Sowiński Ignacy Stanisław (w literaturze czasem mylnie Józef) (1858–1917), architekt. Ur. 31 VIII w Krakowie, był synem Jana i Heleny ze Słociaków, pochodzących z Kościelca (koło Chrzanowa?), od ok. r. 1857 osiadłych w Krakowie. Ojciec S-ego, niepiśmienny, był sługą dworskim, prawdopodobnie w dobrach Wodzickich, później prowadził w Krakowie kawiarnię.

S., po zaliczeniu drugiej klasy Gimnazjum św. Anny, przeniósł się w r. 1871 do nowo utworzonej Wyższej Szkoły Realnej, w r. 1876 ukończył ją z czwartą lokatą i zdał maturę z odznaczeniem. W l. 1877–81 studiował na politechnice w Wiedniu pod kierunkiem H. von Ferstla, a później, osiadłszy tamże na stałe, otworzył praktykę prywatną. W r. 1887 wygrał konkurs na przebudowę protestanckiego kościoła przy Dorotheergasse (m.in. zmiana orientacji świątyni, przekształcenie zabudowań parafialnych i wzniesienie od strony dawnej apsydy efektownej neobarokowej fasady z wieżą). Do baroku nawiązał też w r. 1888 w konkursowym projekcie Galicyjskiej Kasy Oszczędności dla Lwowa (nie nagrodzony), a także w licznych kamienicach czynszowych budowanych w Wiedniu; przy ich projektowaniu zwracał też uwagę na zagadnienia praktyczne, takie jak komunikacja i oświetlenie wnętrz. Wiele projektów S-ego reprodukowały od r. 1887 fachowe czasopisma austriackie i niemieckie, jak „Der Architekt”, „Allgemeine Bauzeitung”, „Zeitschrift des Österreichischen Ingenieur- und Architekten-Vereins” (pełny ich wykaz zawiera bibliografia S. Waetzoldta). Podpisując rysunki, S. stawiał przed nazwiskiem inicjał przypominający literę J.; prawdopodobnie dlatego w gazetowych opisach projektów (a także w późniejszych opracowaniach) występuje często jako J. lub Josef (Józef) Sowiński.

W poł. l. dziewięćdziesiątych obok neobaroku i włoskiego neorenesansu w projektach S-ego, zwłaszcza dotyczących rezydencji wiejskich, pojawiły się formy zaczerpnięte z lokalnej tradycji budowlanej, zaliczane wówczas do tzw. renesansu niemieckiego; podobny charakter miał jego projekt kościoła parafialnego dla Podgórza (obecnie dzielnica Krakowa) z r. 1894, wykonany wspólnie z Józefem Kryłowskim, nie był stylizowany «ściśle według pewnej epoki, lecz posiadający koloryt miejscowy» („Architekt” 1900 s. 151; projekt nie zrealizowany). W r. 1897 wyróżniono II nagrodą neobarokowy projekt S-ego w konkursie na pawilon miasta Wiednia na jubileuszową wystawę wiedeńską 1898 r. Inne nagrodzone projekty (braci Drexler i J. M. Olbricha) reprezentowały już secesję; po wystawie również S. tworzył w tym stylu – m.in. dom Fundacji Windhag (1899), konkursowy projekt muzeum na Karlsplatz (1902). Najbardziej prestiżową realizacją S-ego w Wiedniu była projektowana wspólnie z R. Frauenfeldem rezydencja arcyks. Leopolda Salwatora na Wilhelminenbergu (1903–8). S. współpracował z wieloma budowniczymi, np. z Józefem Wassilkiem przy siedzibie Rady Powiatowej i Kasy Oszczędności w Wadowicach (1892–4), z Frauenfeldem przy budowie domów i rezydencji w St. Pölten i okolicy (ok. 1895–1900); niekiedy jego udział polegał na doprojektowaniu fasady do planów wykonanych wcześniej, np. dla domu Tow. Lekarskiego w Krakowie autorstwa Władysława Kaczmarskiego (1903–4). W czasie pobytu w Wiedniu S. utrzymywał stałe stosunki z Krakowem. Należał do Tow. Technicznego, brał udział w jego jubileuszowej wystawie (1902), publikował projekty w „Architekcie”. Z Kaczmarskim był w r. 1903 współautorem pałacyku profesora UJ Leona Mańkowskiego przy ul. Topolowej 5.

W lipcu 1913 na wniosek lokalnego krakowskiego Komitetu Restauracji Zamku (KRZ) na Wawelu (wyłonionego z Krajowego Komitetu Restauracji Zamku), a zwłaszcza przewodniczącego Komitetu Stanisława Tomkowicza, galicyjski Wydz. Krajowy powołał S-ego do współudziału w kierownictwie pracami na Wawelu na stanowisko równorzędne z pozycją Zygmunta Hendla prowadzącego odbudowę od r. 1905. Funkcję na Wawelu S. objął 1 IX 1913. Trwały wówczas prace nad odnowieniem dziedzińca arkadowego polegające na usunięciu austriackich obmurowań i częściowym odtworzeniu kamieniarki. Rozpoczęto lub projektowano roboty przy elewacjach zewnętrznych, dachach, wieżach i bramach, a także we wnętrzach II piętra, które miały być przykryte żelbetowymi stropami. Poszczególne rozwiązania były niekiedy przedmiotem sporów. Dotyczyło to m.in. omawianej na dorocznym posiedzeniu Krajowego KRZ w grudniu 1913 sprawy elewacji zewnętrznych, które wbrew stanowisku większości (m.in. Leona Pinińskiego, Karola Lanckorońskiego, Hendla i Tomkowicza) S. chciał wykończyć w tynku, zgodnie z charakterem ostatniej fazy XVII-wiecznej (poparli go architekci: Sławomir Odrzywolski, Tadeusz Stryjeński i Józef Pakies oraz konserwator Józef Muczkowski). W czerwcu 1914, odpowiadając na interpelację Tomkowicza, który w imieniu krakowskiego KRZ domagał się szybkiej realizacji prac «najwięcej wpadających w oczy», S. wyjaśniał, że racjonalne prowadzenie restauracji wymaga wykonywania równocześnie wszystkich potrzebnych robót (stanowisko to podzielał w komitecie Pakies). Od wiosny 1914 (w związku z rezygnacją Hendla 30 IV) S. samodzielnie podejmował decyzje finansowe, a 1 VII t.r. został powołany na kierownika.

Po wybuchu pierwszej wojny światowej S. na polecenie Wydz. Krajowego wstrzymał 5 VIII 1914 roboty budowlane i 17 IX t.r. zwolnił pracowników biura. Następnego dnia, w obawie przed działaniami frontowymi, korzystając z przyznanego mu wcześniej miesięcznego urlopu, wyjechał do Wiednia pozostawiając na zamku inżyniera Karola Skawińskiego, który sprawował funkcję zarządcy i inspicjenta z ramienia Wydz. Krajowego. Wezwany 8 I 1915 do powrotu przez krakowski KRZ, przybył S. do Krakowa dopiero 15 III; przeciągająca się nieobecność była zapewne powodem krytycznej oceny jego pracy przez kilku członków komitetu miejscowego podczas odbytej w lutym t.r. w Wiedniu narady z marsz. krajowym Stanisławem Niezabitowskim i członkiem Wydz. Krajowego Mieczysławem Onyszkiewiczem. W warunkach wojennych, przy braku siły roboczej i materiałów, budowa postępowała wolno. W r. 1915 trwało m.in. tynkowanie ścian dziedzińca arkadowego, restauracja fresków na II piętrze wschodniego skrzydła krużganków, fugowanie fasady północnej, uzupełnianie kamieniarki i wykańczanie przewodów wentylacyjnych. W październiku t.r. przedłożył S. projekty dekoracji stropów sal II piętra, do których wykonania komitet obligował Hendla już z końcem r. 1912. Koncepcja dekoracji wnętrz była wcześniej przedmiotem dyskusji w komitecie; omawiano ją np. (jeszcze bez udziału S-ego) w maju 1913. Projekty S-ego, nawiązujące dość swobodnie do sztuki XVI i XVII w., nie zyskały uznania. Zgodnie z charakterem wcześniejszych prac na Wawelu S. starał się dostosować do zabytkowych elementów wystroju, «unikając jednakowoż niewolniczego […] imitowania starych form». Krakowski KRZ uznał, że stropy wykonane wg tego projektu mogłyby nasuwać wątpliwości co do daty ich powstania i zlecił mu sporządzenie nowej jego wersji wraz z dekoracją ścian «w formach charakteryzujących […] czas ich pochodzenia». Później, 21 XI 1915, pod nieobecność S-ego, ocenił jego projekt jako zbyt ozdobny i pozbawiony idei przewodniej oraz uchwalił, aby rozpisać konkurs na dekorację wnętrz zamkowych (krajowy KRZ jednak 8 II 1916 odroczył decyzję w tej sprawie). Postanowiono również wystąpić do Wydz. Krajowego o zamknięcie biura restauracji, ponieważ jego działalność «nie jest dość wydatną i intensywną». W styczniu 1916 zgodził się S. ustąpić, wobec czego sprawa zamknięcia biura nie znalazła się na posiedzeniu krajowego KRZ (7 II t.r.). S. złożył wtedy sprawozdanie, a 29 II – w myśl pisma Wydz. Krajowego z 11 II – przekazał kierownictwo Skawińskiemu (7 VIII 1916 objął tę funkcję Adolf Szyszko-Bohusz). W sprawozdaniu S. wyjaśniał, że podjęcie prac projektowych opóźniło się wobec konieczności wykonania dokumentacji pomiarowej, a działalność budowlana została wkrótce przerwana wskutek wojny. Podczas jego urzędowania powstało w biurze 511 rysunków odnowienia zamku w 24 tekach, nie licząc 232 szkiców. S. starał się gruntownie poznać Wawel, «wielką zagadkę architektoniczną przeszłości», rozumiał historyczne i artystyczne uwarunkowania konserwacji. Przeciwny «robieniu w zamku eksperymentów» z architekturą nowoczesną, uzupełnienia chciał prowadzić w duchu historyzmu, w czym nie zgadzał się z opinią komitetów. S. zmarł w Krakowie 19 (wg arch. cmentarza) lub 20 (wg nekrologu) VII 1917; został pochowany na cmentarzu Rakowickim.

O rodzinie S-ego brak wiadomości.

Bibliographie zur Architektur im 19. Jahrhundert, Hrsg. S. Waetzoldt, Nendeln 1977 (w indeksie jako Sowiński G., Sowiński Ignaz, Sowiński Josef i Sowinsky Ignaz); Eisenberg L., Das geistige Wien. Mittheilungen über die in Wien lebenden Architekten, Bildhauer, Bühnenkünstler…, Wien 1893 I; Kosel H., Deutsch-österreichisches Künstler- und Schriftsteller-Lexikon, Wien 1902 I; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler, XXXI; Krakowskie Towarzystwo Techniczne. Katalog jubileuszowej wystawy prac członków urządzonej w 25-lecie założenia Towarzystwa, Kr. 1902; Wien am Anfang des XX. Jahrhunderts. Ein Führer in technischer und künstlerscher Richtung, Red. P. Kortz, Wien 1906; Grodziska-Ożóg K., Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Kr. 1987; – Fuchs F., Z historii odnowienia wawelskiego zamku 1905–1939, Kr. 1962; Jaroszewski T. S., Od klasycyzmu do nowoczesności, W. 1996 s. 20, 74, 95; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny (jako Ignacy Soświński); Pol. życie artyst. w l. 1890–1914 (jako Ignacy Sowiński i J. Sowiński); Purchla J., Architekci krakowscy na Politechnice Wiedeńskiej w XIX wieku, w: Architektura XIX i początku XX wieku, Red. T. Grygiel, Wr. 1991; tenże, Jak powstał nowoczesny Kraków, Kr. 1990 (jako Ignacy Sowiński i Józef Sowiński); Rudowska M., Warszawskie konkursy architektoniczne w latach 1864–1898, W. 1972 s. 64; Stefański K., Polska architektura sakralna w poszukiwaniu stylu narodowego, Ł. 2000 (jako J. Sowiński); Terlecki W., Zamek królewski na Wawelu i jego restauracja, Kr. 1933 s. 63; W Krakowie przy studenckiej. Księga pamiątkowa […] V Liceum Ogólnokształcącego…, Red. G. Małachowski, Kr. 2001 s. 458; Wagner-Rieger R., Wiens Architektur im 19. Jahrhundert, Wien 1970 (jako Ignaz Sowiński i J. Sowiński); Zgórniak M., Wokół neorenesansu w architekturze XIX wieku, Kr. 1987 (jako Józef Sowiński); – Pierwsze sprawozdanie Dyrekcji c.k. Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za r. szk. 1876, Kr. 1876; Sprawozdanie z pięćdziesięcioletniej działalności krakowskiego Towarzystwa Technicznego 1877–1927, Kr. 1927; – „Architekt” T. 1: 1900 (jako I. J. Sowiński), T. 3: 1902 (jako I. J. Sowiński), T. 6: 1905 s. 56, tabl. 16–17 (jako I. i J. Sowiński); Kalendarz Czecha na r. 1914, s. 78, 225; „Kron. Powsz.” 1913 s. 533; „Nowa Reforma” 1917 nr 335 (wyd. popołudniowe, nekrolog); – AP w Kr., Oddz. Miejski: Akta ur. paraf. Najśw. Marii Panny, 1858, mikrofilm 5–197, s. 64, Liber natorum et baptisatorum, T. 15: 1855–1859, mikrofilm 5–192, s. 114, Spis ludności m. Krakowa, 1870, dzieln. I, I. s. 37, SPK 233 (świadectwo szk.); Arch. Zamku Królewskiego na Wawelu, Państw. Zbiory Sztuki, sygn. I–80 (teczka personalna S-ego), Krajowy Komitet Wawelski 1905–35, 1–89 k. 430–431, 1–96, Protokoły posiedzeń miejscowego komitetu odnowienia zamku, I-189, I-189-2, Protokoły posiedzeń wielkiego komitetu, I-190, Teki rysunków, m.in. I/7 t. 1, I/11 t. 1, I/14 t. 7, I/20 t. 4 (szkice i projekty dekoracji stropów i wnętrz II piętra).

Marek Zgórniak