Solarz Ignacy (1891–1940?), twórca uniwersytetów ludowych, spółdzielca, działacz ruchu ludowego. Ur. 28 XII w Ołpinach (pow. jasielski), był jednym z dziesięciorga dzieci Wojciecha i Katarzyny z Mikoszów. Ojciec S-a był właścicielem sześciomorgowego gospodarstwa rolnego i administratorem pobliskiego majątku prywatnego, działał w ruchu ludowym, był korespondentem „Przyjaciela Ludu” i „Piasta”.
S. uczył się początkowo w szkołach w Ołpinach, Szerzynach i Bieczu. Od r. 1904 uczęszczał do gimnazjum w Jaśle i tam w r. 1912 zdał egzamin dojrzałości. T.r. został powołany do odbycia obowiązkowej służby wojskowej. Po wybuchu pierwszej wojny światowej walczył na froncie karpackim, tam został ranny i otrzymał zwolnienie z wojska. W r. 1916 podjął studia rolnicze na Wydz. Filozoficznym UJ. W tym czasie wstąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) «Piast» i działał w Czytelni Akad. W r. 1920 zgłosił się ochotniczo do WP i walczył w wojnie polsko-sowieckiej. Dyplom inżyniera rolnictwa uzyskał w r. 1921.
Po studiach S. podjął pracę w Małopolskim Tow. Rolniczym (MTR), najpierw jako instruktor rolny w woj. krakowskim, a następnie – inspektor kółek rolniczych we Lwowie. Z powodu zaangażowania w akcję uniezależnienia kółek spod patronatu ziemiańskiego, której władze MTR były przeciwne, został odsunięty od pracy w terenie i mianowany nauczycielem żeńskiej szkoły rolniczej w Sąsiadowicach (pow. krośnieński). W kwietniu 1922 wysłano go na półroczną praktykę rolniczą do Danii. Pracował tam w gospodarstwach chłopskich, szkole rolniczej i mleczarni oraz poznał zasady działania uniwersytetów ludowych M.F.S. Grundtviga i K. Kolda. Po powrocie, na zaproszenie Heleny Radlińskiej, wykładał na dwutygodniowym kursie w Irenie pod Dęblinem, zorganizowanym przez Centralny Związek Młodzieży Wiejskiej (CZMW) i patronujący mu Centralny Związek Kółek Rolniczych (CZKR). Dn. 24 II 1923 przedstawił na posiedzeniu MTR we Lwowie sprawozdanie z pobytu w Danii. Współpracował też z organem MTR „Przewodnik Kółek Rolniczych”.
Pod wpływem obserwacji duńskich S. zainteresował się ideą zakładania uniwersytetów ludowych w Polsce. W r. 1923 wziął udział w dyskusji na ten temat zainicjowanej przez Wydz. Oświaty Pozaszkolnej (WOP) Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (ZPNSP). W r. 1924 wszedł w skład Komitetu Opiekuńczego uniw. ludowego w Sąsiadowicach, do którego założenia jednak nie doszło. Jesienią t.r. WOP powierzył S-owi kierownictwo Wiejskiego Uniw. Ludowego w Szycach pod Krakowem. Wspólnie z Eustachym Nowickim – jego kuratorem z ramienia WOP – S. opracował program wykładów, a w artykule Szycka krzywula („Roczn. Sprawozdawczy Uniw. Ludowego w Szycach za rok 1924/25”) – ideowe założenia nowej placówki. Był w niej jednocześnie wychowawcą, wykładowcą i administratorem. Nie dysponując wykształceniem ani doświadczeniem pedagogicznym, S. prowadził pierwsze kursy (od 4 XI t.r.) wedle wzorów duńskich, koncentrując się na zagadnieniach z zakresu historii i języka polskiego. Z czasem rozszerzył program o nowe elementy, m.in. przyrodę, zagadnienia społeczno-polityczne, gospodarcze i kulturalne wsi polskiej oraz świata, przygotowanie do życia w rodzinie. Wprowadził dodatkowe środki wychowawczo-dydaktyczne: wycieczki, pracę w uniwersyteckim ogrodzie, dyskusje nad lekturą prasową. Kładł nacisk na kształtowanie życia duchowego kursantów, wykształcenie w nich podstaw myślenia racjonalistycznego, samodzielności, tolerancji, poczucia godności oraz zaangażowania społecznego. Zachęcał ich do działalności w ruchu ludowym, przy czym starał się zachować ponadpartyjność (sam sympatyzował z PSL «Wyzwolenie») i do Szyc zapraszał polityków różnych jego nurtów (Stanisława Thugutta, Juliusza Poniatowskiego, Wincentego Witosa, Jana Stapińskiego). Dla podkreślenia wartości kultury ludowej, opracował związaną z nią symbolikę uniwersytetu: znak «krzywuli» i obyczaj nazywania siebie «Chrzestnym», zaś wykładowców «swokami». Oprócz stałych współpracowników (w tym żony, Zofii), S. zapraszał wykładowców z zewnątrz (m.in. Adama Polewkę); współpracował ze środowiskami UJ (Franciszkiem Bujakiem, Kazimierzem Rouppertem, Sewerynem Udzielą, Stanisławem Kotem), Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, Tow. Uniwersytetów Robotniczych i niemieckich uniw. ludowych w Polsce. Kursanci szyccy pochodzili także spoza granic Polski (Czechosłowacja, młodzież polonijna z Francji i Brazylii) oraz spośród mniejszości narodowych (Białorusini). By utrzymać z nimi łączność po zakończeniu kursów, S. założył w r. 1925 związek byłych wychowanków, który zbierał się na corocznych zjazdach.
Jeszcze w r. 1924 wstąpił S. do CZMW i w czerwcu 1926 na Walnym Zjeździe Delegatów został wybrany do jego Zarządu Głównego; od 15 VIII t.r. pełnił obowiązki drugiego wiceprezesa tej organizacji. W dn. 1 X – 31 XI t.r. uczestniczył w II Kongresie Słowiańskiego Związku Młodzieży Wiejskiej w Pradze. Równocześnie publikował artykuły na temat kultury ludowej i wychowania w „Polskiej Oświacie Pozaszkolnej” i „Siewie”, jeździł z referatami na liczne kursy i zjazdy, oraz udzielał się w swej wsi rodzinnej, gdzie założył Spółdzielnię Mleczarską i spowodował przekształcenie szkoły w siedmioklasową. W r. 1927 CZMW powierzył S-owi funkcję starosty I Ogólnopolskich Dożynek w Spale, odbywających się pod auspicjami prezydenta RP, Ignacego Mościckiego. T.r. otrzymał S. Order Polonia Restituta, a Szyce odwiedził prezydent Mościcki. Jednak już w r.n. stosunki S-a z władzami zaczęły się psuć. Podczas konfliktu pomiędzy CZMW a CZKR, S. opowiedział się za samodzielnością wiejskiego ruchu młodzieżowego i w pierwszym numerze organu zwolenników tego nurtu – „Wiciach” (z którym odtąd stale współpracował) ogłosił programowy artykuł pt. Idą Wici. Na IX Walnym Zjeździe CZMW odbytym 29 VI t.r. był współautorem zmian statutowych, które przesądziły o utworzeniu niezależnej organizacji pod nazwą Związek Młodzieży Wiejskiej (ZMW) RP «Wici» i został wybrany na członka jego Zarządu Głównego (był nim do końca życia). T.r. odbył miesięczny kurs języka i kultury duńskiej w Danii. W r. 1929 pomógł Feliksowi Petruczynikowi z Polskiej Partii Socjalistycznej utworzyć Uniw. Ludowy im. Stefana Żeromskiego na Pałubach w Nałęczowie. W sekcji „Residential Institutions and Adult Education” Światowej Konferencji Kształcenia Dorosłych w Cambridge (Wielka Brytania) wygłosił referat („Pol. Oświata Pozaszkolna” 1930 nr 3), a na I Wystawie Krajowej w Poznaniu prezentował uniw. w Szycach w pawilonie ZPNSP. W styczniu 1930 wziął udział w konferencji działaczy ludowych i uczonych «Kultura wsi» w Łowiczu, zorganizowanej pod patronatem Min. WRiOP. T.r. przeprowadził nadanie placówce w Szycach imienia Władysława Orkana.
Gdy w lipcu 1930 nastąpiło połączenie ZPNSP ze Związkiem Zawodowym Nauczycieli Szkół Średnich w Związek Nauczycielstwa Polskiego (ZNP), który zdominowali działacze prorządowi, sytuacja S-a uległa pogorszeniu. W marcu r.n. wstąpił S. do opozycyjnego Stronnictwa Ludowego (SL), powstałego ze zjednoczenia PSL «Wyzwolenie», PSL «Piast» i Stronnictwa Chłopskiego. W lipcu 1931, po referacie S-a wygłoszonym na kursie nauczycielskim w Puławach, osiemdziesięciu jego uczestników podpisało memoriał do kuratorium krakowskiego o usunięcie go ze stanowiska za szerzenie poglądów antyreligijnych i antypaństwowych. Przed ostateczną decyzją w tej sprawie odbyła się w Szycach 17 IX t.r. narada z udziałem wiceprezesa Zarządu Głównego (ZG) ZNP Juliana Smulikowskiego, kuratora krakowskiego Piotra Tadeusza Kupczyńskiego oraz E. Nowickiego. S. nie poddał się naciskom i 30 IX, gdy wiceminister WRiOP Kazimierz Pieracki cofnął dotację dla Szyc, otrzymał od ZNP wymówienie. Odrzucił propozycje objęcia posady w administracji państwowej składane mu przez działaczy sanacyjnych, wśród których jego żona posiadała rodzinne koneksje. W październiku t.r. uczestniczył w zjeździe ZMW RP «Wici», dla którego opracował deklarację ideową; został wybrany prezesem kieleckiego oddziału związku. Mimo protestów w prasie lewicowej i nauczycielskiej 13 I 1932 ZG ZNP ostatecznie zdecydował o zawieszeniu placówki w Szycach. Działacze ZMW RP «Wici» i SL utworzyli wówczas Spółdzielnię Rolniczą dla Prowadzenia Uniw. Ludowych, na której czele stanął Maciej Rataj. Zorganizowana przez nią zbiórka finansowa umożliwiła S-owi otworzenie 15 XI t.r. Wiejskiego Uniw. Orkanowego (WUO) we wsi Gać pod Przeworskiem.
W Gaci kontynuował S. metody wypracowane w Szycach. Na pięciomiesięcznych kursach jesienno-zimowych dla chłopców i czteromiesięcznych, wiosenno-letnich dla dziewcząt gromadził młodzież głównie z województw południowych i centralnych. Na «Gackiej Górce» przystąpił do wznoszenia kompleksu budynków WUO nazwanego «Świetlistym Domem», wg projektu Jana Witkiewicza (pierwszy budynek zbudowano w r. 1936, całość nie została ukończona). Rozgłos, jaki wokół osoby S-a wzbudził konflikt o Szyce, sprowadzał do WUO pisarzy (m.in. Leona Kruczkowskiego, Marię Dąbrowską, Jana Wiktora), działaczy politycznych (m.in. Ludwika Grosfelda) i spółdzielczych. Za pośrednictwem lwowskiego orientalisty Stefana Stasiaka nawiązał S. kontakt z M. Gandhim, którego przemyślenia włączył w swój system ideowy. W swych wykładach S. propagował idee lewicowego agraryzmu (tzw. młodowiejskiego albo wiciowego), podkreślając zasadnicze znaczenie wsi i rolnictwa w kulturze i gospodarce państwa, wzywając do tworzenia «Polski Ludowej» na drodze przebudowy stosunków społecznych, ale bez metod rewolucyjnych, i głosząc hasło emancypacji chłopów spod patronatu politycznego dworu i plebanii. Tezy programu w tym zakresie zawarł w referacie pt. Główne czynniki kształtujące duchowość człowieka wsi, wygłoszonym na konferencji ZMW RP w Kępie Celejowskiej na początku lipca 1933 („Pamiętnik kursu – konferencji społeczno-ideowej i programowej…, W. b.r.w.). By nie narażać WUO, nie przyjmował S. w tym czasie stanowisk w SL. Choć należał do jego radykalnego skrzydła, przeciwnego współpracy z sanacją, był zwolennikiem tylko działań legalnych. W czerwcu 1933 współorganizował pokojowy, chłopski «marsz na Przeworsk», a 29 VI 1936 brał udział w antysanacyjnej manifestacji o podobnym charakterze wobec marsz. Edwarda Rydza-Śmigłego we wsi Nowosielce. Program WUO rozszerzył S. o kursy handlu i rachunkowości spółdzielczej i w sąsiedztwie WUO upowszechniał spółdzielczość: jeszcze w r. 1932 opracował statut Spółdzielczej Książnicy Gackiej, która oprócz biblioteki urządzała wieczory autorskie i fundowała stypendia dla młodzieży chłopskiej, w r. 1934 założył Spółdzielnię Koszykarską, w listopadzie 1936 po pobycie w Jugosławii, wzorowaną na tamtejszym systemie opieki zdrowotnej, pierwszą w Polsce Spółdzielnię Zdrowia we wsi Markowa pod Łańcutem, wreszcie w r. 1937, przy współudziale Piotra Świetlika, Spółdzielnię Drzewną «Współdziałanie Chłopskie» w Żdyni. W marcu 1937 wziął S. udział w konferencji oświatowej w Łowiczu, zorganizowanej przez Min. WRiOP; wygłosił tam referat programowy Na czym polega «ludowość» wiejskiego uniwersytetu (w: „Wiejskie Uniwersytety Ludowe w Polsce. Biuletyn konferencji oświatowej poświęconej sprawie uniwersytetów ludowych”, W. 1938), w którym podkreślił konieczność powiązania tych placówek z politycznym ruchem ludowym. W kwietniu wizytę w Gaci złożył woj. lwowski Alfred Biłyk, zachęcając S-a do oficjalnej współpracy z władzami. T.r. zaangażował się S. w pomoc dla wsi ogarniętych strajkiem rolnym: 20 VIII protestował u star. przeworskiego przeciwko aresztom, sporządził też dokumentację nadużyć popełnionych przez władze podczas dławienia strajku, którą, by zaalarmować opinię publiczną, przekazał pisarzom: M. Dąbrowskiej, L. Kruczkowskiemu, Andrzejowi Strugowi i Zofii Nałkowskiej, i osobiście 8 IX prezydentowi Mościckiemu (wyd. w: „Przeciw sanacji. Wybór dokumentów ze strajków chłopskich z lat 1936–1937”, Kr. 1956). T.r. wydał swą zasadniczą pracę Wiejski Uniwersytet Orkanowy. Cel i program. Wyeliminowany z ruchu spółdzielni rolniczo-zarobkowo-gospodarczych (na zjeździe okręgowym 19 VI t.r. we Lwowie został zmuszony do opuszczenia sali pod zarzutem szerzenia przekonań komunistycznych), podjął działalność w Spółdzielni Spożywców «Społem»: 7 XI 1937 został wybrany prezesem jej Rady Okręgowej w Rzeszowie, w styczniu 1938 założył w Gaci lokalną Spółdzielnię Spożywców «Chłop»; wszedł też w skład jej ogólnopolskiej Rady Nadzorczej. W r. 1938 opublikował broszurę pt. Spółdzielnie zdrowia (W.). Po zmianach we władzach ZNP, do których weszli działacze niezależni od rządu, organizacja ta ponownie nawiązała współpracę z S-em i ZMW RP «Wici». Na wiosnę 1939 na IV Kongresie Pedagogicznym ZNP w Warszawie wygłosił referat Szkoła wobec problemów wsi i warstwy chłopskiej („Głos Nauczycielski” 1939 nr 36). S. publikował także w czasopismach: „Praca Oświatowa”, „Młoda Myśl Ludowa”, „Zielony Sztandar”, „Społem”, „Znicz” i „Spółdzielczy Przegląd Naukowy”.
We wrześniu 1939 po wybuchu drugiej wojny światowej S. wyruszył z grupą chłopów z okolic Gaci na wschód w celu włączenia się do walk w obronie kraju; dotarł w okolice Sokala, ale po wkroczeniu tam wojsk sowieckich powrócił (być może w poł. listopada) na teren okupacji niemieckiej. Pod koniec t.r. wyjechał do Warszawy, gdzie spotkał się m.in. z M. Ratajem i prezesem «Społem» Marianem Rapackim oraz otrzymał nominację na dyrektora oddziału «Społem» w Rzeszowie. W styczniu 1940 – nadal nieufny wobec przedwojennych środowisk sanacyjnych – odrzucił propozycję współpracy ze Związkiem Walki Zbrojnej, złożoną mu przez komendanta okręgu Przeworsk, Henryka Puziewicza. W tym samym czasie, po rewizji na Gackiej Górce, został wezwany na przesłuchanie do gestapo w Jarosławiu. Stawił się tam 15 I i został aresztowany. Okoliczności, w jakich to nastąpiło, nie są wyjaśnione; być może miało to związek z dekonspiracją organizacji Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa (PLAN), która zamierzała pozyskać S-a do współpracy, bądź też z nielegalnym przekroczeniem granicy niemiecko-sowieckiej. Co do dalszych losów S-a istnieją tylko przypuszczenia: w 2. poł. lutego został wywieziony, prawdopodobnie do Warszawy; mógł zostać rozstrzelany 2 IV 1940 w Palmirach z grupą działaczy PLAN, wywieziony w głąb Niemiec lub deportowany do ZSRR. Symboliczny grób S-a znajduje się na cmentarzu w Palmirach.
Osobowość i dzieło S-a budziły za jego życia wielkie zainteresowanie i skrajnie przeciwstawne oceny. Stanowczo potępiały go koła ziemiańskie (Eugeniusz Kłoczowski w „Gaz. Rol.”) i katolickie („Rycerz Niepokalanej”). Kard. August Hlond w liście pasterskim z r. 1936 zarzucał uniwersytetowi S-a bezbożnictwo, a ks. Stanisław Bełch (Józef Wieśniak) w broszurze „Wici – Agraryzm – Siew (ruch młodowiejski)” (Kr. 1937) oskarżył go o skłócanie wsi z Kościołem i szerzenie komunizmu. W r. 1937 w Ujezdnej pod Przemyślem powstał konkurencyjny wobec Gaci – Katolicki Uniw. Ludowy. Dla działaczy chłopskich jego postać nie była bynajmniej jednoznaczna, nie lubił S-a W. Witos («dziwak udający apostoła»). Podziw budził natomiast wśród intelektualistów lewicowych; np. J. Wiktor widział w nim «człowieka zahartowanego, wierzącego, czystego w idei, której służy, dla której wojuje, wzniosłego i mądrego w swych pracach». M. Dąbrowska, której sąd o uniw. w Gaci był raczej negatywny («nie daje solidnych podstaw wiedzy w żadnej dziedzinie; rozpala tylko do białości jakąś nieokreśloną egzaltację mistyczno-socjalistyczną»), podobnie odniosła się do wykładów S-a: «moc w tym błędów wprost horrendalnych, żadnej troski o dokładność podawanych wiadomości», lecz dostrzegała też w nich «przebłyski natchnionych prawie myśli». W życiu codziennym pozostało w S-u znamię pochodzenia chłopskiego («kanciasty, prostacki w sposobie bycia» – Z. Solarzowa). Na uczestników kursów (było ich ogółem ponad tysiąc) miał wpływ wręcz charyzmatyczny; badania tego zjawiska podjął przed drugą wojną światową Józef Chałasiński, publikując kilka pamiętników uczniów S-a („Młode pokolenie chłopów”, W. 1938 IV), a w l. siedemdziesiątych Lucjan Turos.
Z małżeństwa z Zofią z Michałowskich (zob. Solarzowa z Michałowskich Zofia) S. miał córkę Agnieszkę (1925–1930) i synów: Andrzeja (ur. 1928), inżyniera, oraz Wojciecha (ur. 1934), reżysera i scenarzystę filmowego.
W r. 1960 gacka szkoła podstawowa otrzymała patronat S-a, w r. 1966 powstała w Gaci poświęcona mu Izba Pamięci, w r. 1985 jego imię nadano Gminnemu Domowi Kultury w Ołpinach oraz reaktywowanemu t.r. Spółdzielczemu Uniw. Ludowemu w Gaci. Dn. 13 X 1991 został S. przez swych wychowanków upamiętniony tablicą na grobie żony w Al. Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Giza S., Ruch ludowy w prasie Polski Ludowej 1944–1967. Zagadnienia społeczno-polityczne. Materiały bibliograficzne, W. 1970; Olesińska B., Ignacy Solarz 1891–1940. Bibliografia w wyborze, Koszalin 1988; PSB (Nowicki Eustachy); Banach A. K., Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860/61–1917/18, Kr. 1997; Przywódcy ruchu ludowego. Szkice biograficzne, Red. A. Więzikowa, W. 1968 (J. Kowal, bibliogr., fot.); Słownik pedagogów polskich, Kat. 1998 (A. Stopińska-Pająk); Słown. pracowników książki pol., I (J. Dominko); Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, W. 1989; Walczak M., Ludzie nauki i nauczyciele podczas II wojny światowej. Księga strat osobowych, W. 1995; Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce, Oprac. D. Kamalowa i K. Muszyńska, W. 1988; – Banaczkowski P., Wydział Oświaty Pozaszkolnej Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, „Przegl. Hist.-Oświat.” R. 5: 1962 s. 500–1; Borkowski J., Postawa polityczna chłopów polskich w latach 1930–1935, W. 1970; tenże, Wizje społeczne i zmagania wiciarzy, W. 1966; Chałasiński J., Idą „Wici”. Ignacy Solarz – twórca uniwersytetu Ludowego w Szycach (1914–1931) i w Gaci (1932–1939), „Kult. i Społeczeństwo” T. 23: 1979 nr 1–2 s. 57–67; Dejworek B., Solarz jako entuzjasta spółdzielczości, „Wici” R. 15: 1947 s. 5; Fierich J., Studium Rolnicze (1890–1923). Wydział Rolniczy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1934 s. 237; Fołta W., Ruch ludowy w Przeworskiem, W. 1975; Dybiec J., Kształtowanie się polskiej wiedzy o duńskich uniwersytetach ludowych, w: Studia z dziejów oświaty i kultury umysłowej w Polsce XVIII–XX w. Księga ofiarowana J. Hulewiczowi, Wr. 1977 s. 274–81; Gołębiowski B., Cywilizacja słońca. O aktualności i perspektywach idei polskich uniwersytetów ludowych Zofii i Ignacego Solarzów, W. 1994; Gurwicz A., Kółka rolnicze w II Rzeczypospolitej, W. 1978; Ignacy Solarz i jego dzieło: wnioski dla współczesności, Red. S. Gawor, Kr. 1992; Ignacy Solarz i jego uniwersytet ludowy 1924–1939. Materiały z seminarium naukowego odbytego w Warszawie 5 i 6 X 1962 r., Wybór i oprac. F. Popławski i S. Dyksiński, W. 1965; Klonowski R., Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego 1923–1939, Wr. 1980; Kowal J., Wici – powstanie i działalność społeczno-wychowawcza 1927–1939, W. 1964; Koźniewski K., Historia co tydzień. Szkice o tygodnikach społeczno-kulturalnych, W. 1976; Malec J., Działalność społeczno-wychowawcza uniwersytetu ludowego w Szycach, „Roczn. Kom. Nauk Pedagog.” T. 22: 1977 s. 20–3; Mężyk J., Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim i jej udział w ruchu ludowym, „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 7: 1965 s. 46–7; Mierzwińska-Szybka Z., Ignacy Solarz i jego uniwersytet „Wieś Współcz.” R. 24: 1980 nr 7 s. 121–30; Mioduszewska M., Centralny Związek Młodzieży Wiejskiej 1912–1928, W. 1984; Na wiciowych drogach. Materiały sesji historycznej, Kraków 2–4 IX 1983, Red. S. Gawor, J. Wypych, W. 1988; Nowicki E., Solarz Ignacy (1891–1940), „Chłopski Świat” R. 3: 1947 nr 1 s. 10–14; Popławski F., Polski uniwersytet ludowy, W. 1985 s. 27–9, 31; Ruch ludowy na Rzeszowszczyźnie, Red. S. Jarecka-Kimlowska, L. 1967; Szczechura T., Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1919–1939, W. 1957; Turos L., Patrzeć szeroko i daleko… Dziedzictwo pedagogiczne Ignacego Solarza, W. 1983; tenże, Uniwersytet ludowy Ignacego Solarza i jego wychowankowie, W. 1979; tenże, Wychowawcze wartości kultury chłopskiej w ujęciu Ignacego Solarza i jego wychowanków, Siedlce 1987; W tradycji idei Ignacego Solarza (w stulecie urodzin), Red. A. Koprukowniak, A. Krawczyk, L. 1993; Wilbik-Jagusztynowa W., Bataliony Chłopskie na Rzeszowszczyźnie. Dokumenty, relacje, wspomnienia, W. 1973; Wroczyński R., Ignacego Solarza koncepcja uniwersytetu ludowego i jej źródła, „Przegl. Hist.-Oświat.” R. 5: 1962 nr 4 s. 625–51; Ziembiński J., Z zagadnień genezy i podstawowych założeń ideowo-politycznych agraryzmu w Polsce, „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 2: 1960 s. 125, 128, 139; – Akademicka Młodzież Ludowa w II Rzeczypospolitej. Relacje, materiały, dokumenty, Red. S. Malawski, W. 1974; Borkowski J., Protokoły Zarządu Powiatowego Stronnictwa Ludowego w Przeworsku z lat 1931–1937, „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 12: 1970 s. 270, 286–9, Nr 13: 1971 s. 503–5, 507; Dąbrowska M., Dzienniki 1933–1945, [Wyd.] T. Drewnowski, W. 1988 II; Dominko J., Wspomnienie o działalności spółdzielczości spożywców w okresie okupacji hitlerowskiej, „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 4: 1962 s. 243, 257, 264; Fołta W., Protokoły Związku Młodzieży Wiejskiej we Lwowie, prawno-statutowe założenia, struktura organizacyjna, miejsce i czas działania ZMW, tamże Nr 10: 1968 s. 461–2, 466, 468–9, 473, 476, 481, 484–5, 490, 500, 506–7; Gil F., Ziemia i morze, Kr. 1954; Król J. A., Drogowskazy na manowcach kultury ludowej, W. 1947 s. 95, 97, 99–105, 107, 153–5, 246–50, 271–2; Kruczkowski L., Literatura i polityka. Wśród swoich i obcych. 1945–1962, Oprac. Z. Macużanka, K. Schild, W. 1971 II; Listy Wojciecha Skuzy do Ignacego i Zofii Solarzów, [Wyd.] Z. Andres, Prace Human. Tow. Nauk. w Rzeszowie. Wydz. Nauk Human. i Społ., Kom. Historycznoliteracka, S. 1, R.: 1979 nr 13 s. 261–72; Mościcki I., Autobiografia, [Wyd.] M. M. Drozdowski, W. 1993; Pasja działania. Wspomnienia o Kazimierzu Wyszomirskim, Oprac. S. Jarecka-Kimlowska, W. 1970; Polskie drogi. Wybór reportaży z lat międzywojennych, Wybrał J. Dąbrowski, W. 1962 s. 134–47; Postępowa myśl oświatowa w Polsce w latach 1918–1939, Oprac. B. Ługowski, F. W. Araszkiewicz, Wr. 1972; Solarzowa Z., Mój pamiętnik, W. 1973; Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum w Jaśle za r. szk. 1911/12, Jasło 1912, s. 42; Sprawozdanie z III Zjazdu Związku byłych Słuchaczy Wiejskiego Uniwersytetu Ludowego w Szycach, odbytego w dn. 13 i 14 marca 1927 w Szycach, W. [b.r.w.] s. 2–3, 6–8; Strajk chłopski w 1937 roku. Dokumenty archiwalne, W. 1960 II; Wiejski Uniwersytet Ludowy Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych w Szycach, [W. 1924] (fot.); Wiejski Uniwersytet Orkanowy w Gaci, [W. b.r.w.] s. 5; Wiejski Uniwersytet Orkanowy w Szycach w 50-tą rocznicę założenia, [Oprac.] S. Kowalczyk, S. Lato, „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 16: 1974 s. 289–309; Wiktor J., Błogosławiony chleb ziemi czarnej, Lw. 1939 s. 314; Witos W., Moja tułaczka, [Wyd.] J. R. Szaflik, W. 1967; Wspomnienia działaczy spółdzielczych, W. 1963 I; Wspomnienia o Ignacym Solarzu „Chrzestnym”, W. 1983; Wspomnienia o Jędrzeju Cierniaku, Wybór i oprac. Z. Mazurowa i L. Wyszomirska, W. 1982; Wspomnienia weteranów ruchu ludowego, W. 1968; Wycech C., Wspomnienia 1905–1939, W. 1969; Z kroniki koła Stronnictwa Ludowego w Gaci, [Wyd.] W. Fołta, „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 6: 1964 s. 334, 338, 343–6; Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” w walce o postęp i sprawiedliwość społeczną. Wybór dokumentów 1928–1948, W. 1978; Związek Młodzieży Wiejskiej w Krakowie (sześciolecie pracy i walki), Oprac. J. M., Kr. 1936; Żyga A., Listy Leona Kruczkowskiego do Ignacego Solarza, „Ruch Liter.” 1970 nr 1 s. 69–73; – „Dzien. Pol.” 1985 nr 246; „Oświata Dorosłych” 1963 nr 1 s. 1–7; „Piast” 1926 nr 53, 1927 nr 1, 17; „Pol. Oświata Pozaszkolna” R. 4: 1927 s. 45–6, 114, 119, 187, 308–14, 353; „Przegl. Hist.-Oświat.” R. 6: 1963 nr 1 s. 100–3; „Die Volkschochschulgemeinde” 1927 nr 11 (wrażenia J. Krämera z wizyty w Szycach); „Wieś i Państwo” R. 3: 1946 s. 683–95, R. 4: 1947 s. 68–74; „Wieś Współcz.” R. 6: 1962 nr 11; „Wieści” R. 4: 1960 nr 28; „Zielony Sztandar” 1985 nr 88; – Arch. UJ: sygn. SR 59–62, SR 84, WF II 380–383, 385, 387, 389, 392; Gacka Izba Pamiątek przy Banku Spółdzielczym w Gaci: Koresp. i notatki S-a; Zakł. Hist. Ruchu Lud. przy Naczelnym Komitecie Wykonawczym PSL w W.: kolekcja S-a.
Andrzej A. Zięba