Stanowski (Rawicz-Stanowski) Jakub Józef (1818–1889), weterynarz, nauczyciel, ziemianin, uczestnik rewolucji 1848 r. Ur. 23 II w Ruchocinku (pow. gnieźnieński). Ojciec S-ego, Ignacy (1776–1828), pochodził z Lisowa w Krakowskiem, był podoficerem, potem podporucznikiem w 3. baonie Legii Naddunajskiej; wzięty do niewoli pod Offenburgiem (3 VI 1800), powrócił do armii francuskiej 15 VII r.n. i służył kolejno w 1. baonie 3. półbrygady polskiej na Elbie oraz w sztabie marsz. L. A. Berthiera (1805), następnie w wojsku Ks. Warsz. najpierw jako porucznik, potem kapitan w 8., a od r. 1814 w 2. p. ułanów, wreszcie w 1. p. strzelców konnych; w r. 1816 został zdymisjonowany. Był odznaczony francuską Legią Honorową (1813) i Krzyżem Virtuti Militari IV kl. (1809). Po zawarciu małżeństwa z Marianną Bieńkowską, córką Jakuba, osiadł w Wielkopolsce.
Pierwsze nauki S. pobierał w domu rodzinnym od guwernera francuskiego. W l. 1830–6 uczył się w gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Z akt szkolnych nie wynika, aby jako 12-letni chłopiec uciekł wraz z kolegami do powstania listopadowego, jak to podają jego biografowie (F. Chłapowski, T. Żychliński). Dalszą naukę pobierał w Kolonii (prawdopodobnie) i w gimnazjum realnym w Berlinie, gdzie w r. 1838 zdał maturę. Następnie odbył praktykę gospodarczą w Chobienicach i Dąbrowie (pow. wolsztyński). Namówiony przez Karola Marcinkowskiego i Macieja Mielżyńskiego, którzy przygotowywali kadry pedagogiczne dla projektowanej szkoły rolniczej, studiował od października 1841 do 13 V 1845 w Szkole Weterynaryjnej (Tierarzneischule) w Berlinie, uzyskując dyplom weterynarza I kl. Od 28 V t.r. do 18 III 1846 kontynuował studia w Akad. Roln. w Eldenie pod Gryfią i był tam asystentem w klinice weterynaryjnej u G. G. Haubnera. W okresie Wiosny Ludów 1848 r. wziął S. udział w organizowaniu piechoty Gwardii Narodowej w pow. szamotulskim. Walczył pod Nowym Miastem nad Wartą i pod Miłosławiem (30 IV), następnie bronił drogi z Bugaju do Kozubca (pow. wrzesiński), gdzie został ciężko ranny w lewe ramię; zagrożony amputacją ręki, przebywał od maja do jesieni t.r. na leczeniu w Starkowcu koło Miłosławia.
W r. 1849 zamieszkał S. w Środzie Wpol. i rozpoczął praktykę weterynaryjną. Działał w regionalnych organizacjach rolniczych, m.in. jako sekretarz Tow. Agronomicznego Pow. Średzko-Wrzesińskiego (od utworzenia w lipcu 1851 i ponownie od września 1864), członek zarządu Tow. ku Wspieraniu Urzędników Rolniczych Pow. Średzkiego i członek Dyrekcji Pomocy Naukowej Średzkiej. Był stałym współpracownikiem „Ziemianina”, gdzie zamieszczał fachowe artykuły, głównie z zakresu weterynarii, m.in. Środek zapobiegający zarazie śledziony (T. 1: 1850 poszyt 3), Zapytania tyczące się choroby owiec, wąsaczem zwanej (T. 3: 1850 poszyt 11) oraz O tasiemcu u owiec (Taenia ovina v.expansa) (T. 15: 1854 poszyt 9). W r. 1852 zdał w Berlinie egzamin na weterynarza powiatowego. W r. 1856 wziął w dzierżawę pobliski majątek Kijewo, w którym prowadził wzorcowe gospodarstwo doświadczalne i propagował wśród okolicznych chłopów płodozmian. Jako bliski współpracownik (od r. 1861) Zarządu Centralnego Tow. Gospodarczego dla W. Ks. Pozn. został wysłany na początku lipca 1862 do Londynu na wystawę rolniczą, dla zapoznania się z angielską hodowlą koni. W drodze powrotnej zwiedził stadniny koni w rejonie Paryża i Stuttgartu. Rezultatem tej podróży była publikacja Szkice hippologiczne napisane z okazji podróży do Londynu, Paryża i Stuttgardu 1862 roku, ogłoszona w r. 1868 najpierw w „Ziemianinie” a potem osobno (P.), w której oprócz opisu hodowli różnych ras koni, podał S. Projekt ustawy dla towarzystwa akcjonariuszów ku polepszeniu koni rolniczych.
Po wybuchu powstania styczniowego w Król. Pol. zaangażował się S. w działalność tzw. Komitetu Jana Działyńskiego, organizując pomoc dla powstania w powiatach nadgranicznych. W tym czasie, dzięki doświadczeniom z praktyki w Chobienicach, zainteresował się zagadnieniami hodowli owiec i zebrał w tym zakresie obszerny materiał. W pracy Książka rodowodowa znakomitszych owczarni zarodowych pochodzenia hiszpańskiego na rok 1868 (P. 1868, po niemiecku: Abstammungsnachweis der bekanntesten Merinos-Stamm-Schäfereien nebst einem Stammbaume für das Jahr 1869, Posen 1869) zestawił wykaz (wraz z drzewem genealogicznym) owczarni zarodowych wywodzących się z Hiszpanii, a znajdujących się na terenie W. Ks. Pozn. (44 owczarnie), Król. Pol., Śląska, Brandenburgii, Meklemburgii, Pomorza, Saksonii, Czech, Moraw, Niemiec i Francji.
Od otwarcia 21 XI 1870 Szkoły Rolniczej (Wyższej Szkoły Rolniczej od r. 1873) im. Haliny w Żabikowie koło Poznania, S. wykładał tu zoologię, weterynarię, chów owiec i wełnoznawstwo aż do likwidacji Szkoły w październiku 1876. Jego uczniem był Michał Girdwoyń, który dedykował mu napisaną w Żabikowie pracę „Anatomia pszczoły” (Paryż 1875). W tym okresie S. opublikował Objaśnienia i wskazówki do prowadzenia i użycia regestru rodowodowego przy hodowli koni (P. 1877). W l. 1872–9 był członkiem Wydz. Przyrodniczego Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (PTPN). W r. 1873 projektował utworzenie Tow. Fizjograficznego, na co władze pruskie nie zezwoliły. Od maja r.n. mieszkał w Poznaniu, gdzie działał m.in. w miejskiej radzie sanitarnej. W l. 1880–3 w Krajowej Szkole Rolnictwa w Czernichowie koło Krakowa wykładał zoologię, botanikę, anatomię i hodowlę zwierząt gospodarskich oraz weterynarię. Potem ze względu na opiekę fachową nad licznymi owczarniami na terenie Poznańskiego i Król. Pol. powrócił do Poznania. Współpracował z wydawaną w Warszawie „Gazetą Rolniczą”. Wygłaszał liczne prelekcje, które jako dobry rysownik wzbogacał pokazami, m.in. w Tow. Przemysłowców w Poznaniu w styczniu 1878 – Krótki pogląd na przyrodą pasożytów zwierzęcych z uwzględnieniem ich szkodliwego wpływu na zdrowie oraz w PTPN w kwietniu 1889 – O wnętrzniakach ludzkich i bydlęcych. Zmarł po przewlekłej chorobie serca i rozedmie płuc 3 XI 1889 w Poznaniu, pochowany został tamże na cmentarzu św. Marcina.
W małżeństwie zawartym w r. 1850 z Heleną Mielęcką (zm. 1864), siostrą Józefa Mielęckiego (zob.), miał S. dzieci: Ignacego (ur. 26 III 1851), studenta prawa na Uniw. Wrocł., Marię (ur. 26 IX 1852), zamężną za Gustawem Roguskim (zob.), i Stanisława (ur. 17 XI 1856), inżyniera, w l. 1887–90 członka Wydz. Przyrodniczego PTPN. Po śmierci żony ożenił się powtórnie – z Jadwigą Kłobukowską (ur. 1841), sierotą po Stanisławie, dzierżawcy folwarku w Goleszowie w Galicji, zamordowanym podczas rzezi 1846 r., bratanicą Antoniego Kłobukowskiego (zob.), i w małżeństwie tym miał dzieci: Józefa (18 III 1873 – 28 V 1882), Helenę (ur. 10 VII 1875) i Jana (22 IV 1877 – 23 VI 1882).
Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w.; – Millak, Slown. lekarzy wet.; Staśkiewicz G., Mały słownik medycyny weterynaryjnej, L. 1981; Wpol. Słown. Biogr.; – Uruski, VII 14 (dot. Jadwigi Stanowskiej), XI 8 (dot. Heleny Stanowskiej); Żychliński, III 143 (dot. Heleny Stanowskiej), XII 332–3; – Białobłocki A., Absolwenci Gimnazjum i Liceum świętej Marii Magdaleny w Poznaniu 1805–1950, P. 1995 s. 122; Brzęk G., Historia polskiego ruchu naukowo-przyrodniczego, ze szczególnym uwzględnieniem zoologii w Wielkopolsce, a zwłaszcza w Poznaniu w czasach zaborczych (1793–1918), „Kron. M. Poznania” R. 16: 1938 nr 4 s. 405–65; Brzozowski S., Dzieje szkoły rolniczej w Czernichowie, W. 1962 s. 110; tenże, Polacy na studiach gospodarstwa wiejskiego w Niemczech w XIX i XX wieku, Wr. 1989 s. 91, 188; Dembiński S., Rok 1846. Kronika dworów szlacheckich, Jasło 1896 (dot. Jadwigi Stanowskiej); Dzieje akademickich studiów rolniczych i leśnych w Wielkopolsce 1919–1969, P. 1970; Jakubowski S., Lekarze weterynarii jako nauczyciele akademickich szkół rolniczych w latach 1820–1939, „Med. Wet.” R. 37: 1981 nr 10 s. 635–7; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., I; Perenc A., Historia lecznictwa zwierząt w Polsce, Wr. 1958; Pruski W., Hodowla zwierząt gospodarskich w Wielkopolsce w latach 1793–1850, W. 1978 s. 28, 32, 121; Przychodzki A., Jakub Stanowski, „Życie Wet.” R. 50: 1975 nr 1 s. 24–6; Sczaniecki K. O., Rys historyczny Towarzystwa Rolniczo-Przemysłowego w Gostyniu…, P. 1894 s. 172, 223; Veritate et scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Red. A. Gąsiorowski, W.–P. 1982 s. 230; Wachowski M., Szkoła żabikowska. Studium z zakresu historii nauki i nauczania rolniczego w Poznańskiem, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. B, Z. 2: 1959 s. 47, 69, 110–11, 132, 140; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; – „Kur. Pozn.” 1878 nr 22, 59; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Pozn.” 1889 nr 254, „Kur. Pozn.” 1889 nr 254, „Kur. Warsz.” 1889 nr 308, „Nowa Reforma” 1889 nr 257, „Przegl. Wet.” R. 5: 1890 nr 1 s. 28, „Roczn. Tow. Przyjaciół Nauk Pozn.” T. 17: 1890 z. 2 s. 447–9 (F. Chłapowski), „Ziemianin” 1889 nr 45; – AP w P.: Ewidencja ludności m. Poznania, Paraf. w Powidzu (księgi chrztów, małżeństw i zgonów), Zespół Gimn. św. Marii Magdaleny w P., sygn. 754–765, 1080; Arch. Uniw. Wrocł.: Allgemeines Studenten-Register Abgegangene Studenten 1872–74 (dot. syna S-ego, Ignacego); – Informacje z archiwów uniw. w Berlinie i Greifswaldzie.
Bibliogr. dot. Ignacego Stanowskiego: Łoza, Legia Honorowa; Słown. Geogr. (Ruchocinek, dot. teścia, Jakuba Bieńkowskiego); Wesołowski Z. P., The Order of the Virtuti Militari and its Cavaliers 1792–1992, Warsaw–Miami, Florida 1992 s. 123; – Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1815–30; Pachoński J., Legiony Polskie, W. 1971–9 III–IV.
Andrzej Dzięczkowski