Popliński (nazwisko rodowe Popłomyk) Jan Chrzciciel (1796–1839), pedagog, filolog, redaktor. Ur. 1 VI w Popłomyku koło Ostrowa Wielkopolskiego, był synem Mateusza Popłomyka i Krystyny z Piechotów, bliźnim bratem Antoniego Poplińskiego (zob.). Do r. 1821 koleje jego życia układały się podobnie jak u brata; razem się kształcili, obaj należeli w czasie studiów w Berlinie do nielegalnej studenckiej organizacji patriotycznej «Polonia», co odcierpieli później więzieniem. W r. 1821 P., odbywszy praktykę w poznańskim Gimnazjum Św. Marii Magdaleny, został nauczycielem łaciny i języka polskiego w gimnazjum w Lesznie i w tym zakładzie uczył do końca życia. Wkrótce zyskał opinię świetnego pedagoga, który «sposobił nie kandydatów do tego lub owego fakultetu, lecz przyszłych obywateli kraju» („Przyjaciel Ludu” 1844/5 nr 35). Kurator gimnazjum Antoni Sułkowski z Rydzyny powierzył mu prywatną naukę swoich dorastających córek, które P. kształcił przez kilka lat. Z myślą o uczących się po polsku Niemcach opracował podręcznik Grammatik der polnischen Sprache nach Kopczyński, Cassius, Bandtke und Mroziński (Leszno 1829), który osiągnął długotrwałą popularność (wyd. 7 w r. 1881, oprac. W. Nehring). Dla młodzieży ułożył Wybór bajek polskich z rozprawą o apologu wraz z krótkimi biografiami bajkopisów i objaśnieniem miejsc trudniejszych (Leszno 1830). Ta obszerna antologia przynosiła również sporo tekstów współczesnych poetów (K. Brodzińskiego, A. Góreckiego, S. Jachowicza, F. Morawskiego i in.). Spośród kilku innych podręczników pióra P-ego największe znaczenie miały Nowe wypisy polskie, czyli wybór różnych wyimków, prozą i poezją, dla użytku młodzieży szkolnej (cz. 1 Leszno 1834, wznowiona 1841, cz. 2 zawierająca już wyłącznie «historią prozy polskiej z wyimkami», Leszno 1838 – autor zamierzał poszerzyć ją o «osobny oddział poezji», którego jednak nie zdołał już ogłosić). Poza zaletami dydaktycznymi, obfitością informacji bio- i bibliograficznych podręcznik ten stanowił doniosłą pomoc dla wychowania uczniów w duchu polskim. P. dobrał materiał o wymowie patriotycznej, uwydatnił narodowe cechy pisarzy, starał się budzić kult dla polskiego języka. Właśnie ze względu na narodowy charakter dość szeroko uwzględnił w Wypisach – nawet wbrew poglądom większości ówczesnych pedagogów – twórczość najnowszą, romantyczną. Wprowadził mianowicie do swego podręcznika wiersze A. Fredry, A. Goreckiego, A. Mickiewicza (zwąc go «wieszczem genialnym»), A. E. Odyńca, S. Witwickiego, J. B. Zaleskiego, prozę M. Czajkowskiego, M. Grabowskiego, Mickiewicza, K. W. Wójcickiego. Inną dużą nowość dzieła P-ego stanowiła przewaga tekstów prozaicznych nad poetyckimi, jako bardziej przydatnych dla wyrobienia w uczniach sprawności językowej. Wypisy zdobyły na długo i w całym kraju opinię jednego z najlepszych podręczników szkolnych literatury polskiej – ich zalety podnoszono jeszcze w r. 1884 na Zjeździe Historycznoliterackim im. Jana Kochanowskiego. Sporą popularność (trzy wyd. do r. 1844) zdobył opracowany przez P-ego Auswahl von Mustern deutscher Prosaiker und Dichter (Berlin 1832).

P-ego pociągała także praca dziennikarska. Niedługo po ukończeniu studiów brał udział w redagowaniu wychodzącego w l. 1821–2 miesięcznika „Mrówka Poznańska”. W r. 1834 założył – wraz z bratem Antonim, Józefem Łukaszewiczem i ks. Antonim Tycem – wychodzący w Lesznie tygodnik „Przyjaciel Ludu” i aż do śmierci był jego faktycznym redaktorem. W zamierzeniu P-ego pismo to miało być popularnym, ilustrowanym magazynem, mającym za cel szerzenie oświaty, a zwłaszcza dostarczanie wiadomości związanych z narodowymi dziejami i piśmiennictwem. Drukował więc w nim artykuły historyczne, wyjątki z dawnych pamiętników. Pismo, redagowane w duchu zachowawczym, propagowało tendencje organicznikowskie, popularyzowało kulturę Oświecenia, a równocześnie podjęło pionierską akcję zbierania ludowych podań, przysłów i pieśni. Dzięki wysiłkom P-ego, który «ślęczył, szperał, poszukiwał wszędzie» doń materiałów oraz «zachęcał i niejako zmuszał do pisania zdolniejszą młodzież» („Tyg. Liter.” 1839 nr 1), przeważnie swoich uczniów, np. Ryszarda Wincentego Berwińskiego, „Przyjaciel Ludu” – po początkowych trudnościach – osiągnął rychło wysoki poziom i zdobył niezwykłą jak na ówczesne warunki poczytność. Kolportowano go również do zaborów austriackiego i rosyjskiego, w samej zaś Wielkopolsce odegrał wielką rolę w rozbudzaniu życia umysłowego, co podkreślano już po kilku latach jego istnienia (np. Edward Dembowski w r. 1845). P. umieścił w nim sporo artykułów własnego pióra, pisał także do „Tygodnika Literackiego”. Zmarł 17 III 1839 w Lesznie w czasie epidemii tyfusu i tam został pochowany. Jego i brata imieniem nazwano jedną z ulic Poznania.

Z zawartego w r. 1827 małżeństwa z Katarzyną z Herwigów miał P. córkę i syna Władysława, agronoma (zm. 1876). Żona P-ego owdowiawszy uczyła w pensjonacie dla dziewcząt prowadzonym w Poznaniu przez jej matkę Teklę z Klimickich, a po jej śmierci (1855) kierowała do r. 1871 tym zakładem, przekształconym w r. 1848 w średnią szkołę.

Estreicher w. XIX; Nowy Korbut IX (bibliogr.); Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol., I; Enc. Org., XXI (F. M. Sobieszczański); Wpol. Słown. Biogr., W. (L. Słowiński); – Dembowski E., Piśmiennictwo polskie w zarysie, P. 1845 s. 391; Janion M., Z narodowej pielgrzymki, „Pam. Liter.” 1951 z. 3/4 s. 734 i n.; Jarochowski K., Literatura poznańska w pierwszej połowie bieżącego stulecia, Wyd. 2, P. 1884 s. 60 i n.; Karwowski S., Kronika miasta Leszna, P. 1877 s. 103; Korpała J., Historiografia literacka w l. 1800–1863, [w:] Obraz liter. pol. XIX i XX w., S. 3, I 292–3; Kosidowski Z., Z okresu złotego kultury Poznania, P. 1938; [Łukaszewicz J.] J. Ł., Krytyka, „Tyg. Liter.” 1838 nr 28–9; Machnikowski S., Dzieje gimnazjum leszczyńskiego, „Ziemia Leszczyńska” 1937 nr 1; Nehring W., Kurs literatury polskiej dla użytku szkół, P. 1866 s. 300; Prasa polska w l. 1661–1864, W. 1976; Słowiński L., Jan i Antoni Poplińscy jako nauczyciele literatury w gimnazjach Wielkiego Księstwa Poznańskiego, „Studia Polon.” T. 2: 1975 s. 163–75; tenże, Nauka literatury polskiej w szkole średniej w l. 1795–1914, W. 1976 s. 93–104; Truchim S., Historia szkolnictwa i oświaty polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim 1815–1915, Ł. 1967 I 205–6, 1968 II 102–3; Zakrzewski B., Tygodnik Literacki 1838–1845, W. 1964; – Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1886 V 250, 254; Kaulfuss J. S., Wiadomość o urządzeniu Królewskiego Gimnazjum Poznańskiego, P. 1817 s. 47; [Łukaszewicz J.], Wspomnienie o J. P-m., „Tyg. Liter.” 1839 nr 1; Motty M., Przechadzki po mieście, W. 1957 I–II; W. M., Ś. p. J. Popliński, „Przyjaciel Ludu” 1844/5 nr 35 s. 274–5; – „Przyjaciel Ludu” 1839 nr 38 s. 304; – B. Jag.: rkp. 5748 (list P-ego); IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna.

Rościsław Skręt