Stolzman (Stolcman, Stoltzman, Stolzmann, Sztolcman) Henryk Radosław (1834–1901), malarz.

Ur. 15 VII w Krakowie, był synem Filipa Marcina (ur. ok. 1791, i Ewy z Klassenów (Klessenów?) (ur. ok. 1797), bratankiem Karola (zob.); miał siostrę Filipinę i brata Aleksandra. Ojciec S-a był żołnierzem napoleońskim i dozorcą artylerii pieszej armii Ks. Warsz.; po upadku Napoleona wrócił w r. 1814 do Warszawy i w Korpusie Artylerii Król. Pol. objął funkcję płatnika okręgowego kasy generalnej. Uczestniczył w powstaniu listopadowym i został za to zesłany na Syberię. Po powrocie zamieszkał w Krakowie, gdzie pracował w magistracie. Ok. r. 1850 otrzymał amnestię i wraz z rodziną wrócił do Warszawy. Należał do loży masońskiej «Halle der Beständigkeit». Zmarł w Warszawie, został pochowany na cmentarzu ewangelickim.

S. ukończył Gimnazjum Realne w Warszawie. W r. akad. 1849/50 rozpoczął studia w tamtejszej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie kształcił się do r. 1855, m.in. pod kierunkiem Rafała Hadziewicza, Marcina Zaleskiego, Ksawerego Kaniewskiego i Chrystiana Breslauera. Wg Macieja Masłowskiego do S-a odnoszą się wzmianki o Stolzmanie bywającym w otwartej w r. 1858 w Warszawie pracowni (tzw. sali rysunkowej) Wojciecha Gersona. S. uprawiał głównie malarstwo portretowe, przeważnie olejne. Należał do założycieli TZSP w Warszawie; w r. 1860 eksponował na wystawie TZSP obraz Piaskarze warszawscy. Dn. 3 VII 1862 poślubił Ludwikę z Jastrzębskich (ślub w obrządku katolickim i ewangelicko-augsburskim), wdowę po adwokacie Tomaszu Prylińskim, i niebawem z żoną i czworgiem pasierbów, m.in. z Tomaszem Prylińskim (zob.) wyjechał do Drezna, a następnie do Monachium, gdzie w r. 1862 (a być może dłużej) uczył się, zapewne prywatnie, w pracowni profesora ASP W. Kaulbacha (w spisach studentów Akademii nie występuje). W tym okresie nadal wystawiał swe obrazy w TZSP: w r. 1861 Staruszkę, Portret mężczyzny, Portret własny, Dziada i Babę, a w r. 1862 – Portret damy.

W r. 1865 wrócił S. z rodziną do Warszawy i zamieszkał w należącej do żony kamienicy na rogu ul. Miodowej i Dzikiej, gdzie na drugim piętrze urządził pracownię. Pracował jako szkolny nauczyciel malarstwa i rysunku, udzielał też lekcji prywatnych. W domu organizował z żoną spotkania muzyczne, w których uczestniczyli m.in. dyrygent Adam Müncheimer i skrzypek Henryk Wieniawski. W TZSP wystawił w r. 1869 Druciarzy, a w r. 1875 Starca i Portret własny (t.r. podarował go Towarzystwu) oraz Portret damy; ten, jak pisano, zwracał uwagę «czystością i szlachetnością stylu oraz wielką starannością egzekucji...». W maju 1876 wyjechał z żoną, synem oraz pasierbicą Marią Stolzman-Prylińską (zob.) do Włoch i zamieszkał w Mediolanie. Już na początku pobytu namalował portrety protektora pasierbicy, tenora G. Dalla Trozzo, oraz markiza A. Carcano, związanego z mediolańskim środowiskiem muzycznym. Dobrze przyjęte, zyskały mu popularność i zamówienia, a także licznych uczniów, m.in. G. Gianoli Ganettiego, syna śpiewaczki operowej. Prace pokazywał kilkakrotnie na wystawach powszechnych w mediolańskim Palazzo Brera. Pod koniec r. 1877 wyjechał z rodziną do Parmy, towarzysząc debiutującej w operze pasierbicy. Następnie przebywał w Como i Rzymie, a w grudniu 1878 zamieszkał we Florencji, gdzie prowadził studia nad dawnym malarstwem i rzeźbą oraz malował portrety zamożnych mieszczan i licznej tam wówczas Polonii. Wraz z rodziną bywał częstym gościem Teofila Lenartowicza. Z Florencji wyjeżdżał do Sieny i Fiume. Sezon muzyczny 1880/1 spędził z rodziną w Nicei, następnie wrócił do Mediolanu; żona S-a nadal towarzyszyła Marii w podróżach koncertowych. We wszystkich miastach, w których przebywał, otwierał S. pracownie, malował miejscowych notabli oraz udzielał lekcji. W r. 1888 wrócił do Polski; krótko mieszkał w Krakowie, gdzie przebywała żona, a następnie osiadł w Warszawie. Zmarł tam 21 II 1901, pochowany został 2 III w obrządku ewangelicko-augsburskim w Krakowie, w grobowcu rodziny Glixellich na cmentarzu Rakowickim.

W małżeństwie z Ludwiką z Jastrzębskich Prylińską (1828 – 22 II 1900) miał S. syna Stefana (26 XII 1865 – 20 XII 1948), buchaltera, pracownika Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń «Florianka» w Krakowie, w l. 1900–2 zatrudnionego w jego filii w Tarnopolu, żonatego od 6 X 1894 z Izabelą z Glixellich. Informacje o pasierbach S-a zob. w biogramie Marii Stolzman-Prylińskiej.

Starszy brat S-a, Aleksander (1819–1881), malarz, uczył się w r. szk. 1837/8 w Szkole Przemysłowej w Krakowie (odnotowany jako pochodzący z Król. Pol.). Zapewne jemu należy przypisać pochodzącą z r. 1835 kopię obrazu Rafaela Santi „Przemienienie Pańskie”, w kościele paraf. Świętej Trójcy w Wyszogrodzie (sygn. A. Stolzman). Prawdopodobnie prywatnie kształcił się także w Monachium. Malował olejno, głównie portrety i obrazy o tematyce religijnej. Po powrocie rodziny do Król. Pol. namalował m.in. portrety Feliksa Długołęckiego (1850), Marii z Izbińskich Wodzińskiej (1854) i Dumina (Dominika) Imbira, gumiennego wsi Ktery (1858); wszystkie znajdują się obecnie w Muzeum w Łęczycy. W l.n. wystawiał w TZSP: „Inwalidę na cmentarzu” (1860), „Portret Lelewela” i „Portret mężczyzny” (1862), „Portret dra Janikowskiego” (1865), „Głowę starca” (1866) i „Portret damy” (1868). Jest też z pewnością autorem obrazu „Trójca Święta” (1868, sygn. AS) w ołtarzu głównym kościoła w Wyszogrodzie. Wg Janiny Wiercińskiej, należy mu przypisać wystawione w TZSP w r. 1874 obrazy „Inwalida” i „Starzec” (w dokumentach Towarzystwa występują jako prace Stelmana o nieokreślonym imieniu). Prawdopodobnie do niego odnosi się wzmianka w korespondencji Józefa Ignacego Kraszewskiego o przebywającym w październiku 1876 w Monachium Polaku Stolzmannie. Z ostatniego okresu twórczości Aleksandra pochodzą: portret Ludwiki Radoszewskiej (1879) oraz niedatowany portret jej męża Albina (obydwa w Muz. w Łęczycy), a także pokazany w r. 1880 w TZSP „Portret superintendenta Spleszyńskiego”. Zmarł 7 X 1881 w Warszawie.

Autoportrety: z r. 1861, wykonane w Monachium, w posiadaniu rodziny, z r. 1875 w Muz. Narod. w W.; Fot. z r. 1900, wł. Andrzeja i Ewy Stolzmanów w Kr.; – Katalog zbiorów TZSP w Warszawie, W. 1924 s. 10; toż, W. 1925 s. 86; toż, W. 1938 s. 15; – Hass, Sekta farmazonii warsz., (dot. ojca S-a); Jakimowicz I., Ryszkiewicz A., Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie 1844–1866, „Roczn. Warsz.” R. 4: 1963 s. 109; Masłowski M., Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, W. 1972; Niemczyński C., Łańcuch cząsteczek, „Dzien. Pol.” 1983 nr 24; Stępień H., Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856–1914, W. 2003 (dot. także brata, Aleksandra); Wiercińska, Tow. Zachęty; – Stępień H., Liczbińska M., Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914. Materiały źródłowe, W. 1994 (dot. także brata, Aleksandra); Wiercińska, Katalog prac TZSP (dot. także brata, Aleksandra); – „Gaz. Pol.” 1875 nr 96 (Wystawa TZSP w r. 1875 w W.); „Kłosy” 1881 nr 825 s. 252; „Kur. Warsz.” 1862 nr 253 s. 144; „Tyg. Ilustr.” T. 14: 1875 nr 414 s. 31; – Nekrologi: „Czas” 1901 nr 52, „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1901 s. 107 (błędne imię S-a), „Kur. Warsz.” 1901 nr 52, 54, 56, 59, „Wędrowiec” 1901 nr 9, „Życie i Sztuka” 1901 nr 8; – AP w Kr.: sygn. M–387 (Księgi ur., małżeństw i zgonów paraf. ewang.-augsburskiej św. Marcina w Kr.); B. Jag.: sygn. 224651 V Teka 2 (Dok. życia społ. klepsydry pośmiertne krak. 1919–38, błędna data ur. S-a); Muz. Narod. w W.: Dział Malarstwa, Kartoteka; – Mater. w posiadaniu A. i E. Stolzmanów z Kr. (wspomnienia syna S-a, Stefana); – Informacje A. i E. Stolzmanów oraz Anny Stolzman-Michta z Kr.

Bibliogr. dot. Aleksandra Stolzmana: Katalog zabytków sztuki w Pol., X z. 15; – Kraszewski J. I., Listy. Monachium w październiku, „Kłosy” 1876 nr 591 s. 144; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, I 269; – Nekrologi z r. 1881: „Tyg. Ilustr.” nr 303, „Wędrowiec” nr 251 s. 254; – AP Kr.: sygn. KEK 132 (Księgi ewidencyjne i klasyfikacyjne uczniów Szkoły Przem.); Mater w posiadaniu A. i E. Stolzmanów z Kr. (wspomnienia syna S-a, Stefana); – Informacje Andrzeja Boruckiego z Muz. w Łęczycy.

Jolanta Laskownicka