Preuschhoff, Preyschoff, Jan Antoni (1663–1721), jezuita, teolog, kanonista, historyk, misjonarz. Ur. 15 VIII w mieszczańskiej rodzinie katolickiej na Warmii, prawdopodobnie we Fromborku.
Po ukończeniu w Braniewie szkół średnich, do retoryki włącznie, P. wstąpił 25 VIII 1679 do zakonu jezuitów. Dwuletni nowicjat odbył w Wilnie (1679–81). Następnie przeszedł w Pińsku kurs pedagogiczny pod kierunkiem Tomasza Szpota (1681–2) i roczną praktykę nauczyciela gramatyki w Mitawie (1682–3). Filozofię studiował pod kierunkiem Andrzeja Hrynkiewicza w Połocku (1683–6), po czym uczył kolejno retoryki i poetyki w Witebsku (1686–7), Orszy (1687–8) oraz samej retoryki w Nieświeżu (1688–9). Studia teologiczne odbył w Akad. Wileńskiej w l. 1689–93 i tam przyjął w r. 1693 święcenia kapłańskie. Studium prawa zakonnego (tzw. trzecią probację) przeszedł w Nieświeżu (1695–6); profesję 4 ślubów złożył 10 III 1697.
Większość swego życia poświęcił P. nauczaniu: retoryki i poetyki w Drohiczynie (1693–4), języka hebrajskiego i greckiego w Braniewie (1694–5), filozofii w Nieświeżu (1697–9), Krożach (1703–6, wykłady z logiki zachowane w Bibliotece Uniw. Wil.: sygn. F3-1248) i w Akad. Wil. (1706–7), teologii dogmatycznej i polemicznej w Braniewie (1707–10, 1712–15, wykłady z r. 1708 w Bibliotece Seminarium Duchownego w Lublinie; sygn. 438) i Warszawie (1711–12), teologii moralnej w Krożach (1718–21) i prawa kanonicznego w Warszawie (1711–12) oraz Braniewie (1712–18, skrypt wykładów w Bibliotece Seminarium Duchownego w Poznaniu; sygn. 210 oraz w Centralnej Bibliotece Akademii Nauk w Wilnie: sygn. F41-586). Ponadto był prefektem szkół jezuickich w Pińsku (1701–2) i Braniewie (1715–18). W nauczaniu filozofii, teologii i prawa kanonicznego reprezentował kierunek tradycyjny, powielając przeważnie wykłady swoich poprzedników.
P. angażował się również w prace duszpasterskie. W maju 1695 prosił generała zakonu T. Gonzaleza o zgodę na pracę misyjną w Chinach. Kiedy wyjazd nie doszedł do skutku, zajął się w Słucku pracą misyjną wśród wyznawców prawosławia i kalwinizmu (1696–7). Przyczynił się też do fundacji rezydencji jezuickiej w tym mieście zjednując dla jezuitów ekonoma dóbr słuckich Stanisława Leszyńskiego. W Grodnie był misjonarzem ludowym i kapelanem dworskim (Sapiehów?, 1699–1701). Nad pozyskiwaniem prawosławnych dla katolicyzmu pracował również w l. 1702–3 jako superior domu misyjnego w Turowie, zależnego od kolegium w Pińsku. Znał doskonale język łaciński i niemiecki, gorzej zaś język polski. W Akad. Wil. uzyskał w r. 1706 stopień magistra filozofii i nauk wyzwolonych, a w r. 1719 doktora prawa kanonicznego. Jako kanonista cieszył się dużym poważaniem, był m. in. doradcą kapituły warmińskiej i bpa Teodora Potockiego. W r. 1716 zabiegał o odwołanie dekretu banicyjnego wydanego przez regencję pruską na jezuitów pracujących w Świętej Lipce na Mazurach. W tym celu odbył podróż do Gdańska, gdzie przebywał król August II, car Piotr I i biskup Potocki. Z zakresu prawa opublikował pracę Universitats Vilnensis Jagiellonico Batoreana (Wil. 1707). Była to odpowiedź na twierdzenia Mikołaja Zalaszowskiego, który w dziele „Jus Regni Poloniae” (P. 1699) odmówił Akad. Wil. praw uniwersyteckich. Praca P-a, mimo charakteru polemicznego, rejestrowała, aczkolwiek nie zawsze szczęśliwie, sporo faktów z przeszłości Akademii. Poszczególne rozdziały zwane Laurea academica omawiały okoliczności powstania uczelni, bullę zatwierdzającą Grzegorza XIII, nadania królów polskich, wykaz biskupów wileńskich jako kanclerzy Akademii, rektorów, profesorów, wychowanków jezuickich oraz dygnitarzy świeckich i duchownych, którzy na uczelni otrzymali stopnie naukowe. Do początków XIX w. praca ta była jedyną wartościową pozycją w historiografii Akad. Wil. Przeznaczony w r. 1721 do Braniewa na prefekta szkół i profesora prawa kanonicznego, przybył tam we wrześniu z Kroż już poważnie chory na wodną puchlinę (hydropisis) i wykładów nie objął. Zmarł w Braniewie 13 XII 1721.
W zakonie jezuitów był od r. 1699 również Jan Franciszek Preuschoff (1679–1716), być może krewny Jana Antoniego, nauczyciel szkół jezuickich w Warszawie, Królewcu i Braniewie.
Estreicher; Altpreuss. Biogr., II; Backer – Sommervogel, Bibl. Comp. de Jésus, VI 1216; Brown, Bibl. pisarzów, s. 331; Oracki, Słown. Warmii, s. 233; Załuski J. A., Biblioteka historyków, prawników, polityków i innych autorów…, Wyd. J. Muczkowski, Kr. 1832 s. 170; – Barycz H., Rozwój historii oświaty, wychowania i kultury w Polsce, Kr. 1949 s. 9; Bender J., Geschichte der philosophischen und theologischen Studien in Ermland, Braunsberg 1868 s. 82; Bieliński, Uniw. Wil., III 298–9; Hipler F., Literaturgeschichte des Bisthums Ermland, Braunsberg 1873 s. 185, 191; Plečkaitis R., Feodalizmo laikotarpio filosofija Lietuvoje. Filosofija Lietuvos mokyklose XVI–XVIII amžiais, Vilnius 1975 s. 462; tenże, Proišhofas Jonas Antanas, w: Lietuvos filosofinės minties istorijos šaltiniai, Vilnius 1980 I 237–8; Załęski, Jezuici, III 198–9; – Kalendarz Warmiński na rok 1920, s. 132–41; – Arch. Kuratorii Wil.: sygn. F2 DC1 s. 135–136, 343 (Laureae Academicae Vilnenses); Arch. Prow. Mpol. Tow. Jezusowego w Kr.: rkp. 1536 s. 653 (J. Poszakowski, De viris illustribus provinciae Lithuaniae Soc. Jesu); Arch. Rom. S. J.: Lit. 16–23 (katalogi trzyletnie z l. 1681–1723), Lit. 56–57 (katalogi roczne z l. 1680–1721), Lit. 63 f. 16–18 (nekrolog); Muz. w Olsztynie: Historia collegii Braunsbergensis Soc. Jesu, s. 160, 170, 189.
Ludwik Grzebień