Sokołowski Jan Damascen ze Lwowa (ok. 1580–1640), prowincjał dominikanów, prefekt misji na Rusi, tłumacz. Ur. najprawdopodobniej we Lwowie, gdzie ok. r. 1600 wstąpił do dominikańskiego klasztoru Bożego Ciała.
Pierwsza pewna wiadomość o S-m, już jako kapłanie, pochodzi z 21 I 1607. Wówczas to kapituła Kongregacji św. Jacka na Rusi zwołana we Lwowie skierowała go w celu uzyskania stopnia lektora na utworzone wówczas studium generalne zakonu w klasztorze lwowskim. Słuchał tam wykładów ojców: Mikołaja ze Lwowa – pierwszego lektora i regensa studium, Krzysztofa z Przemyśla – drugiego lektora i bakałarza oraz Aleksego ze Lwowa – magistra studentów. Jako student był S. jednocześnie magistrem nowicjuszy. Po uzyskaniu stopnia lektora prowincja powierzyła mu kierowanie budową «poza murami» Lwowa nowego klasztoru p. wezw. św. Marii Magdaleny, w którym miało być umieszczone studium generalne. Od r. 1614 S. był pierwszym przeorem tego klasztoru. Wygrał na rzecz tej placówki proces o wieś Siedliska z kaszt. krakowskim ks. Januszem Ostrogskim. W r. 1613 na kapitule we Lwowie otrzymał godność kaznodziei generalnego. W r. 1615 kapituła generalna w Bolonii nadała mu stopień bakałarza teologii. Wkrótce potem wybrano go na przeora w Kamieńcu Podolskim, a zarazem na wikariusza kontraty podolskiej. Był jednym z czterech definitorów kapituły prow., zwołanej do Lwowa 20 IV 1619 przez komisarza i wizytatora generalskiego D. Fonsecę; na tejże kapitule S. został mianowany syndykiem lwowskiego konwentu św. Marii Magdaleny, a także prokuratorem i promotorem spraw wszystkich klasztorów ruskich na sejmie w Warszawie i przed Tryb. lubelskim. Kapituła prow. zwołana do Złotego Potoku wybrała go 27 X 1620 na socjusza prowincjała na najbliższą kapitułę generalną zakonu, która miała się odbyć w Mediolanie. Wybór ten jednak obalili przeorzy zebrani na naradzie we Lwowie 21 I 1622 z powodu błędu w dokumencie wyboru (podano jako miejsce jego wystawienia Lwów, zamiast Potoku, gdzie kapituła się odbywała) i wyznaczyli na socjusza Fabiana Maliszowskiego z Przemyśla. Prosili jednak, by wspomniana kapituła generalna nadała S-emu najwyższy w zakonie tytuł naukowy – mistrza św. teologii, co też się stało. W r. 1624 jako przeor klasztoru jazłowieckiego był S. definitorem kapituły w Latyczowie, na której został mianowany definitorem najbliższej kapituły generalnej.
Dn. 19 I 1626 na kapitule we Lwowie obrano S-ego na prowincjała. W wyniku starań podjętych na początku sprawowania tej funkcji w Kongregacji Propagandy Wiary, uzyskał dla siebie i swoich następców tytuł prefekta i przełożonego misji na Rusi; ich współpracowników tytułowano misjonarzami apostolskimi. Dn. 30 IV 1627, dzięki zabiegom S-ego i poparciu tej kongregacji, papież Urban VI nadał dominikanom prow. ruskiej przywilej, mocą którego ci z nich, którzy nie byli proboszczami, mieli równe prawo udzielania w razie konieczności sakramentów św.; mogli też udzielać konwertytom odpustów z okazji ich pierwszej spowiedzi, a także w czasie Wielkanocy, w dzień św. Dominika i św. Jacka. Jednocześnie prowincja została zobowiązana, by w niektórych konwentach nauczano języków: ormiańskiego, tatarskiego i wołoskiego; zakonnikom oddającym się takim studiom przysługiwały przywileje, jakich wcześniej papież Paweł V udzielił dominikańskim lektorom i studentom języków: hebrajskiego, chaldejskiego, arabskiego i greckiego. W osobnym dokumencie otrzymał S. na pięć lat prawo czytania książek zakazanych, rozgrzeszania świeckich i zakonników z grzechów herezji i schizmy w przypadkach określonych bullą „Catenae Domini” i takiej władzy mógł też udzielić komukolwiek z członków swej prowincji. Ten ostatni przywilej był zapewne odpowiedzią na starania S-ego o ustanowienie na Rusi urzędu inkwizytora, co uzasadniał w osobnym memoriale do Stolicy Apostolskiej. Zabiegi te przyjęte tu jednak zostały z rezerwą. S. wskazywał też na konieczność wyjaśniania trudności wiary w wykładach i dysputach. Beztrosce katolików w tej mierze przeciwstawiał przykład prawosławnej Akad. Teologicznej w Kijowie. Po trzech latach, 9 II 1629, kiedy na nowego prowincjała wybrano o. Celestyna ze Lwowa, został S. przeorem w Czernihowie. Nadal powierzano mu reprezentowanie interesów prowincji na sejmie w Warszawie.
W lipcu 1632 został S. przeorem konwentu Bożego Ciała we Lwowie. Prawdopodobnie wiosną 1633 przebywał w Rzymie, postarał się wówczas o ustanowienie stypendium dla dominikanów z prow. ruskiej św. Jacka, studiujących w kolegium św. Tomasza przy rzymskim klasztorze Santa Maria Sopra Minerva. Jako przeor lwowski zadbał też o zakup folwarku w Dawidowie, z którego dochody miały być przeznaczone na utrzymanie lwowskiego studium generalnego dominikanów. Przewodził w tym czasie opozycji części zakonników przeciw prowincjałowi Fabianowi Maliszowskiemu, który jesienią 1634, pod naciskiem wizytującego prowincję komisarza generała zakonu G. Spiny, złożył pisemną obietnicę, że 1 V n.r. ustąpi z urzędu. Gdy jeszcze przed zebraniem się kapituły wyborczej Spina zmarł, S. obwołał się samozwańczo wikariuszem prowincji, choć jeszcze nie upłynął termin zapowiedzianej rezygnacji Maliszowskiego. Nie wpuścił też do klasztoru nowego komisarza generalnego R. Antoniettiego i sam, nie czekając na dyspozycje generała zakonu M. Rudolphiego, zwołał na 9 VI 1635 kapitułę, na której dokonano wyboru Modesta z Krzemieńca. Generał jednak nie zatwierdził tej decyzji a zarazem nakazał, by S. w ciągu 24 godzin opuścił Lwów i udał się do Rzymu lub do Krakowa, zaś dalszy zarząd prowincji, aż do czasów mianowania nowego prowincjała, pozostawił w rękach Maliszowskiego. Dopiero 12 V 1636 został ustanowiony prowincjałem Jakub Dominik Potocki z prow. Polskiej – «iuvenculus cracovita», jak go z przekąsem nazwał S.
Niezwykle czynny jako przeor i kaznodzieja, S. dobrze znał potrzeby duszpasterskie na terenach objętych działalnością prow. ruskiej. Potrafił zyskać sympatię ludzi świeckich i wpływowych dygnitarzy kościelnych. Dzięki temu łatwo zdobywał fundusze na budowę i uposażenie nowych placówek dominikańskich. W relacji dla Kongregacji Propagandy Wiary podkreślał misyjne znaczenie położonych na pograniczu turecko-tatarskim i moskiewskim klasztorów, np. w Morachwie, fundowanego przez Jadwigę Jazłowiecką z Buczacza. Zaangażował się też w projekty unijne Kościoła, podjęte przez woj. wołyńskiego ks. Adama Aleksandra Sanguszkę w porozumieniu z prawosławnym metropolitą kijowskim Piotrem Mohiłą i bpem łuckim Aleksandrem Puzyną. S. poznał Mohiłę przy okazji starań o założenie klasztoru klauzurowych dominikanek w Kijowie i stwierdził, że metropolita «in publico est schismaticus, sed occulte est unitus». Aby przedstawić owe projekty w lutym 1636 przybył do Rzymu. Nie spotkały się one jednak z aprobatą papieża Urbana VI, może dlatego, że uzależniały unię od przyznania metropolicie godności patriarchy.
Ostatnie lata życia spędził S. w Smoleńsku jako przeor tamtejszego klasztoru dominikanów. Prawdopodobnie wtedy opracował przekład włoskiej książki: „Niebieskich farb z ziemskimi przywitanie albo Obraz niebieski Dominika S. suriański od Naświętszej Dziewicy darowany z zupełną historią…” (Wil. 1639). Przekład uzupełnił wykazem cudów związanych z kultem tego obrazu w Polsce; został on wydany z różnymi wersjami listów dedykacyjnych (K. Estreicher odnotowuje dedykacje dla Potockich, Kalinowskich). Dn. 4 X 1640 S. celebrował mszę i wygłosił kazanie na cześć św. Franciszka w kościele Bernardynów w Smoleńsku; przepowiedział wówczas swoją śmierć i tegoż dnia zmarł samotnie w swej celi. Po śmierci, podobnie jak jego adwersarz Maliszowski, cieszył się opinią świętości, której potwierdzeniem miało być zachowane bez zepsucia jego ciało.
Estreicher; Słown. Pol. Teologów Katol., IV; – Barącz S., Rys dziejów zakonu kaznodziejskiego w Polsce, Lw. 1861 I–II; Historia Kościoła w Polsce, Pod red. B. Kumora, Z. Obertyńskiego, P. 1974 I cz. 2; Jurák J. M., Jan Damascenus Sokołowski O. P., „Apoštolát” (Olomouc) R. 27: 1936; tenże, Apoštolská činnost dominikánské Provincie svatého Hyacinta na Rusi 1595–1650, Praha 1936; Smurlo E., Le Siège et l’Orient Orthodoxe Russe 1609–1654, Praha 1928; Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222–1972, Pod red. J. Kłoczowskiego, W. 1975 II; – Acta capitulorum Generalium Ordinis Praedicatorum, vol. VI ab anno 1601 usque ad annum 1628, Rec. B. M. Reichert, Romae 1902; Monumenta Ucrainae historica, II (1624–1648) Coll. A. Septyckyj, XI, Ed. Metropolita kard. J. Slipyj, Romae 1965; Okolski S., Russia florida, Leopoli 1646; – Arch. Dominikanów w Kr.: Acta Capitulorum Provinciae Russiae Ordinis Praedicatorum, 1598–1772, Elaboravit R. F. Madura (mszp.), Barącz S., Catalogus patrum et fratrum sacri Ordinis Praedicatorum in Polonia, Russia et Magno Ducatu Lithvaniae mortuorum, [Podkamień] 1887 (rkp.); B. Dominikanów w Kr.: Jurák J. M., De fundatione et historia Provinciae S. Hyacinthi Ord. Praed. In Russia AA. 1595–1633 secundum documenta Romae asservata illustrata. Documenta inedita, Romae 1934 (mszp.), Liber consiliorum Conventus SS. Corporis Christi Ord. Praed. [we Lwowie] 1606–1767, sygn. Lw. 4, Świętochowski R., Słownik biogrficzny OO. Dominikanów w Polsce, II k. 645–655 (mszp.).
Andrzej Spież