Mayówna Jadwiga (1863–1943), nauczycielka, pionierka wychowania fizycznego kobiet i szwedzkiej gimnastyki. Ur. 18 II w Rzeszowie, w rodzinie urzędnika państwowego. Wykształcenie podstawowe uzyskała w Rzeszowie. W r. 1891 ukończyła Wyższe Kursy dla Kobiet A. Baranieckiego, a w r. 1894 złożyła egzamin dojrzałości w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim w Krakowie. Czynna w ruchu na rzecz emancypacji kobiet, szczególnie interesowała się zagadnieniami społeczno-oświatowymi oraz higieniczno-wychowawczymi wśród kobiet (ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży i kobiet pracujących). Dla zapoznania się z różnymi formami pracy w tych dziedzinach udała się w r. 1894 do Szwecji i tam też zetknęła się ze słynnym systemem szwedzkiej gimnastyki zdrowotnej, której odtąd stała się gorącą zwolenniczką i propagatorką. W r. 1895 wyjechała ponownie do Szwecji dla pogłębienia studiów w zakresie gimnastyki pedagogicznej, leczniczej i masażu. Po 4 miesiącach pracy pod kierunkiem specjalisty otrzymała uprawnienia do nauczania wspomnianych przedmiotów. W r. szk. 1896/7 została mianowana pomocniczą nauczycielką gimnastyki w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim w Krakowie. Zarówno tu, jak i w innych szkołach i kursach wprowadzała M. gimnastykę szwedzką do programu nauczania, co niewątpliwie stanowiło ogromny postęp w ówczesnej praktyce pedagogicznej.
Od października 1896 miała M. ponadto w Krakowie własny Zakład Gimnastyki Leczniczej i Salonowej (czynny do r. 1908), gdzie prowadziła gimnastykę dla małych dzieci, gimnastykę ortopedyczną dla dziewcząt oraz ćwiczenia dla kobiet pracujących. Po nostryfikacji dyplomu uzyskanego w Szwecji uzupełniła swe wykształcenie na 2-letnim Kursie Naukowym Gimnastyki przy UJ. W grudniu 1898 uzyskała po egzaminie krajowy dyplom nauczycielki wychowania fizycznego. W r. 1899 z inspiracji profesora chirurgii UJ B. Kadera odbyła kilkumiesięczny staż naukowy we Wrocławiu. Po powrocie do kraju objęła działalnością pedagogiczną wszystkie żeńskie seminaria nauczycielskie w Krakowie oraz liczne inne żeńskie szkoły. Dopiero w r. 1905 otrzymała nominację na stałą nauczycielkę gimnastyki w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim w Krakowie.
Wielokrotne wyjazdy za granicę zarówno prywatne, jak i służbowe (Szwecja i Finlandia –1901, I, II, III Kongres Higieny Szkolnej, Norymberga – 1904, Londyn i podróż naukowa po Anglii – 1907–8, Paryż – 1910, II Międzynarodowy Kongres Wychowania Fizycznego – Paryż 1913) umożliwiły M-ie przyswojenie najnowszych osiągnięć gimnastyki szwedzkiej i angielskiego systemu wychowania sportowego, które zamknęła m. in. w „Sprawozdaniu Dyrekcji c. k. Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego” za r. 1909/10 (i odb. pt. Kilka uwag o metodach nauczania w szkołach ludowych i o wychowaniu fizycznym w Anglii) i wprowadzenie ich do galicyjskiego szkolnictwa. W r. 1910 M. w ramach tzw. «Ankiety Szkolnej», mającej na celu reformę systemu nauczania w żeńskich szkołach wydziałowych, opracowała założenia programowe wychowania fizycznego i higieny szkolnej. Jako wieloletni prezes Stowarzyszenia Nauczycielek w Krakowie prowadziła kursy i lekcje instruktażowe dla nauczycielek w zakresie gier i zabaw ruchowych oraz innych form ćwiczeń. W r. 1913 była współorganizatorką żeńskich drużyn skautowych w Krakowie, a od r. 1914 naczelną redaktorką krakowskiego pisma harcerskiego pt. „Skautka Polska”.
Po zakończeniu wojny, w l. 1921–4, prowadziła M. metodykę gimnastyki na Rocznych Państwowych Kursach Wychowania Fizycznego przy UJ, zaś w l. 1927–31 prowadziła ten przedmiot w ramach Studium Wychowania Fizycznego (WF) przy UJ. Ponadto od r. 1920 pracowała aktywnie w Sekcji Wychowania Fizycznego przy Krakowskim Kole Tow. Nauczycieli Szkół Średnich. W r. 1928 z ramienia Studium WF UJ odbyła ostatnią podróż naukową do Szwecji i Finlandii. Głównym rezultatem tej podróży były przekłady klasycznych dzieł z zakresu gimnastyki: E. Björksten, „Gimnastyka kobiet” (Kr. 1929–34 Cz. I–II) oraz J. G. Thulin, „Podręcznik do gimnastyki” Cz. III z. 5 („Atlas Gimnastyczny” Kr. 1929). W r. 1931 przeszła na emeryturę i poświęciła się pracom teoretycznym nad przyswojeniem polskiej literaturze fachowej obcych osiągnięć. Zmarła w Krakowie 20 VI 1943.
Fidziński F., J. Mayówna (1863–1943), „Wych. Fizyczne i Sport” T. 11 nr 2 s. 110–12; tenże, J. Mayówna. Życie i działalność na polu wychowania fizycznego…, „Roczn. Nauk. Wyższej Szkoły Wych. Fizycznego w Kr.” T. 6: 1968 (tamże bibliogr.); Piasecki E., Dzieje wychowania fizycznego, Lw. 1929 s. 206; tenże, Gimnastyka wychowawcza w Polsce, „Muzeum” 1912 s. 5; – Arch. UJ: Akta osobowe M-y.
Kazimierz Toporowicz