszawie, w Fordonie oraz w Inowrocławiu; wiele tygodni spędziła w karcerach. W czasie tzw. buntu celi 42 warszawskiego więzienia wystąpiła w imieniu więźniarek. Opiekowała się współwięźniarkami, walczyła o higienę w celach, o spacery i kąpiele. Intensywnie uczyła się języka angielskiego. Pisywała wiersze, dwa z nich: Maciejka i Wiem, Ojcze, że mnie kochałeś, zostały opublikowane w zbiorze „Przeciwko złu. Wiersze i piosenki więzienne 1944–1956” (W. 1995).

Dn. 7 V 1956, po zastosowaniu amnestii, zmniejszono S-iej karę do 12 lat, a następnie 12 XI t.r. zwolniono z zawieszeniem reszty kary na pół roku (zezwolenie Naczelnej Prokuratury Wojskowej z 8 XI), zaś w kwietniu 1957 decyzją Naczelnej Prokuratury Wojskowej ułaskawiono. Ponieważ nie mogła znaleźć pracy odpowiadającej jej kwalifikacjom (nie zezwolono jej na pracę umysłową), zorganizowała – na zasadzie chałupniczej – spółdzielczą pracownię krawiecką bielizny i ubrań dziecięcych. Zatrudniała tam kilka koleżanek – byłych więźniarek. Pracownia działała ok. 10 lat i zdobyła dobrą renomę. Dom S-iej stał się miejscem spotkań ludzi ze środowisk inteligenckich i opozycyjnych. Bywali u niej, m.in.: T. Kotarbiński, Kazimierz Świtalski, Henryk Józewski i ks. Jan Zieja. W r. 1968 przebywała w Londynie, gdzie spotkała się z przyjaciółmi z dawnych lat, m.in. z Kazimierzem Wierzyńskim. W r. 1969 straciła wzrok, a następnie, po wylewie, mowę i sprawność ruchu. Zmarła w Warszawie 22 VIII 1973, pochowana została na cmentarzu Powązkowskim. Odznaczona była Krzyżem Obrony Lwowa, Złotym Krzyżem Zasługi oraz dwukrotnie w czasie okupacji niemieckiej Krzyżem Walecznych, Krzyżem AK i Medalem Wojska.

S. była dwukrotnie zamężna: po raz pierwszy za Zygmuntem Czarnockim, właścicielem majątku Nacza w Nowogródczyźnie, po raz drugi za Zbigniewem Sosnowskim (1893–1964), synem Pawła (zob.), ichtiologiem (ślub w r. 1928 w Wilnie w kościele ewangelickim), potomstwa nie miała.

Dn. 17 II 1993 Sąd Warszawski Okręgu Wojskowego (na wniosek Zarządu Głównego Zrzeszenia WiN) postanowił o nieważności wyroku z 27 XII 1947, jako wydanego w związku z działalnością skazanych na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego.

 

Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Rostworowski S. J., „Dardanele”. Delegatura WiN-u za granicą. Słownik biograficzny ważniejszych postaci, Wr. 1999; Informator o nielegalnych antypaństwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej w latach 1944–1956 [Min. Spraw Wewnętrznych], W. 1964 s. 92–3; Informator o osobach skazanych w Polsce za działalność szpiegowską w latach 1944–1984 [Min. Spraw Wewnętrznych], W. 1986 s. 545; Zawołać po imieniu. Księga kobiet – więźniów politycznych 1944–1958, Oprac. B. Otwinowska, T. Drzal, Nadarzyn 1998 I; – Kwiatkowski M. J., Polskie Radio w konspiracji 1939–1944, W. 1989; tenże, „Tu Polskie Radio Warszawa…”, W. 1980 (fot. nr 49); tenże, Wrzesień 1939 w Warszawskiej Rozgłośni Polskiego Radia, W. 1984; Łączność, sabotaż i dywersja. Kobiety w AK, Londyn 1985; Maciejowska A., Nie martwcie się o mnie, „Gaz. Wyborcza” 1997 nr 119 dod. „Magazyn” (fot.); taż, Nie martwcie się o mnie (Sylwetka Haliny Sosnowskiej), „Niepodległość i Pamięć” R. 4: 1997 nr 1 (7), nr 2 s. 261–86 (fot.); Marszewski T., Rozbicie Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Demokratycznych Polski Podziemnej, „Zesz. Hist. WiN-u” 1997 nr 10 s. 69–71, 88, 90–3 (fot.); Pełczyńska W., Halina Sosnowska…, „Nike” 1994 nr 16; Rudziński E., Informacyjne agencje prasowe w Polsce 1926–1936, W. 1970; Terlecki R., Dyktatura zdrady, W. 1991; Woźniczka Z., Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”, W. 1992; Zagórski A., Przywódcy i działacze WiN-u. Halina Sosnowska…, „Orzeł Biały. Miesięcznik Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość” R. 5: 1996 nr 8; tenże, Schemat organizacyjny WiN-u (1945–1948), „Zesz. Hist. WiN-u” 1992 nr 2 s. 9, 16; – Broniewski S., Przez sitko mikrofonu, Wr. 1965; Jasiński R., Trochę wspomnień o mej pracy w przedwojennej redakcji muzycznej Polskiego Radia (1935–1939), „Roczn. Warsz.” R. 17: 1984; Lipiński W., Dziennik, [Wyd.] J. M. Kłoczowski, W. 1989; Miłosz C., Abecadło Miłosza, Kr. 1997 (tu opinia Z. Kosidowskiego); Twardowski K., Dzienniki, [Wyd.] R. Jadczak, W. 1997; W służbie obcego wywiadu. Stenogram rozprawy sądowej, przeciwko działaczom siatki szpiegowskiej Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Polski Podziemnej i „Stoczni”, Oprac. R. Juryś, [W.] 1948; Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach, Oprac. A. Zagórski, Wr. 2000 I–II, VI cz. 1, 2, 3 (bibliogr.); – „Nike” 1998 nr 46; „Roczn. Pol. Radia” 1933 s. 187–8; „Życie Warszawy” 1973 nr 202, 1977 nr 216; – AP w W.: Akta paraf. św. Aleksandra w W., nr 996/1894 (metryka ur. S-iej); Arch. Uniw. Warsz.: Akta studenckie S-iej, sygn. RP 4731; Kom. Hist. Kobiet w W.: sygn. II S - 24 F.; Mater. ze zbiorów Andrzeja Zagórskiego z Kr.; Mater. i relacje w posiadaniu bratanicy S-iej, Haliny Żelechowskiej, oraz kuzyna Stefana Poźniaka z W.

Stanisław Konarski

 

 
 

Powiązane artykuły

 

Polskie Państwo Podziemne 1939-1945

Polska była pierwszym państwem, które powiedziało "Nie!" żądaniom ustępstw terytorialnych ze strony nazistowskiej Rzeszy Niemieckiej. Polska była pierwszym państwem, które zbrojnie przeciwstawiło......
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 
 

Leopold Buczkowski

1905-11-15 - 1989-04-27
prozaik
 
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Teofil Merunowicz

1846 - 1919-12-11
publicysta
 

Witold Roszkowski

1878-09-09 - 1939-02-11
leśnik
 

Bronisław Ferdynand Stroński

1887-01-08 - 1952-04-03
lekarz
 

Antoni Styła

1863-01-16 - 1933-07-26
działacz ruchu ludowego
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.