Szopowicz Henryk Eustachy, pseud. Lirnik z Wołoczysk (1812 lub 1814–1883), lekarz, pianista, kompozytor.
Ur. w Wiśniowej pod Staszowem w Sandomierskiem, był synem Franciszka (zob.) i Anny z Hanów.
S. spędził dzieciństwo w Krakowie. Uczył się w domu pod kierunkiem ojca, a następnie w Gimnazjum św. Anny. Dużo czasu spędzał w podkrakowskich wsiach, poznając zwyczaje i pieśni ludowe. W bursie muzycznej przy Gimnazjum uczył się przez kilka lat teorii muzyki u Wincentego Gorączkiewicza, organisty w katedrze na Wawelu, oraz gry na fortepianie u Antoniego Sokulskiego (dedykował mu później Quatre mazourkas op. 1). Po zdaniu matury w r. 1830 podjął 4 IX t.r. studia na Wydz. Lekarskim UJ; ukończył je po obronie rozprawy Vita Simonis Syrennii Sacrani atque therapeutico-bibliographica illius medico-botanici operis disquisitio... (Cracoviae 1841) i 13 XII 1841 uzyskał stopień doktora medycyny.
Zapewne w r. 1842 wyjechał S. za granicę; w Wiedniu i Berlinie odwiedzał kliniki i szpitale. W Paryżu bywał w salonach księżnej Marceliny Czartoryskiej i kasztelanowej Izabeli Platerowej; poznał tam Juliusza Słowackiego, Fryderyka Chopina i Wojciecha Sowińskiego. W r. 1843 wrócił do Krakowa, ale w związku ze złym stanem interesów rodzinnych wyjechał do Rosji i na jednym z tamtejszych uniwersytetów (prawdopodobnie w Charkowie) nostryfikował krakowski dyplom. Osiadł w Berszadzie niedaleko Tulczyna jako lekarz dominialny w dobrach Józefa Szembeka (jemu oraz jego żonie Józefie z Moszyńskich zadedykował Quatre mazourkas op. 8 ). W l. czterdziestych i pięćdziesiątych komponował i wydawał własnym nakładem fortepianowe mazurki i «piosnki z zakrojem mazura»; utrzymane w nastroju sentymentalnym, jednostajne w rytmie i tonalności, «pachniały Podolem i Ukrainą, tą monotonią stepów niezmierzonych» (F. Starczewski). Trois mazourkas op. 9 (Berlin) zadedykował Antoniemu Kątskiemu, a Deux chansonettes à la masure op. 12 swojej żonie Józefie (z datą 18 III 1847); prawdopodobnie po jej śmierci skomponował Traurer-Mazur (Mazur żałobny) (Praga, zaginiony). Ogółem skomponował na fortepian ok. trzydzieści pięć utworów, które ogłosił drukiem w dwunastu zeszytach. Szczególną popularnością cieszyły się Trois mazourkas op. 5 (Berlin [1855]), Trois mazourkas op. 7 (W. [1852], 1890) oraz Quatre mazourkas pour le piano op. 8 (Kijów). Honoraria za swe publikacje muzyczne pobierał często w postaci książek, które następnie oprawiał wg własnego pomysłu.
W l. pięćdziesiątych mieszkał S. w należących do Szembeków Wołoczyskach (pow. starokonstantynowski) na Wołyniu. Opiekę lekarską świadczył, często bezinteresownie, mieszkańcom całego klucza wołoczyskiego. Napisał wtedy dziełko Choroby włościan, ich przyczyny i skutki (rkp. z r. 1856 zaginiony). W okolicznych dworach występował też jako pianista. Utrzymywał wtedy korespondencję z Józefem Ignacym Kraszewskim, któremu udzielał porad lekarskich. Zadedykował mu Trois chansonettes à la masure op. 11 (W. 1856), krytycznie przyjęte przez Józefa Sikorskiego („Gaz. Codz.” 1856 nr 258), na co replikował artykułem Z miasta Wołoczysk na Wołyniu („Gaz. Warsz.” 1856 nr 325), broniąc swej twórczości jako kompozytora-amatora. Pod pseud. Lirnik z Wołoczysk ogłosił (z datą 10 IX 1857) duży artykuł Myśli wstępne do historii muzyki polskiej („Ruch Muzycz.” 1858 nr 2, 3). Korespondował w tym czasie z Oskarem Kolbergiem, któremu przesłał m.in. tekst ukraińskiej piosenki ludowej. S-owi zadedykował jeden ze swoich mazurków (op. 63) kompozytor z Podola, Michał Zawadzki. W grudniu 1858 spotkał się S. w Paryżu z Sewerynem Goszczyńskim. Od 15 III 1860 był członkiem Tow. Lekarzy Podolskich w Kamieńcu Podolskim; dla jego biblioteki ofiarował książki, a utworzonemu przy Towarzystwie Muz. Historii Naturalnej złożył w r. 1862 w darze kość mamuta.
W r. 1861 wyjechał S. z Wołoczysk, które po upadku fortuny Józefa Szembeka przeszły na własność Janusza Ledóchowskiego; tamtejsi włościanie dziękowali mu w liście z 16 IX t.r. za «dwunastoletnią pomoc lekarską» („Gaz. Pol.” 1861 nr 270). Zamieszkał w Jarmolińcach (pow. płoskirowski), w majątku Aleksandra Orłowskiego, gdzie wybudował dom, założył ogród i zgromadził pokaźną bibliotekę. Swoje spostrzeżenia na temat sytuacji chłopów na Podolu zawarł w artykule Praktyka lekarska między ludem wiejskim i posłannictwo lekarza ludu („Przyjaciel Zdrowia” 1862 nr 16). W marcu 1877 przesłał Kraszewskiemu mazurki op. 2, 3 i 4 z prośbą, by je «przejrzał i przegrał». Pod koniec życia pisał chorały, preludia i dumki, które nie ukazały się drukiem i prawdopodobnie zaginęły. Mazurkom S-a zarzucali krytycy (Sikorski, Maurycy Karasowski) naśladowanie Chopina; Marceli Antoni Szulc uważał, że do mazurków Chopina mają się one jak «licha łojówka do tarczy słonecznej», a Wojciech Sowiński uznał je za «muzykę do tańca». S. zmarł 10 VIII 1883 w Jarmolińcach i tam został pochowany. W testamencie przekazał swój księgozbiór na fundusz pomocy dla niezamożnych gimnazjalistów warszawskich.
S. był dwukrotnie żonaty; jego pierwszą żoną była Józefa z Jurewiczów (zm. po 1847), drugą Karolina z Milowiczów 1.v. Świderska (1834–1912), jego pacjentka, z którą mieszkał w Jarmolińcach. S. dzieci nie miał.
Kompozycje S-a cieszyły się w XIX w. znaczną popularnością i były wielokrotnie wznawiane: w Kijowie (u Bolesława Koreywy i Leona Idzikowskiego), Kamieńcu Podolskim (u Antoniego Kocipińskiego), Warszawie (u Rudolfa Friedleina oraz «Gebethnera i Wolffa»), Berlinie (u «E. Bote et G. Bocka») i Lipsku (u F. Kistnera). W XX w. uległy w większości zapomnieniu. Tadeusz Ochlewski dokonał transkrypcji na skrzypce z fortepianem dwóch mazurków (op. 4 nr 1, op. 7 nr 1) i 18 X 1932 wykonał je w Polskim Radiu. Mazurki S-a na skrzypce lub altówkę i fortepian (W.) wydał w r. 1950 Mieczysław Szaleski nakładem «Czytelnika» w serii „Muzyczna Biblioteka Estradowa”. Bolesław Woytowicz nazwał S-a kresowym Schubertem, a Mieczysław Tomaszewski zaliczył jego mazurki do kategorii «biedermeierowskiej» muzyki domowej.
Enc. Muzycz., X; Enc. Org., XXIV 736; Kośmiński, Słown. lekarzów; Reiss J., Mała encyklopedia muzyki, W. 1960 s. 735; Russ. biogr. slovar’, XXVIII 366; Słown. Muzyków Pol., II; Wurzbach, Biogr. Lexikon, XLII 253; – Gajda Z., Nauczanie medycyny na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w dobie Rzeczpospolitej Krakowskiej, Wr. 1978; tenże, Z życia młodzieży medycznej Wolnego Miasta Krakowa, Kr. 1999; Niekraszowa S., Polscy muzycy z ziem ukrainnych, w: Pamiętnik kijowski, Londyn 1966 III 211; Poźniak W., Z dziejów polskiej kultury muzycznej, Kr. 1966 II 522; Saar-Kozłowska A., Infantka Szwecji i Polski Anna Wazówna 1568–1625, legenda i rzeczywistość, Tor. 1995 (o rozprawie S-a na temat Szymona Syreniusza); Starczewski F., Henryk Szopowicz, „Kwart. Muzycz.” 1933 nr 17–18 s. 201–10; Świerzewski S., J. I. Kraszewski i polskie życie muzyczne XIX wieku, Kr. 1963 s. 178–86; Tomaszewski M., Mazuromania, czyli Chopina rezonans prowincjonalny, „Ruch Muzycz.” R. 53: 2009 nr 20 s. 31–4 (portret S-a); Wacek S., Henryk Eustachy Szopowicz dr medycyny i kompozytor, „Arch. Hist. Med.” T. 31: 1968 s. 45–53; Woytowicz B., List do redakcji, tamże s. 482; – Girtler K., Opowiadania. Pamiętniki, Oprac. Z. Jabłoński, J. Staszel, Kr. 1971 I–II; Goszczyński S., Dziennik sprawy bożej, Oprac. Z. Sudolski i in., W. 1984 I; Kompozytorzy polscy o Fryderyku Chopinie, Oprac. M. Tomaszewski, Kr. 1980; Korespondencja Oskara Kolberga. Cz. I (1837–1876), Wr.–P. 1965 LXIV poz. 240, 244; Pamiętniki krakowskiej rodziny Louisów (1831–1869), Oprac. J. Zathey, Kr. 1962; Reiss J., Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kr. 1939 I–II; Rossijskij medicinskij spisok za l. 1865–85; Szulc M. A., Fryderyk Chopin i utwory jego muzyczne..., P. 1873; – „Dzien. Kijowski” 1912 nr 312 (nekrolog żony, Karoliny); „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1898 nr 793 s. 602; „Gaz. Pol.” 1861 nr 270; „Gaz. Warsz.” 1856 nr 325; „Ruch Muzycz.” 1860 nr 11 s. 179, nr 12 s. 197, 1861 nr 10 s. 152; „Tyg. Lek.” 1862 nr 26 s. 232; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Biesiada Liter.” 1883 nr 413 s. 347, „Kłosy” 1883 nr 949 s. 155, nr 951 s. 180 ([Pietkiewicz A.] Pług Adam, portret S-a), s. 182, „Kraj” 1883 nr 36, „Kur. Warsz.” 1883 nr 230, „Tyg. Ilustr.”1885 nr 132 s. 17–18 (portret S-a), „Tyg. Powsz.” 1883 nr 39 s. 623; – Arch. UJ: sygn. S I 417, S I 509 poz. 79, sygn. WL I 73; B. Jag.: rkp. 79 (koresp. J. Korzeniowskiego), rkp. 3167 (koresp. Michała Balińskiego), rkp. 6480, rkp. 6536 IV t. 76 k. 247–8 (koresp. J. I. Kraszewskiego z r. 1877), sygn. Przyb. 414/76 (Oddz. Muzycz.); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 2185, 7459 k. 287; – Mater. Red. PSB: Fot. nagrobka żony, Karoliny.
Mieczysław Barcik i Elżbieta Orman