Piotrowski Jan Dionizy, pseud. Ignacy (1875–1964), inżynier technolog, organizator przemysłu obrabiarkowego. Ur. 21 X w Borysowie na Białorusi, był synem Michała, inżyniera komunikacji, i Anny z Siezieniewskich. W r. 1894 ukończył gimnazjum klasyczne w Mińsku. Zdał następnie egzamin konkursowy do Instytutu Technologicznego w Petersburgu i w l. 1894–1900 odbył tam studia, uzyskując dyplom inżyniera technologa. Już w gimnazjum P. znalazł się w kręgu oddziaływania idei socjalistycznych, w l. 1890–4 należał do kółek samokształceniowych, a w r. 1894 przyłączył się do pozaszkolnej grupy Socjaldemokracji Królestwa Polskiego. W czasie studiów wstąpił w r. 1896 do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS); przyjął pseud. Ignacy. Uczestniczył w organizowaniu zjazdów, konferencji i kontaktów z działaczami rosyjskimi, a także w pracy Koła Oświaty Ludowej, półjawnej ekspozytury PPS na terenie Instytutu Technologicznego. Zaliczano go wówczas do czołowych studenckich działaczy PPS. P. działał również wśród żołnierzy armii rosyjskiej. Po ukończeniu studiów z polecenia władz PPS wyjechał do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę jako konstruktor w fabryce «Gerlach i Pulst». Wziął udział w V zjeździe PPS w Skierniewicach (1–5 IX 1900), a w r. 1901 wszedł w skład Warszawskiego Komitetu Robotniczego.

 

W r. 1901 P. przeżywał kryzys ideowy, uznał bowiem, że nie może pogodzić przynależności do PPS z głęboką wiarą katolicką. Postanowił zatem latem 1901 wystąpić z partii, o czym zawiadomił Aleksandra Sulkiewicza. W r. 1905 luźno związał się ze Stowarzyszeniem Robotników Chrześcijańskich, z polecenia którego prowadził do r. 1910 kursy dla robotników. Po opuszczeniu PPS poświęcił się głównie pracy zawodowej, awansował stosunkowo szybko w firmie «Gerlach i Pulst», dochodząc do stanowiska dyrektora technicznego. Uczestniczył w posiedzeniach grupy mechaniczno-elektrotechnicznej w Komisji Politechnicznej Tow. Kursów Naukowych, która zajmowała się organizacją Politechniki Warszawskiej. W r. 1915 P. wraz z fabryką i załogą został ewakuowany do Charkowa, gdzie pracował przy urządzeniu nowej fabryki obrabiarek, działał również jako członek Oddziału Charkowskiego Stowarzyszenia Techników Polaków w Rosji. W r. 1917 wychodźstwo polskie w Charkowie wybrało go do rewolucyjnej rady miejskiej. Funkcję dyrektora technicznego fabryki obrabiarek w Charkowie pełnił do lata 1921.

 

Po powrocie do kraju P. podjął w sierpniu 1921 pracę w tworzącej się spółce pod nazwą Stowarzyszenie Mechaników Polskich z Ameryki S.A., został tam dyrektorem technicznym, zorganizował produkcję maszyn dla przemysłu wojennego. Był też organizatorem, jako naczelny inżynier, fabryk obrabiarek w Porębie i Pruszkowie. Od maja 1923 aż do wybuchu wojny 1939 r. był członkiem zarządu Stowarzyszenia i dyrektorem technicznym obu fabryk. Pod kierunkiem P-ego fabryki w Porębie i Pruszkowie stały się w dwudziestoleciu międzywojennym największym producentem obrabiarek w Polsce. P. był przeświadczony o podstawowej roli przemysłu obrabiarkowego zarówno dla życia gospodarczego, jak i szeroko pojętego postępu technicznego. Postulował specjalizację poszczególnych zakładów w określonym typie obrabiarek. Upatrywał w specjalizacji możliwość osiągnięcia wyższego poziomu technicznego, lepszego dostosowania się do potrzeb kontrahentów i większej konkurencyjności polskich obrabiarek na rynkach zagranicznych. Kilkakrotnie opracował w latach trzydziestych programy specjalizacji, konkretyzując je dla każdej fabryki. W swoich rozważaniach nad przemysłem obrabiarkowym obejmował również sferę makroekonomiczną, tj. jego rolę w całości życia gospodarczego i perspektywy rozwojowe w zależności od krajowych możliwości surowcowych, poziomu technicznego polskiego przemysłu, kadry technicznej, struktur organizacyjnych. P. postulował oparcie rozwoju polskiego przemysłu obrabiarkowego o krajowe konstrukcje, wykluczał licencje zagraniczne, które nie były przystosowane do rozwiązań technologicznych w przemyśle polskim. Prace nad nowymi konstrukcjami obrabiarek podjęło założone z jego inicjatywy Biuro Konstrukcyjne przy zakładach w Pruszkowie. P. nie negował jednak konieczności poznawania najnowszych zagranicznych osiągnięć i temu służyły jego liczne wyjazdy do Niemiec, Czechosłowacji, Anglii, Belgii, Szwecji i Holandii. W swojej działalności starał się utrzymać kontakty z odpowiednimi katedrami Politechniki Warszawskiej i Lwowskiej. Po śmierci w r. 1929 kierownika katedry obrabiarek Politechniki Warszawskiej Henryka Mierzejewskiego otrzymał propozycję objęcia katedry, lecz nie zgodził się, nie chcąc zrezygnować z bezpośredniej pracy w przemyśle obrabiarkowym. Z tych samych względów odrzucił w latach trzydziestych propozycję objęcia stanowiska naczelnego dyrektora Zakładów Starachowickich.

 

P. działał w licznych stowarzyszeniach i instytucjach naukowych, technicznych i gospodarczych. Od r. 1923 był jednym z 9 członków czynnych Wydziału Nauk Mechanicznych Akademii Nauk Technicznych. Był też członkiem zarządu Polskiego Związku Przemysłowców Metalowych, prezesem Grupy Producentów Narzędzi i Grupy Wytwórni Obrabiarek, członkiem Komitetu Wykonawczego Zakładów Mechanicznych «Ursus» S.A., wchodził do Rady Szkolnictwa Zawodowego Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jako konsultant w zakresie programów liceów mechanicznych, był członkiem założycielem Tow. Oświaty Zawodowej (1934), członkiem m. in. Zjednoczenia Polskich Inżynierów Katolików, Rady Muzeum Przemysłu i Techniki (1931–4), Komisji Celnej Min. Przemysłu i Handlu, Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, współdziałał w założeniu „Mechanika” i „Przeglądu Mechanicznego” i wszedł następnie w skład ich komitetów redakcyjnych. Uczestniczył też w pracach Stowarzyszenia Inżynierów Techników i Mechaników Polskich (SIMP), jako członek zarządu organizował Zjazdy Inżynierów Mechaników, wygłaszał na nich wielokrotnie referaty. Na I Polskim Kongresie Inżynierów we Lwowie w r. 1937 przedstawił referat pt. Zagadnienie przemysłu obrabiarkowego. Zainteresowania organizacją produkcji znalazły wyraz w jego działalności w Instytucie Naukowej Organizacji i Kierownictwa.

 

W okresie drugiej wojny światowej fabryka obrabiarek w Pruszkowie przeszła pod zarząd niemiecki. P-ego przesunięto na stanowisko zastępcy kierownika biura technicznego i technicznego kierownika sprzedaży. Uczestniczył w działalności konspiracyjnej, współpracując z wywiadem przemysłowym Armii Krajowej. Brał udział w tajnych pracach programowych Polskiego Związku Przemysłowców Metalowych, które dotyczyły kierunków rozwoju niemal wszystkich gałęzi przemysłu oraz jego organizacji po wyzwoleniu. Tuż przed zniszczeniem fabryki w Pruszkowie P. wraz z współpracownikami ukrył w swoim ogrodzie w Komorowie dokumentację techniczną, plany zakładu oraz spisy wywiezionych do Niemiec maszyn. Dzięki temu po wyzwoleniu można było szybciej przystąpić do odbudowy i rozruchu fabryki w Pruszkowie. Następnego dnia po wyzwoleniu Pruszkowa, tzn. 18 I 1945, P., wówczas już 70-letni, przybył na teren zakładu jako tymczasowy dyrektor i przystąpił do jego odbudowy. Równocześnie kierował akcją rewindykacyjną, opracowywał plany rozwoju fabryki w Pruszkowie, a także całego przemysłu obrabiarkowego. Dn. 29 V 1945 powołano go na stanowisko naczelnego dyrektora Zjednoczenia Przemysłu Obrabiarkowego, a 28 VII t. r. na naczelnego dyrektora Państwowego Zarządu Tymczasowego Wytwórni Obrabiarek i Narzędzi w Pruszkowie Stowarzyszenia Mechaników Polskich z Ameryki. Na tym stanowisku pozostał do zakończenia odbudowy fabryki (1 V 1949).

 

W n. 1. (12 III 1949–6 II 1951) pełnił funkcję naczelnego dyrektora Zjednoczenia Przemysłu Urządzeń Mechanicznych. W r. 1951 rozpoczął organizowanie nowoczesnego biura konstrukcyjnego, które należy do najważniejszych osiągnięć P-ego. Biuro to po dwóch reorganizacjach przekształciło się w maju 1951 w Centralne Biuro Konstrukcyjne Obrabiarek w Pruszkowie (CBKO). P. pełnił w nim funkcję dyrektora do 15 IX 1957. Ze względu na podeszły wiek odwołano go ze stanowiska dyrektora, mianując jednocześnie Doradcą Dyrektora do Spraw Konstrukcji Obrabiarek CBKO. Na stanowisku tym pozostał niemal do śmierci, bowiem na emeryturę przeszedł 1 IX 1964. W ostatnich kilkunastu miesiącach życia pracował nad dziejami przemysłu obrabiarkowego w Polsce i historią techniki obrabiarkowej i metod obróbki. Był autorem przeszło 50 artykułów publikowanych głównie na łamach „Przeglądu Technicznego”, „Mechanika” i „Przeglądu Mechanicznego”. Odbudowa fabryki w Pruszkowie, a następnie organizacja CBKO pochłaniały większość jego czasu. Nie zaprzestał jednak działalności naukowo-organizacyjnej i społecznej. Brał udział w I Kongresie Nauki Polskiej w r. 1951, był członkiem Sekcji Technologii Budowy Maszyn PAN, Naczelnej Organizacji Technicznej, Rady Naukowej Instytutu Obrabiarek i Obróbki Skrawaniem w Krakowie, członkiem honorowym SIMP, brał udział w pracach Tow. Naukowego Organizacji i Kierownictwa, pełnił funkcję konsultanta w Min. Przemysłu Ciężkiego i w Polskim Komitecie Normalizacji. W r. 1950 otrzymał nagrodę państwową II stopnia w dziedzinie nauk technicznych za całość prac w zakresie konstrukcji obrabiarek i za zasługi dla organizacji i rozwoju przemysłu obrabiarkowego w Polsce Ludowej. Zmarł 4 XII 1964 w Komorowie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 109, rząd 5, grób 11). Był odznaczony m. in. Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta (1928), Krzyżem Niepodległości (1931), Złotym Krzyżem Zasługi (1946), Sztandarem Pracy I kl. (1950), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1957).

 

Z poślubioną w r. 1906 Marią ze Szrejberów P. miał dwie córki: Annę (zob.) i Zofię (ur. 1909), zamężną Felkerową, prawnika.

 

 

 

W. Enc. Powsz. (PWN), XIII; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Nagrody Państwowe w latach 1948–1955, 1964–1972. Informator, Wr. 1973 s. 65; Przewodnik po zespołach i zbiorach Archiwum Polskiej Akademii Nauk, Wr. 1978 s. 131–2; – Akademia Nauk Technicznych 1920–1932, W. 1932 s. 60, 64–5; IV Zjazd Inżynierów Mechaników Polskich. Warszawa 2–4 IV 1930, W. 1930 s. 8–9; II Księga Inżynierów Mechaników Polskich, W. 1936 s. 19, 21, 55; Forbrich J., Wspomnienie o inżynierze Piotrowskim, „Głos Mechanika” 1977 nr 12 s. 2; Inż. Jan Piotrowski, „Mechanik” 1965 nr 1 s. 60; Jan Piotrowski pionier polskiego przemysłu obrabiarkowego, tamże nr 2 s. 160 (fot.); Kozicz M., Śladami dokumentów historii „Mechaników”, „Głos Mechanika” 1979 nr 5–6 s. 1–2; Księga Inżynierów Mechaników Polskich, W. 1935 s. 25, 27, 53; Księga pamiątkowa inżynierów s. 43–4, 95; Księga SIMP. Pół wieku działalności mechaników polskich w przemyśle, W. 1963 (fot.) s. 45, 161, 174–5, 177, 313, 495; Mikulski C., SIMP. Dzieje i prace 1926–1932, W. 1933 s. 16; Pierwszy Polski Kongres Inżynierów we Lwowie 12–14 IX 1937. Skróty referatów, W. 1937 s. 10–12; 50 lat Wydziałów Mechanicznych Politechniki Warszawskiej 1915–1965, W. 1968 s. 300; Piotrowski J., XXX lat czasopisma „Mechanik”, „Mechanik” 1957 nr 5–6 s. 268–73; Politechn. Warsz. 1915–1925, W. 1925 s. 7; Politechn. Warsz. 1915–65, s. 300; Socha M., 50 lat zorganizowanej działalności mechaników polskich, „Przegl. Mechan.” 1975 nr 8 s. 280; VI Zjazd Inżynierów Mechaników Polskich. Warszawa 21–23 V 1932, W. 1932 s. 9; – Rocznik Informacyjny o Spółkach Akcyjnych w Polsce, W. 1929 nr 246, 275, 299; Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu, W. 1938 nr 2020; Wojciechowski S., Moje wspomnienia, W. 1938 s. 139, 142; – „Przegl. Mechan.” 1965 nr 1 s. 30; „Tryb. Ludu” 1964 nr z 8 XII; „Życie Warszawy” 1964 nr z 6/7 i 8 XII; – Arch. PAN w W.: sygn. III-110 (Materiały J. P-ego); Arch. Zakładowe Centrum Badawczo-Konstrukcyjnego Obrabiarek w Pruszkowie: Teczka personalna inż. J. P-ego, nr 651; CAW: Akta Krzyża Niepodległości (w tym własnoręcznie przez P-ego napisany życiorys); WAP w Skierniewicach z siedzibą w Żyrardowie: Akta Stowarzyszenia Mechaników Polskich z Ameryki 1931–1950, sygn. 1–35; Zakłady 1 Maja w Pruszkowie: Księga Zasłużonych w Izbie Pamięci Zakładów 1 Maja w Pruszkowie; – Informacje córki Zofii Felkerowej.