Strażyńska Helena Maria Franciszka (1854–1940), pisarka, nauczycielka, właścicielka gimnazjum żeńskiego w Krakowie.

Ur. 16 VII w Dziekanowicach (pow. krakowski), była wnuczką Floriana Sawiczewskiego (zob.), córką Alfreda Strażyńskiego, dzierżawcy Dziekanowic, oraz Stefanii z Sawiczewskich (1831–1915), właścicielki biura nauczycielskiego w Krakowie, współpracowniczki Stow. Katolickich Nauczycielek, o której Maria Estreicherówna pisała: «Jak w arystokracji ks. Sanguszkówna, tak w mieście [Krakowie] brylowała urodą Stefania Sawiczewska, zwana przez młodzież „okrutną”». S. miała młodsze siostry: Wandę (ur. 1860), zamężną Syroczyńską, i Marię (1861–1948), absolwentkę seminarium pedagogicznego, w l. 1897–1900 studentkę Wydz. Filozoficznego UJ, historyka sztuki, nauczycielkę.

Ok. r. 1870 mieszkała S. w Krakowie u dziadka Floriana Sawiczewskiego. Nie znaleziono informacji o jej wykształceniu. Podczas spisu ludności w r. 1890 została zapisana w Krakowie jako opiekunka córek Artura Potockiego. W r. 1897 opublikowała opowiadanie historyczne dla młodzieży Sieciech i królewicze (Kr., wyd. 2, Kr. 1921), nagrodzone w konkursie czasopisma dla dzieci i młodzieży „Mały Światek”. W roku jubileuszowym Adama Mickiewicza wydała powieść dla dzieci Adam Mickiewicz (Kr. 1898), o której Korneli Juliusz Heck pisał w krakowskim „Przeglądzie Powszechnym” (R. 16: 1899 nr 187): «z dziełka p. Strażyńskiej można znowu nabrać wyobrażenia o Mickiewiczu jako dobrym dziecku, pilnym uczniu i troskliwym ojcu, ale nigdy jako o genialnym poecie i człowieku». Napisała też opowiadanie Królewska wnuczka (Kr. 1898) oraz przetłumaczyła dwutomową „Historię Królestwa Czeskiego” (Kr. 1902 I–II) V. V. Tomka. W r. 1902 przejęła S. prywatną czteroklasową szkołę ludową pospolitą Marii Dłuskiej przy ul. Franciszkańskiej 1 w Krakowie; zamierzała utworzyć zakład naukowy składający się z czterech klas powszechnych, gimnazjum oraz pensji «bez języków klasycznych, za to z programem poszerzonym o historię sztuki, literaturę powszechną, rysunki, higienę i roboty ręczne». W r. szk. 1903/4 udało się zorganizować tylko II kurs przygotowawczy. Dyrektorem Zakładu był początkowo Mikołaj Mazanowski, a w l. 1905–14 jego brat Antoni; nauczycielami byli m.in. Lucjan Rydel, Wacław Tokarz, a od r. szk. 1909/10 siostra S-iej, Maria. W r. szk. 1907/8 gimnazjum jako jedyne żeńskie w Krakowie stało się szkołą ośmioklasową w pełni odpowiadającą męskim gimnazjom klasycznym i otrzymało zezwolenie na przeprowadzenie egzaminów maturalnych. Uczyła S. kaligrafii (od r. szk. 1910/11), literatury powszechnej (od r. szk. 1911/12) i języka francuskiego (od r. szk. 1912/13). W marcu 1914 właścicielką szkoły została Maria Strehlówna (potem żona Józefa Lewickiego). W l.n. S. prawdopodobnie była nauczycielką w Państw. Seminarium Nauczycielskim Żeńskim w Krakowie. W r. szk. 1915/16 uczyła ponownie kaligrafii i języka francuskiego w szkole Lewickich. W l. 1916–17 była redaktorem naczelnym organu Zrzeszenia Stowarzyszeń Katolickich Nauczycielek „Nauczycielka”. Powojennych losów S-iej nie udało się zrekonstruować, wiadomo jedynie, że w r. 1925 w katowickim dwutygodniku dla młodzieży „Młody Polak” (R. 1 nr 3) opublikowała artykuł Adam Mickiewicz (1855–1925). Zmarła 25 VII 1940 w Krakowie, została pochowana 27 VII w grobowcu rodzinnym Sawiczewskich na cmentarzu Rakowickim (kw. 15).

S. nie założyła rodziny.

Estreicher w. XIX, IV; Polskie czasopisma religijno-społeczne w XIX wieku, W.–L. 1988; – Bilewicz A., Prywatne, średnie, ogólnokształcące szkolnictwo żeńskie w Galicji w latach 1867–1914, Wr. 1997; Dutkowa R., Żeńskie gimnazja Krakowa w procesie emancypacji kobiet (1896–1918), Kr. 1995; Majorek C., Historia utylitarna i erudycyjna. Szkolna edukacja historyczna w Galicji (1772–1918), W. 1990; Meissner A., Wkład nauczycieli galicyjskich szkół pedagogicznych w rozwój teorii i praktyki edukacyjnej, w: Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze polskiej, P. 1998 I 134; – Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego, Kr. 1932; Na rozstaju. Książka pamiątkowa uczennic VIII klasy gimnazjum w Krakowie w r. szk. 1913–1914, Kr. 1914; Plany naukowe dla 4 klas pospolitych, 8 klas gimnazjalnych i pensjonatu zakładu naukowego H. Strażyńskiej w Krakowie ulica Franciszkańska nr 1, Kr. 1905; Sprawozdanie dyrekcji Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Heleny Strażyńskiej w Krakowie, 1908/9–1913/14, Kr. 1909–14; Sprawozdanie dyrekcji Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego drów Józefa i Marii Lewickich (dawniej H. Strażyńskiej) w Krakowie na rok szkolny 1915/16, Kr. 1916 s. 52; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1903–14; – „Dzien. Pozn.” R. 40: 1898 nr 202; „Przegl. Pol.” (Kr.) R. 33: 1898 t. 130 s. 337–9; – AP w Kr.: sygn. J.T. 1249, sygn. GŻS 16–17, sygn. StGKr 1009 k. 547–605, spisy ludności Kr. z l. 1870, 1890, 1900, 1910, 1921; Arch. UJ: sygn. WF II 326–31, S II 497 b (dot. siostry S-iej, Marii); B. Jag.: Dok. życia społ., sygn. XXI 39 (klepsydra Marii); B. Ossol.: rkp. 15978/I (Papiery Stablewskich); BUW: rkp. 1787 k. 69–73 (dot. Marii, Koresp. Wielkiej Loży Narod. Polski z r. 1930); Paraf. rzymskokatol. św. Małgorzaty w Raciborowicach: Księga chrztu Dziekanowice, r. 1854 t. 7 (kserokopia w Mater. Red. PSB); – Informacje z Arch. Zarządu Cmentarzy Komunalnych w Kr.

Bibliogr. dot. Stefanii Strażyńskiej: Wernichowska B., Tak kochali Galicjanie, Kr. 2005 s. 155–60; – Estreicherówna M., Życie towarzyskie i obyczajowe Krakowa w latach 1848–1863, Kr. 1968; Pamiętniki krakowskiej rodziny Louisów (1831–1869), Oprac. J. Zathey, Kr. 1962; – Kalendarz Czecha, 1917 s. 88.