Szeryng Henryk Bolesław (1918–1988), skrzypek, pedagog.
Ur. 22 IX w Żelazowej Woli, był synem Szymona Serek-Szerynga (1885–1944), przedsiębiorcy handlowego, właściciela kin «Atlantic» i «Imperial» w Warszawie oraz przewodniczącego wielu tamtejszych żydowskich organizacji charytatywnych, a także śpiewaka-amatora. Bywał on często we Francji, skąd wrócił 30 VIII 1939 i jako oficer rezerwy zgłosił się do WP; zginął w powstaniu warszawskim. Matką S-a była Salomea Alina ze Szwajsów, 2.v. Woźnicka (1887–1969), z zawodu pianistka. S. miał starszego brata, Jerzego (1910–1989), adwokata w Paryżu i skrzypka amatora.
S. spędził dzieciństwo w Warszawie. Matka uczyła go gry na fortepianie, a Maurycy Frenkel dawał mu od r. 1925 lekcje gry na skrzypcach. Rodzice zabierali go kilkakrotnie w podróże po Europie; poznany w r. 1926 Bronisław Huberman polecił im wysłać syna na naukę do berlińskiej Hochschule für Musik. S. w l. 1927–8 uczył się gry na skrzypcach w Berlinie u Willego Hessa, a następnie w l. 1929–32 u Carla Flescha. W r. 1932 zamieszkał z rodzicami i bratem w Paryżu (ojciec częściej przebywał w Polsce w związku z prowadzonymi interesami). Dn. 6 I 1933 zadebiutował S. w Filharmonii Warszawskiej, wykonując „Koncert skrzypcowy D-dur” J. Brahmsa z towarzyszeniem orkiestry pod batutą George Georgescu; został przyjęty entuzjastycznie, a pochlebne recenzje napisali m.in. Stanisław Niewiadomski („Kur. Pol.” nr z 8 I) i Piotr Rytel („Gaz. Warsz.” nr z 8 I). Koncert powtórzył 22 I t.r. w Teatrze Wielkim w Poznaniu, z orkiestrą pod dyrekcją Zygmunta Latoszewskiego. Latem wyjechał do Paryża, gdzie 17 XII wystąpił w Sali Pleyela, również z „Koncertem skrzypcowym D-dur” Brahmsa; został przedstawiony Ignacemu Paderewskiemu, który przepowiedział mu karierę wirtuoza. Ojciec sfinansował przyjazd do Warszawy Bruno Waltera i z towarzyszeniem orkiestry pod jego batutą wykonał S. w Filharmonii Warszawskiej 13 IV 1935 „Koncert skrzypcowy D-dur” L. van Beethovena; tym razem jednak krytycy ocenili go surowiej. W listopadzie wykonał w Bukareszcie „Koncert skrzypcowy D-dur” Brahmsa, ponownie pod dyrekcją Georgescu; po występie król Rumunii Karol II odznaczył go Orderem «Cultural Merit». W Paryżu uczęszczał na zajęcia z kontrapunktu i kompozycji u N. Boulanger; dzięki niej poznał m.in. G. Enescu, I. Strawińskiego, M. Ravela. Należał wtedy do paryskiego Stow. Młodych Muzyków Polaków, promującego współczesną muzykę polską; zaprzyjaźnił się tam z Antonim Szałowskim i Sewerynem Różyckim. Studiował w Paryżu historię i filozofię. Na prywatnych kursach uczył się języków: angielskiego, francuskiego, niemieckiego, włoskiego, portugalskiego i hiszpańskiego. W kwietniu 1936 wystąpił w Lozannie; poznał Karola Szymanowskiego, a z towarzyszeniem orkiestry radia szwajcarskiego wykonał jego II „Koncert skrzypcowy”. W listopadzie t.r. podjął studia w paryskim Conservatoire National w klasie skrzypiec G. Bouillon, a następnie J. Thibaud; naukę zakończył w czerwcu 1937 z pierwszą nagrodą. Otrzymał wówczas od rodziców skrzypce A. Guarneriego z r. 1683. Występował z koncertami, m.in. 18 XII 1938 w Monte Carlo Opera z „Koncertem skrzypcowym D-dur” W. A. Mozarta, brał udział w nagraniach ścieżek dźwiękowych do filmów kręconych we Francji (m.in. „Białych nocy w Sankt Petersburgu” wg „Sonaty kreutzerowskiej” L. Tołstoja w reż. J. Dreville’a).
Po wybuchu drugiej wojny światowej, w r. 1939, zgłosił się S. do armii polskiej we Francji. Został tłumaczem premiera gen. Władysława Sikorskiego, a następnie otrzymał funkcję oficera łącznikowego polskiego rządu na emigracji. Po zajęciu Paryża przez wojska niemieckie, w czerwcu 1940, przeniósł się wraz z Szałowskim i Różyckim na południe Francji. Jesienią t.r., przez Marsylię i Casablankę, przedostał się do Lizbony, skąd w listopadzie popłynął do Rio de Janeiro. Zamieszkał tam u francuskiego handlowca J. Bodina de Saint. W l. 1941–2 występował w najważniejszych miastach Ameryki Południowej: Rio de Janeiro, Buenos Aires, São Paulo, Montevideo, Santiago de Chile, Limie i Bogocie; odbył też tournée po Kolumbii. W grudniu 1942 w Meksyku, wykonaniem „Estrelitty” meksykańskiego kompozytora M. M. Ponce’a, wzbudził aplauz publiczności. Równocześnie pełnił funkcję tłumacza Sikorskiego podczas jego wizyty w Meksyku, a w styczniu 1943 towarzyszył mu w podróży do Kanady; w Ottawie wystąpił wtedy z dwoma recitalami. Na wieść o śmierci Sikorskiego poświęcił jego pamięci w lipcu t.r. specjalny koncert w Santiago de Chile. Dn. 18 VII ponownie wystąpił w Meksyku, wykonując koncert skrzypcowy Ponce’a. Dn. 24 XI uczestniczył w Carnegie Hall w Nowym Jorku w koncercie na rzecz walczącej Polski; zagrał wtedy „Koncert skrzypcowy d-moll” Henryka Wieniawskiego. Miesiąc później, 29 XII, wystąpił w Montrealu z „Koncertem skrzypcowym D-dur” Beethovena. Do końca wojny dał ponad 300 koncertów w Ameryce Południowej i Północnej, dedykując je aliantom i ofiarom działań wojennych.
Podczas miesięcznego tournée po Meksyku, w maju 1945, otrzymał S. propozycję objęcia stanowiska profesora w klasie skrzypiec na Wydz. Muzycznym Narodowego Uniw. Meksykańskiego. Propozycję przyjął, zamieszkał w Meksyku i 21 X 1948 dostał obywatelstwo meksykańskie. Zajmował się odtąd głównie dydaktyką, rzadko występując z koncertami. Dodatkowe dochody uzyskiwał biorąc udział w nagraniach ścieżek dźwiękowych do filmów i spotów reklamowych (m.in. reklamujących «Coca Colę»), a wieczorami grając na fortepianie w ekskluzywnych lokalach. Gdy latem 1954 przyjechał do Meksyku Artur Rubinstein, S. za jego namową wznowił działalność koncertową i wspólnie z nim nagrał później dla wytwórni «RCA Victor» trzy sonaty skrzypcowe Brahmsa; dla tej samej wytwórni nagrał potem partitę na skrzypce solo J. S. Bacha. Nie zarzucił jednak pracy pedagogicznej i przez dwa miesiące w roku prowadził w Meksyku zajęcia i kursy mistrzowskie. W r. 1954 odbył tournée po Holandii i RFN; odtąd niemal co roku koncertował w Europie. Dn. 27 VIII 1955 wystąpił w Mexico City, wykonując III „Koncert skrzypcowy” Ponce’a (jemu zadedykowany), „Koncert skrzypcowy e-moll” F. Mendelssohna oraz „Koncert skrzypcowy D-dur” Brahmsa. We wrześniu t.r. uczestniczył w Festiwalu Muzycznym w Montreux w Szwajcarii. Razem z pianistą C. Reinerem odbył na przełomie l. 1955 i 1956 czteromiesięczną podróż koncertową po Kanadzie. Pochłonięty występami, odszedł w r. 1956 z pracy w Narodowym Uniw. Meksykańskim.
W r. 1957 koncertował S. w dwudziestu miastach USA. W czerwcu 1958 występował w Hiszpanii. We wrześniu t.r., pierwszy raz po wojnie, przyjechał do Warszawy; w tamtejszej Filharmonii, podczas II Festiwalu Muzyki Współczesnej «Warszawska Jesień», wykonał 29 IX z towarzyszeniem Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia pod dyrekcją Jana Krenza koncerty skrzypcowe Ponce’a i A. Berga. W Polsce koncertował również na początku października w Katowicach i Łodzi. Jeszcze t.r. odbył tournée po Francji, RFN, Włoszech, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii. Dn. 6 II 1959 wystąpił z Boston Symphony Orchestra z „Koncertem skrzypcowym D-dur” P. Czajkowskiego. T.r. został jurorem Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Marguerite Long i Jacquesa Thibaud w Paryżu; funkcję tę pełnił często także w latach późniejszych. W styczniu 1960 występował w Szwajcarii, a w lutym t.r. w Carnegie Hall w Nowym Jorku, gdzie wraz z Cleveland Orchestra pod dyrekcją G. Szella wykonał „Koncert skrzypcowy e-moll” Mendelssohna; z tą samą orkiestrą i dyrygentem zagrał rok później w Cleveland „Koncert skrzypcowy D-dur” S. Prokofiewa. W r. 1960 odbył tournée po Afryce Południowej, a w listopadzie 1961 po Związku Radzieckim. Podczas swych podróży koncertowych propagował w świecie twórczość współczesnych kompozytorów meksykańskich, m.in. w r. 1961 był pierwszym wykonawcą „Koncertu skrzypcowego” C. Cháveza (utwór ten grał wiele razy, m.in. 7 X 1965 w Carnegie Hall pod dyrekcją L. Bernsteina i 6 VIII r.n. w Mexico City pod dyrekcją kompozytora). Utworzył Orkiestrę Kameralną m. Meksyk, złożoną głównie ze swoich uczniów. W r. 1960 otrzymał tytuł ambasadora kultury Meksyku, a w r. 1966 powierzono mu honorową dyrekcję Konserwatorium Muzycznego w Meksyku.
Występy S-a cieszyły się w tym czasie coraz większą popularnością i uznaniem w świecie muzycznym. Francuski kompozytor i dyrygent J. Martinon zadedykował mu swój II „Koncert skrzypcowy”, który S. wykonał w r. 1962 w Théâtre des Champs Elysée w Paryżu pod dyrekcją kompozytora. W czerwcu 1963 przyjechał do Polski z występami w Warszawie i Krakowie (27 VI), podczas których zagrał koncerty skrzypcowe: Bacha, Beethovena i Brahmsa. Szczególne wrażenie wywołał „Koncert D-dur” Beethovena, o wykonaniu którego recenzent (ukrywający się pod krypt. j.w.) napisał: „Beethoven Szerynga jest dziś chyba jednym z najlepszych na świecie – przez swą prostotę i absolutną wierność tekstowi. Wydaje się, że […] on tylko gra, a palcami i smyczkiem kieruje sam Beethoven” („Ruch Muzycz.” 1963 nr 15). Jesienią t.r. występował S. w USA: w Houston (28 X), pod batutą J. Barbirolliego wykonał „Koncert D-dur” Czajkowskiego oraz w Filadelfii (1 XI), zagrał „Koncert D-dur” Brahmsa pod dyrekcją E. Ormandy’ego. W l.n. odbywał podróże koncertowe, był m.in. w Afryce Południowej, Japonii (na przełomie l. 1964 i 1965) i ZSRR (maj 1965). W Wiedniu wziął udział (16 IX 1965) w uroczystym koncercie z okazji setnej rocznicy urodzin J. Sibeliusa, podczas którego wykonał jego „Koncert skrzypcowy d-moll” pod dyrekcją Barbirolliego. Dn. 24 X 1967 wystąpił w siedzibie ONZ w Nowym Jorku na galowym koncercie z okazji 22. rocznicy utworzenia tej organizacji. W listopadzie t.r. był jurorem V Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Wieniawskiego w Poznaniu. Z Polski wyjechał do NRD, gdzie występował w Dreźnie (22–23 XI) i Lipsku (25 XI). Dla wydawnictwa Schott & Söhne w Moguncji nagrał solo sonaty i partity Bacha (płyta ukazała się w r. 1981). Dn. 22 V 1968 wystąpił we Florencji na koncercie, z którego dochód przeznaczono na odbudowę tego miasta po powodzi z r. 1966. W październiku i listopadzie 1968 koncertował w Australii. W l. 1968–72 prowadził kursy mistrzowskie w Genewie (jego uczniem był m.in. S. Mintz). W r. 1969 został honorowym członkiem Królewskiej Akad. Muzyki w Londynie, a 8 V 1970 powierzono mu funkcję specjalnego delegata muzycznego Meksyku przy UNESCO w Paryżu. We wrześniu 1970 występował w Wielkiej Brytanii, m.in. z pianistą C. Arrau i wiolonczelistą J. Starkerem. Po koncercie w Mediolanie, w październiku t.r., otrzymał od prawnuczki N. Paganiniego fragmenty manuskryptu koncertu skrzypcowego; na podstawie analizy zapisu muzycznego oraz korespondencji zidentyfikował autorstwo Paganiniego III „Koncertu skrzypcowego E-dur”. Dopisał do niego kadencję i w styczniu 1971 wykonał go z London Symphony Orchestra pod dyrekcją A. Gibsona. Koncert ten stał się światową sensacją; S. wprowadził go do swego repertuaru i do r. 1974 występował z nim w Europie, USA i Izraelu.
Dn. 30 IX 1971 wystąpił S. z Orkiestrą Kameralną m. Meksyk w Kennedy Center w Nowym Jorku równocześnie jako dyrygent i skrzypek; odtąd często koncertował w tej podwójnej roli. Coraz więcej recitali i koncertów poświęcał na cele charytatywne, m.in. w styczniu 1972 w Teatro Real w Madrycie na rzecz UNICEF, 27 VI t.r. w Księstwie Monaco i 22 X 1975 w Genewie na rzecz Międzynarodowego Czerwonego Krzyża oraz 30 III 1976 w Brukseli na rzecz Uniw. Hebrajskiego w Jerozolimie. Po występach w Jerozolimie z okazji 25. rocznicy powstania państwa Izrael ofiarował 24 XII 1972 burmistrzowi tego miasta skrzypce z r. 1734 A. Stradivariusa; 12 I 1974 podarował wspomniane skrzypce A. Guarneriego z r. 1683 prezydentowi Meksyku L. Echeverrii (z przeznaczeniem dla młodego skrzypka meksykańskiego). W Tel Awiwie założył 7 V 1975 The Henryk Szeryng Fund. W r. 1976 kupił dom w ekskluzywnej dzielnicy Mexico City; mieszkał również w swych domach w Paryżu i Monte Carlo.
W kwietniu 1976 odbył S. tournée po Japonii i Nowej Zelandii, a w maju i czerwcu t.r. po raz kolejny po Australii. We wrześniu i październiku koncertował w Niemczech i Hiszpanii. W styczniu 1977 był przewodniczącym jury I Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Vaclava Humla w Zagrzebiu (przewodniczył także II i III Konkursowi w l. 1981 i 1985). Dn. 10 III 1977 w Meksyku został doradcą MSZ, a rząd mianował go «ambasadorem dobrej woli» i przyznał paszport dyplomatyczny. W sierpniu 1979 otrzymał S. najwyższą nagrodę meksykańską «Gran Premio Nacional». Z okazji 60. rocznicy urodzin wystąpił w maju 1978 w Filharmonii Warszawskiej z «koncertem koncertów», podczas którego z towarzyszeniem orkiestry pod batutą Karola Stryi wykonał „Koncert skrzypcowy a-moll” Bacha, „Koncert skrzypcowy D-dur” Beethovena i „Koncert skrzypcowy D-dur” Brahmsa. Jako dyrygent i solista wystąpił 8 IV 1979 w Carnegie Hall z orkiestrą Filharmonii nowojorskiej i 7 VI t.r. w Wersalu, z paryską orkiestrą kameralną. W kwietniu 1980 był jurorem Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Królowej Elżbiety w Brukseli (ponownie sprawował tę funkcję w r. 1985), a w czerwcu 1980 był przewodniczącym jury I Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Carla Nielsena w duńskim Odense (ponownie w II Konkursie w czerwcu 1984). Pamięci Boulanger poświęcił recital 2 VIII 1980 w Fontainebleau. Koncert 26 IX t.r. w Bazylice św. Stefana w Jerozolimie zadedykował pamięci papieża Pawła VI, a recital 18 XII w Paryżu swemu nauczycielowi Thibaud z okazji setnej rocznicy jego urodzin. W maju 1981 koncertował ponownie w Japonii. Dn. 9 VI t.r. towarzyszył prezydentowi Meksyku J. L. Portillo w jego wizycie u prezydenta USA R. Reagana w Waszyngtonie. W październiku t.r. przewodniczył jury VIII Międzynarodowego Konkursu im. Wieniawskiego w Poznaniu; został wtedy honorowym obywatelem tego miasta. Z poznańską orkiestrą odbył następnie podróż koncertową po Europie (m.in. 1 III 1982 wystąpił w Brukseli). W lipcu 1982 wybrano go na wiceprzewodniczącego Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Carla Flescha w Londynie, a 18 XII t.r. otrzymał doktorat honoris causa Georgetown University w Waszyngtonie.
Z okazji 50-lecia pracy artystycznej odbył S. w r. 1983 tournée z sześćdziesięcioma koncertami, m.in. 5 I w Meksyku, 23 I w Paryżu, 16 III w Londynie, 21 III w Oaxaca (w obecności prezydenta Meksyku Miguela de la Madrid), 10 IV w Nowym Jorku, 17 IV w Jerozolimie. W czerwcu i lipcu koncertował w Australii, 1 VIII w Filadelfii i 8 VIII w Nowym Jorku, a w sierpniu i wrześniu w meksykańskim Ravini i m. Meksyk. Trasę koncertową zakończył w Europie: 24 IX wystąpił w Sztokholmie, 13 X w Brukseli, 19 X w Monachium, 20 X we Frankfurcie nad Menem, a 25 X i 6 XII w Paryżu (został wtedy odznaczony Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej). W kwietniu 1984 koncertował ponownie w Japonii. Dn. 14 XI t.r. w Waszyngtonie uczestniczył w galowym koncercie z udziałem w. ks. Luksemburga, Jana, oraz sekretarza stanu USA G. Schultza. W r. 1985 otrzymał w Monako Order św. Karola i 28 VII t.r. wystąpił z recitalem w pałacu ks. Monako, Reiniera III. Od lutego 1986 wchodził w skład Międzynarodowej Fundacji Nadii i Lili Boulanger w Paryżu. Dn. 6 IX t.r. został wiceprzewodniczącym jury Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego w Indianapolis. Na Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. Wieniawskiego ufundował 23 XII specjalną nagrodę (otrzymał ją Robert Kabara). W sierpniu 1987 uczestniczył w festiwalu „Muzyka w Starym Krakowie”, występując ze Stuttgarter Kammerorchester jako skrzypek i dyrygent.
S. koncertował z najsłynniejszymi orkiestrami i dyrygentami w 65 krajach na pięciu kontynentach: w Europie, obu Amerykach, Afryce, Azji i Australii. W repertuarze miał ponad 60 sonat i 38 koncertów skrzypcowych, w tym kilkanaście autorstwa kompozytorów polskich: Wieniawskiego, Szymanowskiego, Szałowskiego, Mieczysława Karłowicza, Piotra Perkowskiego, Zygmunta Mycielskiego, Michała Spisaka, Grażyny Bacewiczówny. Grę S-a cechowały skupienie, precyzja i biegłość techniczna. Uznany za jednego z najwybitniejszych skrzypków XX w., grał pod batutą najwybitniejszych dyrygentów: Szella, Barbirolliego, Ormandiego, E. Ansermenta, K. Masura i Ch. Dutoit. Dokonał licznych nagrań, m.in. dla «Deutsche Gramofon», «Decca», «Philips», «Merkury», «RCA Victor». W l. 1955, 1957, 1960, 1961, 1967 i 1969 był laureatem Grand Prix du Disque. Do najwybitniejszych należą rejestracje utworów Bacha (koncerty, sonaty, partity), Beethovena (sonaty, nagrania z Ingrid Haebler i Rubinsteinem), koncertów Brahmsa, Czajkowskiego, Szymanowskiego i A. Chaczaturiana oraz utworów skrzypcowych Mozarta (otrzymał za nie w maju 1971 austriacką nagrodę «Wiener Flöthenuhr»). Najchętniej, od dzieciństwa, wykonywał „Koncert skrzypcowy D-dur” Brahmsa; w wywiadzie dla meksykańskiej gazety „Excelsior” wyznał 23 VII 1978, że w ostatniej godzinie życia chciałby zagrać ten utwór.
S. był związany z kulturą polską, chlubił się urodzeniem w Polsce, w rodzinnej miejscowości Fryderyka Chopina; nigdy nie zmienił polskiej pisowni swego imienia i nazwiska. W świecie propagował, obok meksykańskiej, także muzykę polską. W jednym z wywiadów powiedział: «lata dzieciństwa spędzone w Polsce zadecydowały, ukształtowały mnie. Jestem dumny z mej polskości, wszędzie szerzę polskość, daję mnóstwo koncertów dobroczynnych na narodowe cele». W innym wywiadzie z r. 1975 dodawał: «na dźwięk języka polskiego zawsze otwieram drzwi – u siebie w domu czy w pokoju hotelowym. Mówię po polsku z prawdziwą radością – choć przecież nie często». Miał domowe biblioteki z polskimi książkami, chętnie sięgał po poezję romantyków, zwłaszcza Juliusza Słowackiego i Adama Mickiewicza. W Polsce odznaczono go Złotym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
W lutym 1988 rozpoczął S. tournée w RFN; występował jako solista i dyrygent z Orchester des Saarländischen Rundfunks w Kolonii (28 II) i Frankfurcie nad Menem (29 II). Dn. 1 III w Kassel wykonał „Koncert skrzypcowy D-dur” Brahmsa. W nocy po występie doznał wylewu krwi do mózgu. Zmarł 3 III 1988 w Kassel, został pochowany 7 III na cmentarzu w Monte Carlo w Monaco.
W zawartym 6 I 1984 w Monte Carlo małżeństwie z Niemką Waltraud Büscher, S. nie miał dzieci. W r. 1990 wdowa przekazała spuściznę po nim Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie.
Enc. Muzycz.; The New Grove Dictionary of Music and Musician, New York 2001 XXIV; Polski słownik judaistyczny, W. 2003; Rieman H., Musik Lexikon, London–New York 1975 V; Słown. Muzyków Pol., II; Urbański E. S., Sylwetki polskie w Ameryce Łacińskiej w XIX i XX wieku, New York 1991 II; – Internet: www.henrykszeryng.net.; – Fater I., Muzyka żydowska w Polsce w okresie międzywojennym, W. 1997; Fuks M., Muzyka ocalona, W. 1989; Kaczyński T., Henryk Szeryng, „Literatura” 1978 nr 24 s. 13–14 (fot.); Paradowska M., Polacy w Meksyku i Ameryce Środkowej, Wr. 1985; Roth H., Violin Virtuosos (from Paganini to 21 st. century), [b.m.w.] 1997; Szczurko E., Twórczość Antoniego Szałowskiego w kontekście muzyki XX wieku, Bydgoszcz 2008; – Jasiński R., Koniec epoki. Muzyka w Warszawie (1927–1939), W. 1986; Program II Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej, W. 1958 s. 54 (fot.); Rubinstein A., Moje długie życie, Kr. 1988 II; Święch Z., Trzy dni z Henrykiem Szeryngiem, „Życie Warszawy” 1987 nr 219 (fot.); Wiłkomirski K., Wspomnienia, Kr. 1971; – Wywiady z S-em: Henryk Szeryng czyli klucz wiolinowy i dyplomacja, w: Kołodziejczyk L., Montparnasse i okolice, P. 1978, s. 24–38, „Ruch Muzycz.” 1972 nr 18 s. 16–17 (fot.), 1987 nr 22 (fot.), „Trybuna Ludu” 1975 nr 240 (fot.), „Życie Warszawy” 1980 nr 152; – „Ruch Muzycz.” 1957 nr 8, 1963 nr 15/16; „Trybuna Ludu” 1958 nr 268 (fot.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1988: „Dzien. Pol.” nr 53, 59 (T. Domalewski), „Stolica” nr 23, „Więź” nr 7/8, „Życie Warszawy” nr 54 (E. Solińska), nr 56.
Elżbieta Orman