Szatkowski Jan Aleksander (1826–1900), uczestnik Wiosny Ludów i powstania styczniowego.
Ur. 22 VI w Krakowie w rodzinie mieszczańskiej, był synem Jana, dzierżawcy dworku przy ul. Krupniczej i realności na krakowskim Kazimierzu oraz dóbr Pałecznica i Zielenice (pow. miechowski) w Król. Pol. Matką S-ego była Maria z Nowackich.
S. uczył się w Krakowie w trzyklasowej szkole parafialnej przy kościele Mariackim oraz przez rok w Liceum św. Barbary w klasie o profilu technicznym. Naukę przerwał, po czym odbył praktykę zawodową m.in. przy krakowskim architekcie miejskim. Występował jako aktor w miejscowym teatrze, a potem w trupie objazdowej. Wraz z Edwardem Henigiem współtworzył teatr amatorski. Ok. r. 1844 wyjechał do Król. Pol. i wstąpił do Korpusu Kadetów Górniczych w Dąbrowie. Jako praktykant zwiedził kopalnie, m.in. na Śląsku pruskim i austriackim oraz w Dalmacji. Przebywając na początku r. 1846 w Trieście, otrzymał wiadomość o wybuchu powstania w Krakowie; porzucił wówczas praktykę, ale do rodzinnego miasta dotarł już po upadku powstania. Ponownie osiadł w Król. Pol., gdzie trudnił się handlem, krawiectwem i rymarstwem, m.in. w Warszawie. Zmuszony (wg własnych wspomnień) do opuszczenia Król. Pol., wrócił do Krakowa. Następnie postanowił wyjechać do Francji i na początku r. 1848 przez Drezno przybył do Lipska. Tam na wiadomość o wydarzeniach Wiosny Ludów w W. Ks. Pozn. udał się do Środy, gdzie formowały się oddziały powstańcze. Mianowany przez naczelnego wodza Ludwika Mierosławskiego podporucznikiem i instruktorem siły zbrojnej, wstąpił do oddziału kosynierów płk. Ludwika Oborskiego. Wziął t.r. udział w bitwach pod Miłosławiem (30 IV) oraz Sokołowem (2 V), gdzie został lekko ranny. Po upadku powstania wrócił do Krakowa i, jak podawał, został tam objęty aresztem domowym za prowadzenie agitacji w armii austriackiej. Wiosną 1849 zorganizował pod Krakowem 130-osobowy oddział, z zamiarem wsparcia tzw. powstania chrzanowskiego, dowodzonego przez Andrzeja Strzemeckiego. Dn. 9 IV t.r. przybył z oddziałem do Olszanicy (pow. krakowski), skąd po połączeniu się na zamku w Tenczynie z partyzantami Strzemeckiego, ruszył na Chrzanów. Na wieść o wkroczeniu do Krakowa wojsk rosyjskich rozpuścił oddział.
Po krótkim pobycie w Krakowie udał się S., przy pomocy fałszywego paszportu, na Węgry; wstąpił tam jako szeregowiec do polskiego oddziału ochotniczego, dowodzonego przez por. Hipolita Kuczyńskiego, a zasilającego oddział partyzancki mjr. Artura Görgeya. Wzięty w St. Márton do niewoli rosyjskiej, został przekazany Austriakom; osadzony w areszcie na Wawelu, zbiegł. Ponownie aresztowany, został 29 XI 1849 skazany na karę śmierci; ze względu na jego młody wiek zamieniono wyrok na siedemnaście lat fortecy; karę odbywał w twierdzy w Komarnie. W r. 1857 został zwolniony na mocy amnestii. Wrócił do Krakowa, gdzie pracował jako subiekt w sklepie swej siostry Salomei. Następnie był zatrudniony jako inżynier i mierniczy, głównie przy pracach melioracyjnych w Galicji, a także w Król. Pol. W r. 1862 przeniósł się do Felsztyna (pow. przemyski).
Po wybuchu powstania styczniowego dołączył S. w marcu 1863 do oddziałów gen. Mariana Langiewicza, stacjonujących w Goszczy (pow. miechowski). Jako kapitan 7. komp. 2. baonu 2. p. liniowego brał t.r. udział w bitwach pod Chrobrzem (17 III) i Grochowiskami (18 III). Uzyskawszy urlop, nie wrócił już do walki. Po powstaniu osiedlił się w Król. Pol., gdzie pracował jako geodeta i geometra dla potrzeb armii rosyjskiej. W r. 1879 wrócił do Galicji i podjął w r.n. pracę dietariusza przy komisji dla regulacji podatku gruntowego na pow. wiślicki oraz geodety w pow. bocheńskim; był m.in. zatrudniony w Krakowie przy budowie austriackiego fortu artyleryjskiego Pasternik. W r. 1887 osiadł ponownie w Krakowie, gdzie pracował jako geometra prywatny. Od r. 1899 spisywał Pamiętniki z życia „wychowańca czwartackiego” (AP w Kr., rkp. IT 1070; B. Kórn., sygn. 11393). Był członkiem Tow. Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Roku 1863/64 w Krakowie. Zmarł 8 I 1900 w Krakowie, w szpitalu św. Łazarza; został pochowany na nowym cmentarzu Zwierzynieckim (obecnie cmentarz Salwatorski).
W zawartym w r. 1862 małżeństwie z nieznaną z imienia Austriaczką miał S. sześcioro dzieci.
Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa, s. 478; Słown. Teatru Pol., I; – Chołodecki, Księga pamiątkowa, s. 375; Estreicher K., Teatra w Polsce, Kr. 1876 II 243; Nodzyński T., Naród i jego przyszłość w poglądach Polaków w Wielkim Księstwie Poznańskim 1815–1850, Zielona Góra 2004; Rezler M., Wielkopolska Wiosna Ludów (1848 roku), P. 1993; – Banaszewski K., Jana Szatkowskiego Pamiętniki z życia „Wychowańca Czwartackiego”. Fragment – próba edycji, „Prace Edytorskie” T. 1: 2009 s. 209–32; – Nekrologi: Kalendarz Czecha na r. 1901, s. 79, „Słowo Pol.” 1900 nr 16 s. 4.
Kamil Banaszewski