Sawicka (Scheur-Sawicka) Irena, pseud.: Ewa, Pierwsza Irena, Stefa, Teresa (1890–1944), archeolog, pedagog, działaczka oświatowa i komunistyczna. Ur. 18 VIII w Gucinie w Ostrołęckiem w rodzinie ziemiańskiej, była córką Jana Scheura, Francuza, emigranta z Alzacji, i Marii z Włodarkiewiczów.
Początkowo uczyła się w domu, a następnie na pensji Antoniny Walickiej w Warszawie. W r. 1907 wstąpiła na Wyższe Kursy dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego w Krakowie. Wskutek choroby przerwała naukę i przez rok leczyła się w sanatorium Kazimierza Dłuskiego w Zakopanem. Po powrocie do Warszawy ukończyła studia na Kursach Pedagogicznych dla Kobiet Jana Miłkowskiego w r. 1914, sama zaś uczyła w ramach akcji «dzieci ulicy».
Wybuch wojny w r. 1914 zastał ją w Zakopanem, skąd przez Węgry i Rumunię wróciła do Warszawy. Latem 1915 z mężem (ślub wzięli prawdopodobnie w r. 1914) Ludwikiem Sawickim (zob.) wyjechała do Mińska, gdzie zorganizowali oddział polskiego Tow. Opieki nad Zabytkami Kultury. Po nieudanej próbie dotarcia do Warszawy Sawiccy na wiosnę 1916 podjęli pracę w polskich organizacjach wychodźczych w Moskwie. W l. 1916–18 przebywali na Dalekim Wschodzie w Harbinie. S. pracowała tam w kompanii Wagon-Lits, prowadziła archeologiczne i etnograficzne badania terenowe oraz uczestniczyła w lewicujących organizacjach kulturalnych Polonii. Po powrocie w r. 1918 do Warszawy, pracowała w ogniskach oświaty dla dorosłych.
Od r. 1921 S. towarzysząc mężowi w archeologicznych pracach wykopaliskowych, rozpoczęła samodzielne studia w tym zakresie w Pracowni Antropologicznej Tow. Naukowego Warszawskiego. Od r. 1923 była delegatem Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków Prehistorycznych (PGKZP) podległego Min. WRiOP, zrazu na poszczególne stanowiska, później na cały kraj. Ogłosiła m.in. artykuły: Groby kloszowe we wsi Śniadków Górny (pow. garwoliński) („Wiad. Archeol.” 1922), Grób z okresu cesarstwa rzymskiego z Sobolewa (pow. garwoliński) (tamże 1923), Neolityczny grób ciałopalny w Wierzbniku, w pow. iłżeckim („Przegl. Archeol.” T. 2: 1922–4). Badania archeologiczne na Polesiu („Z otchłani wieków” 1927), Nowe odkrycia archeologiczne w Gródku na Wołyniu (tamże), Sprawozdanie z badań archeologicznych wykonanych w lecie 1926 r. na Wołyniu („Przegl. Archeol.” T. 3: 1925–7), Pozostałości siedziby „łużyckiej” na stanowisku wydmowym pod wsią Hołowno (pow. lubomelski) (w: Księga Pamiątkowa ku uczczeniu siedemdziesiątej rocznicy urodzin prof. dr Włodzimierza Demetrykiewicza, P. 1930).
Od r. 1922 była S. sekretarzem Oddziału Warszawskiego Polskiego Tow. Prehistorycznego, z organizacji ustąpiła w r. 1928 na znak protestu przeciwko likwidacji urzędu PGKZP. Praktycznie zarzuciła odtąd też badania wykopaliskowe i poświęciła się pracy oświatowej. Kierowała w Warszawie Szkołą Powszechną dla Dorosłych oraz powiązanym z nią Uniwersytetem Powszechnym zwanym III Ogniskiem Oświaty Dorosłych. Wyniki swych spostrzeżeń przedstawiła w publikacji Dwuletni ogólnokształcący kurs Uniwersytetu Powszechnego w Ognisku III (Z doświadczeń Uniwersytetu Powszechnego m. st. Warszawy, W. 1933).
Od r. 1919 była S. członkiem Centralnego Biura Kursów dla Dorosłych, przemianowanych później na Instytut Oświaty Dorosłych. Z jego ramienia, zwykle jako delegat Min. WRiOP, prowadziła wykłady na letnich kursach dla nauczycieli. Była także sekretarzem grupy polskiej Międzynarodowego Związku Oświaty Dorosłych. Zbliżona już przed pierwszą wojną światową do lewicującego nauczycielstwa warszawskiego, była w okresie międzywojennym prawdopodobnie członkiem Komunistycznej Partii Polski (wg relacji Heleny Kozłowskiej «Oli» – w „Głosie Ludu” z 26 X 1947 – S. w 2. poł. lat trzydziestych poświęciła się wyłącznie pracy partyjnej).
Podczas okupacji niemieckiej S. działała w tajnym nauczaniu i uczestniczyła w akcji ratowania Żydów z getta, okresowo ukrywając ich w swoim (wspólnym z Zofią Podkowińską) mieszkaniu. Po powstaniu Polskiej Partii Robotniczej (PPR) była S. od czerwca 1942 II sekretarzem, a od marca do sierpnia 1943 I sekretarzem Żoliborskiego Komitetu Dzielnicowego (KD). Przeniesiona następnie na Mokotów, do grudnia t.r. kierowała jego KD. Od grudnia 1943 była członkiem Komitetu Warszawskiego PPR. Organizowała m.in. przerzuty map i środków opatrunkowych dla przebywających w lasach oddziałów Armii Ludowej. Została zamordowana 4 VIII 1944 podczas powstania warszawskiego na Mokotowie na ul. Olesińskiej. Po ekshumacji szczątki zostały pogrzebane na cmentarzu Komunalnym na Powązkach (kwatera 25A-16-21).
Z małżeństwa z Ludwikiem Sawickim S. dzieci nie miała.

Łuka L. J., Materiały do bibliografii polskiej archeologii pradziejowej i wczesnośredniowiecznej za lata 1918–1939, W. 1962; Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce, W. 1988; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; PSB (Podkowińską Zofia); Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945, W. 1988; Zielińska E., Wpisani w historię. Słownik biograficzny województwa ostrołęckiego, Ostrołęka 1990; – Abramowicz A., Historia archeologii polskiej XIX i XX wieku, W.–Ł. 1991; Cmentarz Komunalny Powązki, dawny Wojskowy w Warszawie, W. 1989; Hillebrandt B., Jakubowski J., Warszawska organizacja PPR 1942–1948, W. 1978 (fot.); Hołubowicz W., Studia nad metodami badań warstw kulturowych w prehistorii polskiej, Tor. 1948; Konar J., Kozłowski C., ZWM w walce o niepodległość i demokrację w latach okupacji hitlerowskiej, W. 1965; Lech J., Stefan Krukowski i początki badań nad pradziejowym górnictwem krzemienia w Polsce (1919–1939), „Prądnik” T. 6: 1992 s. 141 (fot.); Poterański W., Warszawska organizacja Polskiej Partii Robotniczej (styczeń 1942 – lipiec 1944), w: Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944, W. 1973 z. 3; Pracownik oświatowy, W. 1930 s. 7; Prekerowa T., Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, W. 1982; Stolpiak B., Irena Sawicka – archeolog społecznik, humanista, „Z otchłani wieków” R. 46: 1980 s. 290–2; taż, Rozwój prahistorii polskiej w okresie 20-lecia międzywojennego. Cz. I: 1918–1928, P. 1984 s. 99, 110, 117, 138, 157; Wesołowski J., Technika warszawska PPR w okresie okupacji hitlerowskiej, w: Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944, W. 1972 z. 2; Zasiadczuk W., Polskie badania archeologiczne na Wołyniu w okresie międzywojennym, „Z otchłani wieków” R. 33: 1967 s. 61; Żoliborz. Wczoraj. Dziś. Jutro, W. 1970 (fot.); – Podkowińska Z., Fragmenty wspomnień, w: Dzieje archeologii w Uniwersytecie Warszawskim, W. 1993 s. 119–34; Robb-Narbutt I., Serce gorejące, w: tenże, Ludzie i wydarzenia, W. 1961 s. 79–85 (fot. po s. 81), 143; Rosen-Przeworska J., Moje uniwerki, czyli o archeologii z epoki przedhistorycznej, w: Dzieje archeologii w Uniwersytecie Warszawskim, W. 1993 s. 135–50; Temkin-Bermanowa B., „Pierwsza Irena”. Wspomnienie o Irenie Sawickiej, „Przełom” R. 2: 1947 nr 10 s. 9 (toż w: Bartoszewski W., Lewinówna Z., Ten jest z ojczyzny mojej, Wyd. 2, Kr. 1969); – „Roczn. Kursów dla Dorosłych” T. 2: 1920 s. 153, 190; „Spraw. Inst. Oświaty Dorosłych” za l. 1928–30; „Wiad. Archeol.” 1929 s. 291–3, 1935 s. 299, 1973 s. 166, 1975 s. 470; „Z otchłani wieków” 1926 s. 14, 1927 s. 31; – AAN: Oddział VI, teczka osobowa S-iej (nr 10964); Arch. PAN: Podkowińska Z., Moje wspomnienia o Ludwiku Sawickim i środowisku archeologów warszawskich okresu międzywojennego i wojennego, sygn. III-276 (mszp.); Dział Dokumentacji PMA w W.: Teczka I. S. jako delegata PMA, teczka 3593 z rękopisami treści oświatowej, teczka z archeologicznymi materiałami warsztatowymi, korespondencją i in.
Zbigniew J. Wójcik