Prawin Jakub, pseud.: Andrzej, Antek, Kuba, Paweł, Szymon (1901–1957), ekonomista, działacz komunistyczny, wojewoda olsztyński, generał brygady LWP. Ur. 18 IV w Tarnowie był synem Adolfa, pracownika kolejowego, i Bronisławy z Erlichów.
Od r. 1911 P. uczył się w I Gimnazjum im. K. Brodzińskiego w Tarnowie, gdzie w czerwcu 1919 otrzymał świadectwo dojrzałości. W czasie nauki w gimnazjum pod wpływem nauczyciela historii Włodzimierza Jarosza, zbliżył się do socjalizmu. Latem 1920 udał się na studia do Wiednia; na uniwersytecie uzyskał tytuł doktora ekonomii, ukończył także Wyższą Szkołę Handlu Zagranicznego, studiował potem jeszcze antropologię, paleontologię i biologię. Podczas studiów od r. 1920 był członkiem Komunistycznego Związku Młodzieży (Kommunistischer Jugend-Verband) i z jego ramienia wykładowcą w Zrzeszeniu Studentów-Marksistów. Należał też do Schutzbundu i uczestniczył w wystąpieniach ulicznych w r. 1927.
Na początku 1928 r. P. powrócił do kraju i podjął pracę jako kierownik działu w warszawskiej filii «Riunione Adriatica di Sicurta» (Adriatyckiego Tow. Ubezpieczeń) w Trieście. Mimo zajmowania wysokiego stanowiska w maju 1931 stanął na czele zwycięskiego strajku pracowników Towarzystwa, a w marcu 1932 był współorganizatorem strajku powszechnego przeciwko rządowym projektom ustaw o scaleniu ubezpieczeń społecznych, o czasie pracy i urlopach. Zwolniony z pracy w Towarzystwie, od jesieni 1932 był kierownikiem działu w Tow. Ubezpieczeń na Życie «Vitai Krakowskie». Przyjęty do Komunistycznej Partii Polski (KPP) w r. 1931, pełnił m. in. funkcje sekretarza Komitetu Dzielnicowego (KD) Śródmieście i Wola, sekretarza Wydziału Propagandy Komitetu Warszawskiego (KW) i członka KW KPP.
Aresztowany w dn. 27 III 1933 w związku z likwidacją aktywu KD KPP Praga, 30 III osadzony w więzieniu mokotowskim, został P. 19 V t. r. zwolniony. Aresztowany ponownie na początku kwietnia 1935 i osadzony w więzieniu przy ul. Daniłowiczowskiej, w maju t. r. (za przekazanie na wolność informacji o prowokatorze, który następnie został zlikwidowany) wysłany został do obozu w Berezie Kartuskiej. Znany poeta i działacz komunistyczny Aleksander Hawryluk napisał potem, że P. był w Berezie jego pierwszym nauczycielem. Po zwolnieniu 16 I 1936 z obozu przewieziono go do więzienia przy ul. Daniłowiczowskiej, a 7 VII t. r. osadzono w więzieniu mokotowskim. W dn. 21 I 1937 zwolniono go z więzienia i ponownie (był to pierwszy taki wypadek) przewieziono do Berezy Kartuskiej. Podczas pobytu w więzieniach i w Berezie należał do zarządu komuny więziennej. W sumie spędził w więzieniach ok. 26 miesięcy, mimo iż nie był sądzony. Po zwolnieniu z Berezy w maju 1937 «pracowal piśmiennie» (tj. pisał teksty i notatki) dla Centralnego Wydziału Propagandy Komitetu Centralnego KPP. W l. 1937–9 był prokuratorem w prywatnej firmie handlowej w Warszawie. Członkiem partii pozostawał do rozwiązania KPP w r. 1938.
Po agresji niemieckiej na Polskę we wrześniu 1939 P. przedostał się do Lwowa, gdzie był dyrektorem fabryki mydła, pracownikiem drukarni, a od początku 1941 r. redaktorem odpowiedzialnym działu polskiego sekcji literatury marksistowsko-leninowskiej w Państwowym Wydawnictwie Mniejszości Narodowych USRR. W t. r. przyjęty został do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) z zaliczeniem stażu w KPP od r. 1931. Od czerwca 1941 walczył w Armii Czerwonej (m. in. w bitwie pod Stalingradem), awansując do stopnia majora; pełnił funkcję starszego instruktora Zarządu Politycznego Frontów Południowo-Zachodniego, Stalingradzkiego (był łącznikiem do słynnej 62 Armii) i Południowego. Współpracował z wznowionymi w Kujbyszewie „Nowymi Widnokręgami”. W czerwcu 1943 odkomenderowany do tworzącej się właśnie 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, był krótko kwatermistrzem dywizji, a potem przeszedł do Wydziału Oświatowego. W czerwcu–lipcu 1943 kierował kursem dla oficerów oświatowych. Od sierpnia 1943 do września 1944 był zastępcą dowódcy dywizji do spraw polityczno-wychowawczych. W październiku 1943 opracował tzw. Tezy Nr 1, które zapoczątkowały ożywioną dyskusję ideologiczną, wywołując polemikę zwłaszcza wokół mocno akcentowanego przez P-a pojęcia «zorganizowanej demokracji». Był ranny w bitwie pod Lenino. We wrześniu 1944 został kontuzjowany w wypadku samochodowym.
Po trzymiesięcznej rekonwalescencji w grudniu 1944 oddelegowano P-a do służby państwowej. Początkowo zajmował stanowisko dyrektora departamentu w Min. Skarbu, potem w Min. Komunikacji (z ramienia Ministerstwa organizował Dyrekcję Okręgową Kolei Państwowych w Poznaniu). Od marca 1945 był pełnomocnikiem Rządu Tymczasowego na okręg mazurski, a następnie od 23 V t. r. pierwszym wojewodą olsztyńskim i członkiem egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Partii Robotniczej w Olsztynie. Odwołany w listopadzie 1945 (za zasługi dla Olsztyna otrzymał dyplom honorowego obywatela miasta) w stopniu generała brygady, zorganizował Polską Misję Wojskową przy Sojuszniczej Radzie Kontroli w Berlinie i kierował nią. Odwołany z tego stanowiska, był od lipca 1950 wiceprezesem Narodowego Banku Polskiego. Miał zamiłowania artystyczne (grał na skrzypcach i fortepianie), uprawiał taternictwo i sporty wodne. Kilka fragmentów jego wspomnień ukazało się drukiem; zebrano je i pod wspólnym tytułem Jakub Prawin – wspomnienia własne załączono do pośmiertnie wydanego tomu wspomnień o nim („Jakub Prawin ”, W. 1959). P. utonął 7 VII 1957, kąpiąc się w Wiśle koło Świdrów Wielkich, pochowany został na cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Odznaczony był m. in.: Orderem Sztandaru Pracy I kl. (pośmiertnie), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski i radzieckim Orderem Czerwonej Gwiazdy. Jego imieniem nazwano park wokół Zamku w Olsztynie.
Z małżeństwa z Anną z Passentów (ur. 1908) miał P. córkę Dittę (ur. 1931), zamężną Rząd-Górnicką, historyka i tłumacza.
Fot. w: Bereziacy, W. 1965; – Komuniści, W. 1969; [Łossowski P.] P. Ł., Gen. bryg. Jakub Prawin (1901–1957), „Wojsko Lud.” 1960 nr 8 s. 58–60 (3 wspólne fot.); Patoła J., Pierwszy wojewoda mazurski, „Warmia i Mazury” 1973 nr 6 s. 1–3, 18 (liczne fot.); Sobczak K., Lenino–Warszawa–Berlin. Wojenne dzieje 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, W. 1978 (fot. po s. 176); Wojnowski E., Warmia i Mazury w latach 1945–1947, Olsztyn 1968; Zabiełło S., O rząd i granicę, W. 1965; – Billig W., Komuniści w „Riunione”, w: Kartki z dziejów KPP, W. 1958 s. 369–86; Jakub Prawin (Wspomnienia), W. 1959 (liczne fot.); Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945, Wybór materiałów źródłowych, W. 1958 I, 1962 II cz. 1, 1963 IV; – „Poufny Przegl. Inwigilacyjny” nr 687 poz. 139; „Tryb. Ludu” 1957 nr 186, 187 (fot.), 189, 190; „Z Pola Walki” 1959, 1960, 1961, 1966, 1968, 1969, 1975, 1979; – Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa P-a, nr 4780, BSK PZPR 237/XXIII – teczka osobowa P-a nr 407, Więzienie Mokotów, t. 1486, 1487.
Andrzej K. Kunert