Renard Jan Baptysta h. własnego (ok. 1682–1746), starosta tyszowiecki, stolnik nurski, dowódca gwardii kor., generał saski. Ur. w Warszawie, był synem Andrzeja, kupca hamburskiego (wg L. Piotrowskiego, pochodzącego być może z rodziny żydowskiej), który osiedlił się w Polsce i przeszedł na katolicyzm, bratem Benedykta (zob.) i metresy króla Augusta II (o imieniu Anna Katarzyna lub Angelica) matki Anny Orzelskiej. (zob.).

R. rozpoczął służbę w wojsku kor. w okresie, kiedy dzięki jego siostrze cała rodzina cieszyła się względami Augusta II (a więc zapewne ok. 1707 r.); szybko awansował i w l. 1715–16 w walkach z konfederacją tarnogrodzką występował w saskiej armii jako podpułkownik; brał m. in. udział w zajęciu Zamościa 28–30 XII 1715. Zapewne w r. n. został mianowany generalnym adiutantem i pułkownikiem w regimencie gwardii kor., a także otrzymał funkcję generalnego kwatermistrza, którą pełnił co najmniej do połowy lat trzydziestych. Przed r. 1719 ożenił się z Marią Teresą, prawdopodobnie z domu Waldstein, być może jedną z siostrzenic Jakuba Henryka Flemminga (wg Siebmachera to ojciec R-a Andrzej był ożeniony z Teresą hrabianką Waldstein, co zapewne jest nieporozumieniem). W r. 1720 R. wraz z bratem Benedyktem i siostrą Anną Katarzyną otrzymał od Augusta II dziedziczny tytuł barona z własnym herbem. Na sejmie grodzieńskim 1726 r. R. został za rekomendacją hetmanów kor. dopuszczony do szlachectwa polskiego. W r. 1727 rekomendowali go do łaski królewskiej posłowie ziemi nurskiej. Był potem R. kolejno: cześnikiem (nominacja 11 VI 1729), podczaszym (mianowany 17 VI 1736), a wreszcie stolnikiem nurskim (mianowany 13 VIII 1744); z tego ostatniego urzędu zrezygnował w t. r. na rzecz syna Andrzeja. Na sejmikach się nie udzielał. R. był także star. tyszowieckim (1732), dzierżawił ponadto bogatą ekonomię malborską (1731). Brał udział w kampamentach pod Mühlberg–Zeithain (1730) i pod Warszawą (1732), gdzie był oficerem służbowym.

Śmierć króla i wyjazd Orzelskiej nie przeszkodziły karierze R-a. W wojnie sukcesyjnej polskiej walczył po stronie Sasów, od r. 1734 jako generał-major. W czerwcu t. r. uczestniczył w Oliwie w radzie proaugustowskiej konfederacji warszawskiej. W styczniu 1735 otrzymał polecenie badania skarg na wojska saskie w Polsce. W l. 1737–9 brał udział w wojnie austriacko-tureckiej, najpierw pod gen. Aleksandrem Sułkowskim, później gen. Fryderykiem Augustem Rutowskim, a wreszcie po śmierci gen. lejtnanta v. Stütterheima z końcem 1738 r. objął dowództwo nad saskim korpusem posiłkowym, wówczas w sile 5500 ludzi, i kierował jego działaniami w Banacie i Siedmiogrodzie aż do podpisania pokoju w Belgradzie we wrześniu 1739. Za kampanię turecką R. otrzymał saski order Św. Henryka i stopień generała–lejtnanta (1739). W początkowej fazie wojny o sukcesję austriacką, zanim August III zdecydował się wystąpić przeciw sankcji pragmatycznej, i kiedy zamyślano w Dreźnie o prewencyjnym uderzeniu na Prusy siłami koalicji złożonej z wojsk saskich, hanowerskich, heskich i angielskich, R. w poł. kwietnia 1741 opracował plan ataku na stojący w Prusach korpus księcia von Anhalt. Plan ten przedstawiono odpowiednim ministrom i rozesłano na dwory rosyjski i angielski, jednak antypolskiej koalicji nie udało się zawiązać. W sierpniu 1741 R. otrzymał od Augusta III tytuł hrabiowski z (odmiennym) herbem Renard. Po przystąpieniu Saksonii do koalicji przeciw Marii Teresie, 10 X 1741 we Frankfurcie omawiał R. z francuskim marszałkiem Ch. L. de Belle-Isle termin rozpoczęcia przez saską armię działań; z początkiem listopada dowodząc awangardą tych wojsk wkroczył do Czech. Odznaczył się w szturmie Pragi (25/26 XI), gdzie kierował głównym atakiem 5 tys. Sasów na Bramę Karola. Podążył później z armią saską na Morawy i w pierwszych miesiącach 1742 r. kursował między Igławą i Znojmem, usiłując – bez większego powodzenia – zapewnić współdziałanie wojsk saskich gen. Rutowskiego z Fryderykiem II. W kwietniu 1742 oddziały saskie wycofały się do Litomierzyc, a następnie po podpisaniu austriacko-pruskiego pokoju we Wrocławiu (lipiec 1742) przeszły do Saksonii. Podczas zimowej kampanii 1741/2 R. opiekował się szesnastoletnim Aleksandrem Poniatowskim i donosił o jego postępach ojcu Stanisławowi.

W r. 1743 R. stał z wojskiem w ekonomii brzeskiej i w razie spodziewanej śmierci kanclerzyny lit. Anny z Sanguszków Radziwiłłowej (zm. 1746) miał z rozkazu komisji skarbowej zajechać i rewindykować dla ekonomii klucze maleczycki i kijowiecki. Wiosną 1744 stronnictwo dworskie w Warszawie, planując powiększenie armii, zamierzało oddać większość nowych oddziałów pod dowództwo R-a, wówczas szefa saskiej gwardii przybocznej. Do aukcji wojska jednak nie doszło, a R. w t. r. w związku z wybuchem tzw. drugiej wojny śląskiej pociągnął z Polski do Saksonii. Dołączył stamtąd do saskiej armii w Czechach, która tym razem pod dowództwem ks. J. A. von Weissenfels wspomagała sprzymierzoną z Saksonią Austrię. R. brał udział w kampanii w Czechach i na Śląsku, był ranny w przegranej bitwie pod Dobromierzem (Hohenfriedberg, 4 VI 1745). Od 24 VII do 17 VIII, podczas nieobecności ks. Weissenfels, sprawował naczelne dowództwo nad saskim korpusem posiłkowym, awansował wówczas na generała piechoty. Kiedy podzielono saski korpus na trzy części i dwie z nich wysłano do Saksonii, bezpośrednio zagrożonej przez Prusy, R. wyruszył z drugą «dywizją»; pod Dreznem stanął w poł. września. W październiku wraz z całą armią przebywał w obozie pod Lipskiem. W listopadzie część sił zgromadzono w pobliżu Drezna, R. zaś z dużym korpusem obserwacyjnym otrzymał zadanie osłony Lipska przed pruskimi wojskami ks. L. von Anhalt-Dessau. Gdy jednak Prusacy korzystając z dwukrotnej przewagi liczebnej natarli 29 XI spod Halle, R. nie zdecydował się przeciwstawić im swego korpusu i po drobnych potyczkach kawalerii wycofał się na wschód do Grimma, co doprowadziło do zajęcia Lipska przez Prusaków (30 XI). Dn. 4 XII R. połączył się z resztą sił saskich na południowy wschód od Drezna. W bitwie pod Kesselsdorf (15 XII) dowodził dwoma regimentami piechoty w centrum pierwszej linii. Po klęsce schronił się w Czechach, a następnie przebywał na kuracji w Cieplicach. Ciężko chory wrócił do Drezna 27 I 1746.

Szczegóły kariery R-a oraz jego rola na dworze w związku z Orzelską pozostają nieznane; informacje współczesnych są sprzeczne. Był R. związany, przynajmniej początkowo, z Warszawą. Władał językiem polskim, wspierał tamtejsze kolegium jezuitów. Cieszył się zaufaniem obu Wettynów i był chyba zdolnym i energicznym oficerem. Niepowodzenia wojskowe jakie ponosił były wówczas częstym udziałem polsko-saskiej armii. «Oddanie Lipska» w r. 1745, za które krytykują R-a dawniejsi historycy, nie wydaje się błędem; ten sam pruski korpus, przed którym ustąpił R., pobił rychło pod Kesselsdorfem całą armię saską, wspomaganą jeszcze przez Austriaków. R. zmarł 14 II 1746 w Dreźnie; został pochowany na cmentarzu katolickim na przedmieściu Friedrichstadt.

R. był żonaty z Marią Teresą z Dryonów (Drionów), z którą miał trzech synów: dwóch młodo zmarłych (przed 1720) oraz Andrzeja.

Andrzej (ochrzczony 21 XI 1721 w Warszawie – zm. 14 II 1800 w Opawie) w r. 1732 uczył się w warszawskim kolegium jezuitów i osiągnął później w saskim wojsku stopień generała-lejtnanta. Odznaczył się podczas wojny siedmioletniej walcząc wraz z czterema saskimi regimentami przy armii austriackiej. Dowodził regimentem lekkiej jazdy; otrzymał order Św. Henryka (1769). Z ramienia dworu saskiego obserwował sytuację polityczną w czasie konfederacji barskiej, korespondował m. in. z bpem Adamem Krasińskim. Miał folwark Zabrodzie w ziemi nurskiej (1758) oraz wielkie majątki na Śląsku. Od r. 1744 był stolnikiem nurskim; zrezygnował z tego urzędu w r. 1754, obejmując star. różańskie.

Estreicher, XXVI 245; Boniecki, V; Niesiecki; Ostrowski J., Księga herbowa rodów polskich, W. 1897–1900 III; [Piotrowski L.] Korwin L., Szlachta neoficka, Kr. 1939 II 217–18; Siebmacher, Wappenbuch, indeks; – Der Antheil der Kurfürstl. Sächsischen Truppen an der Erstürmung von Prag 25.–26. November 1741, Kriegsgeschichtliche Einzelschriften, Hrsg. vom Grossen Generalsstabe, Berlin 1889 VII; Bartoszewicz J., Szkice z czasów saskich (Kampament w Warszawie 1732), Kr. 1880; tenże, Znakomici mężowie polscy XVIII w., Pet. 1856 II (Anna Orzelska); Benda J., Kampamenty Jana Chrystiana Mocka, „Muzealnictwo Wojsk.” R. 2: 1964 s. 330; Grünhagen C., Das Corps des Fürsten von Anhalt im ersten schlesischen Kriege, „Neues Archiv für Sächsische Geschichte und Altertumskunde” T. 1: 1880; Krell A., Herzog Johann Adolf II von Sachsen-Weissenfels als sächsischer Feldmarschall, mit besonderer Berücksichtigung des zweiten Schlesischen Krieges, Greifswald 1911 s. 102, 107–21, 126–7, 136–41; Die Kriege Friedrichs des Grossen, Hrsg. vom Grossen Generalsstabe, Berlin 1893–5 II 206, 214–16, III 35–7, 191–3; Orlich L., Geschichte der schlesischen Kriege, Berlin 1841 s. 305–6, 327; Petroff B., Die Politik Friedrich Augusts II von Sachsen, Königs von Polen, während des Türkenkrieges 1736–39, Leipzig 1902 s. 25; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką w l. 1740–1745, Kr. 1912–13; Stańczak E., Kamera saska za czasów Augusta III, W. 1973 s. 77; Szenic S., Królewskie kariery warszawianek, W. 1971 s. 83, 87, 89; Major Winkler, Die Kriegsereignisse bei der sächsischen Armee in Böhmen in den Jahren 1741 und 1742, „Archiv für die sächsische Geschichte” T. 8: 1870; tenże, Die Mobilmachung im Jahre 1740 u. 1741…, tamże T. 7: 1869; – Friedrich der Grosse, Politische Correspondenz, Berlin 1879 II, III; Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego 1724–1736, Wr. 1967 V; Vol. leg., VI 452; – „Genealogisch-Historische Nachrichten” 1741, 1742, 1745, 1746 (m. in. nekrolog s. 659–62); „Der Genealogische Archivarius” 1734, 1735; – AGAD: Metryka Kor. t. 225 k. 1-2, t. 252 k. 33–35, Sigillata t. 19 k. 186, t. 20 k. 209, 255, t. 25 k. 39v., 155v., 164v.; B. Czart.: Korespondencja Sieniawskich rkp. 5929; B. Narod.: rkp. 3223, 3231; B. PAN w Kr.: rkp. 8335 k. 199–200; Rękopisy w archiwum drezdeńskim (nie wykorzystane); – Bibliografia dotycząca Andrzeja R-a: Siebmacher, Wappenbuch; – Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 1936; Weber K., Zur Geschichte des sächsischen Hofes und Landes unter Friedrich August III, „Archiv für die sächsische Geschichte” T. 8: 1870 s. 36–7; – „Fortgesetzte Neue Genealogisch-Historische Nachrichten” 1768, 1769; – AGAD: Sigillata t. 27 k. 440; B. Czart.: rkp. 832; – Paraf. Katedry św. Jana w W.: Księga chrztów 1720–1725 k. 107, 172 (dot. syna Andrzeja); Płyta nagrobna syna Andrzeja na zewnętrznej ścianie katedry w Opawie.

Marek Zgórniak