Hupka Jan Antoni Ernest (1866–1952), polityk konserwatysta, ziemianin. Ur. 22 I w majątku rodzinnym Niwiska w pow. kolbuszowskim, był synem Kazimierza, właściciela dóbr, i Marii z Zubrzyckich. Ukończył Gimnazjum św. Jacka w Krakowie i po złożeniu egzaminu dojrzałości (31 V 1883) zapisał się w t. r. na Wydział Prawa UJ, który ukończył absolutorium z 24 XI 1887 r. Brał czynny udział w życiu organizacji studenckiej Czytelnia Akademicka, m. in. był wnioskodawcą sprowadzenia zwłok Adama Mickiewicza do kraju (1887). W r. 1889 uzyskał na UJ stopień doktora praw (promocja 13 VII). Od r. 1896 rozpoczął działalność polityczną, przystępując do krakowskiego Klubu Konserwatywnego założonego przez grupę neokonserwatystów – stańczyków z Antonim Górskim, Antonim Beaupré, Władysławem Leopoldem Jaworskim i Adamem Krzyżanowskim na czele. Klub dążył do pozyskania przez ziemiaństwo średniego i bogatego chłopstwa, a przeciwdziałał wpływom radykalnego ruchu ludowego i robotniczego w Galicji. W tym celu neokonserwatyści inicjowali konkretne projekty ustawodawcze w Sejmie Krajowym, np. stworzenia gmin zbiorowych lub zgłoszony przez H-ę projekt ustawy o niepodzielności gruntów w razie sukcesji beztestamentowej («lex Hupka»), żywo dyskutowany w l. 1899–1900. Konserwatyści objęli swą działalnością również sprawy emigracji zarobkowej, które łączyły się z aktualną kwestią rąk do pracy na wsi. H. pisywał w organie klubu, „Ruchu Społecznym”. W l. 1898–1914 był posłem w Galicyjskim Sejmie Krajowym z obwodu tarnowskiego, a także członkiem Państwowej Rady Rolnej we Wiedniu (Landwirtschaftsrath) oraz członkiem Wydziału Krajowego (1906–14) i prezesem Wydziału Rady Powiatowej w Kolbuszowej (1914–7). W r. 1908 (11 I) podpisał jako przedstawiciel Koła Polskiego ugodę z Radą Naczelną Pol. Stronnictwa Ludowego, stwarzającą podstawy prawicowego sojuszu wyborczego i oddającą konserwatystom niektóre mandaty sejmowe z kurii wiejskiej. W l. 1907–13 wydawał H. w Krakowie tygodnik „Rola”, organ Polskiego Związku Rolników, głoszący hasła solidaryzmu społecznego na wsi galicyjskiej; zajmował się również sprawami silnie rozwijającej się wówczas polskiej emigracji zarobkowej. Dn. 14 I 1908 r. powstało we Lwowie Polskie Tow. Emigracyjne, którego zadaniem było zachowanie wpływu konserwatystów na emigrantów poprzez opiekę i pośrednictwo pracy dla polskiego wychodźstwa sezonowego (do krajów europejskich, głównie Prus) i zarobkowego (do Stanów Zjedn. A. P. i Brazylii). W r. 1909 zostało Towarzystwo przeniesione do Krakowa; prezesem jego Rady Nadzorczej został H. (był nim do r. 1914). Ogłosił wówczas szereg prac poświęconych problematyce emigracyjnej i finansowo-agrarnej w prasie krakowskiej (głównie w „Czasie”, „Polskim Przeglądzie Emigracyjnym”, „Pracy” i w „Biuletynie Polskiego Tow. Emigracyjnego”) oraz w osobnym wydaniu publikację Gospodarka na gruntach wspólnie używanych w Galicji (Kr. 1907). H. chciał utrzymać wpływy zachowawcze wśród wychodźstwa przez misje polskich księży oraz akcję kulturalną kolportowania specjalnie wydanych wydawnictw, kalendarzy, samouczków, poradników i prasy. Z jego inicjatywy ukazał się w „Polskim Przeglądzie Emigracyjnym” (1909 nr 5) artykuł Wiktora Hahna, poświęcony obchodowi 100-lecia urodzin Juliusza Słowackiego na obczyźnie ze szczególnym uwzględnieniem osad polskich w Ameryce. Kolportowany w ogromnej ilości egzemplarzy do ośrodków emigracyjnych, wywarł wielki wpływ na szerzenie kultu Słowackiego i obchodów organizowanych przez Polonię amerykańską. H. odbył w tym czasie kilka podróży do Afryki Półn. (Tunis, Algier 1906), na Bliski Wschód (Turcja 1910, Palestyna 1911, Syria i Palestyna 1928) i do Indii (1913), interesując się stosunkami kolonizacyjnymi. Opublikował w tym zakresie: Z zimowej wycieczki (Kr. 1906), Z wędrówki po Indiach (Kr. 1913), Przez Palestynę i Syrię oraz uwagi o kolonizacji żydowskiej w Palestynie (Kr. 1928). Od września 1914 r. przebywał H. we Wiedniu, działając w kołach politycznych konserwatystów. Dn. 22 XI 1914 r. został we Wiedniu członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) wprowadzony przez W. L. Jaworskiego. Odtąd poświęcił się pracom prawego skrzydła NKN-u i reprezentowanej przezeń orientacji politycznej. W r. 1915 był dwukrotnie delegowany z ramienia NKN do Królestwa: od marca do poł. maja kierował rozdziałem żywności dla ludności części Królestwa, okupowanej przez wojska austriackie, oraz w sierpniu i wrześniu jako delegat NKN w rozmowach politycznych z tamtejszymi ugrupowaniami politycznymi. W t. r. powrócił do Galicji i od czerwca 1916 r. objął funkcje szefa departamentu opieki NKN, pomagającego inwalidom-legionistom oraz wdowom i sierotom, i pełnił je do likwidacji NKN-u w poł. października 1917 r. W r. 1918 wszedł jako członek Wydziału Rady Powiatowej do Rady Przybocznej przy komisarzu Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Kolbuszowej, ponadto był członkiem Rady Nadzorczej Banku Krajowego we Lwowie. Po zakończeniu działań wojennych piastował także godność marszałka powiatu. W latach późniejszych poświęcił się administracji swego majątku w Niwiskach i pełnił różne funkcje w samorządzie gminnym i powiatowym. W tym czasie ogłosił drukiem ciekawe pamiętniki Z czasów wielkiej wojny. Pamiętnik nie kombatanta (1. wyd. Niwiska 1936, 2. wyd. przejrzane i uzupełnione Lw. 1937; rec. Pelczarski T., „Niepodległość” T. 15: 1937 s. 476–81) oraz pracę publicystyczną Krzywda rolników małopolskich (Kr. 1925). Po ciężkich przejściach wojennych 1939–44, częściowo sparaliżowany i ociemniały, zmarł w Kolbuszowej Dolnej 27 III 1952 r. i został pochowany w Niwiskach.
Portret w pamiętniku Z czasów wielkiej wojny, Lw. 1937; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Zieliński S., Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich, W. 1938; – Buszko J., Sejmowa reforma wyborcza w Galicji 1905–14, W. 1956; Caro L., Odprawa p. Hupce i prawda o P. T. E., Kr. 1914; tenże, Prawdziwa działalność P. T. E. Ignorancja czy zła wola?, Kr. 1914; Dulczewski Z., Walka o szkołę na wsi galicyjskiej, W. 1953 s. 123, 131; Dunin-Wąsowicz K., Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wr. 1952; tenże, Dzieje Stronnictwa Ludowego w Galicji, W. 1956; Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicji 1846–1906, Kr. 1907 I–II 181, 211–2, 223, 234, 274, 327–8; Jabłoński H., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w czasie wojny 1914–1918, W. 1958; Kraków Mickiewiczowi. Praca zbiorowa pod red. Danuty Rederowej, Kr. 1956; Lasocki Z., Społeczeństwo polskie w czasie wielkiej wojny w świetle pamiętnika dra Hupki, Kr. 1937; Srokowski K., N. K. N. Zarys historii, Kr. 1923; – Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Wr.–Kr. 1957; Głąbiński S., Wspomnienia polityczne, I. Pod zaborem austriackim, Pelplin 1939 s. 181, 211–2, 274; [Haecker E.], Hocki-Klocki, Kr. [1931] s. 31; Janik M., O wolność i władztwo ducha – Spowiedź niepodległościowca, Kr. 1939; Stapiński J., Pamiętnik, W. 1959; – „Biul. Pol. Tow. Emigracyjnego” (Kr.) T. 1: 1910; Kalendarz Krak. J. Czecha (Szematyzm) 1900–1914; – Arch. UJ: Album Promotionum 1873–1893, Rodowody studentów 1883, Absolutoria Wydziału Prawa 1886/1887 nr 73; – Informacje ustne prof. dra Jerzego Fiericha (Kraków) oraz korespondencja od prof. dra Wiktora Hahna (Warszawa) i ks. proboszcza Bronisława Musioła (Niwiska) w posiadaniu autora.
Wiesław Bieńkowski