Stanek Jan Emil, pseud.: Studencki, Student, Szymon, Wenecki (1895–1961), powstaniec śląski, oficer Wojska Polskiego. Ur. 27 V w przemysłowej osadzie Huta Laura (dziś w obrębie m. Siemianowice Śląskie) w wielodzietnej rodzinie, był synem Franciszka i Agnieszki z domu Szudyga. W rodzinie kultywowano katolickie i narodowe wartości. Matka S-a zmarła w wyniku pobicia przez niemieckich bojówkarzy podczas wiecu w r. 1921.
S. ukończył szkołę ludową w Siemianowicach i w r. 1909 podjął pracę w tamtejszej kopalni, równolegle ucząc się w szkole uzupełniającej (1909–12). Od r. 1912 działał w Tow. Gimnastycznym «Sokół» oraz Katolickim Tow. Śpiewu «Kasyno». Następnie terminował w hucie «Laura», gdzie zdobył zawód tokarza. W r. 1913 ukończył kurs handlowy w Bytomiu. W czasie pierwszej wojny światowej został zmobilizowany (21 VII 1915) do armii niemieckiej (23. rezerwowy pp w Opolu). Uczestniczył w walkach na froncie zachodnim; służbę zakończył w stopniu sierżanta (1 XI 1918), jako dowódca plutonu łączności 4. kompanii 394. pp. Dn. 1 X t.r. otrzymał urlop, z którego już nie powrócił do służby. Pod pseud. Wenecki współdziałał w organizowaniu na Górnym Śląsku Związku Wojackiego, a następnie był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) Górnego Śląska.
W czasie pierwszego powstania śląskiego, w sierpniu 1919, wziął S. udział na czele kompanii w walkach o Siemianowice i Katowice. Po upadku powstania odbył kurs agitatorów plebiscytowych w Warszawie, po czym (październik–grudzień t.r.) objął komendę 4. rejonu w VII okręgu POW na Śląsku pod pseud. Student; formalnie przynależał do struktur Centralnego Związku Wychowania Fizycznego. Na polecenie Komendanta Głównego górnośląskiego POW, Alfonsa Zgrzebnioka, wstąpił do organizacji «autonomistów» Alojzego Pronobisa Białka z Bytkowa, popieranych przez niemieckich przemysłowców, i jako sekretarz generalny wprowadził do niej członków POW na stanowiska komendantów powiatowych. W podległym sobie rejonie POW zwalczał niemieckie bojówki terroryzujące polską ludność, organizował oddziały samoobrony, uczestniczył w akcjach rozbijania niemieckich wieców, ochraniał występy polskich teatrów. W r. 1920, podczas ubezpieczania obchodów święta Konstytucji 3 maja w Opolu, które przerodziły się w walki uliczne, został ranny. Po powrocie do zdrowia otrzymał zadanie ochrony Pow. Komitetu Plebiscytowego, mieszczącego się w «Deutsches Haus» w Katowicach. Na przełomie lipca i sierpnia t.r. odbył w Warszawie trzytygodniowy kurs walki podjazdowej. W drugim powstaniu śląskim (z 19 na 20–25 VIII t.r.) dowodził baonem. W r. 1921 zdał w Bytomiu egzamin dojrzałości przed Wojskową Komisją Egzaminacyjną. Podczas mobilizacji oddziałów polskich zarządzonej po ogłoszeniu wyników plebiscytu na Górnym Śląsku, S. został mianowany 27 IV 1921 podporucznikiem piechoty, zaś 30 IV t.r. – adiutantem Grupy «Wschód». Już w trakcie trzeciego powstania śląskiego (16 V) otrzymał przeniesienie na stanowisko adiutanta mjr. Jana Ludygi-Laskowskiego, dowódcy 1. Dyw. Górnośląskiej. Brał udział w walkach w Hucie «Laura», Katowicach i Świętochłowicach oraz o Górę św. Anny; przejściowo dowodził jednostką. Wg niektórych danych w ostatniej fazie powstania otrzymał dowództwo Grupy «Środek». Za udział w powstaniach otrzymał Krzyż Virtuti Militari V kl. Po zakończeniu trzeciego powstania pozostał na terenach przydzielonych Niemcom i do wiosny 1922 działał w Związku Wzajemnej Pomocy Polaków.
W czerwcu 1922 na rozkaz władz wojskowych powrócił S. w granice Polski. Od 21 VI do 28 VIII t.r. był komendantem placu w Świętochłowicach i Lipinach, następnie pełnił funkcję oficera-instruktora przysposobienia rezerw w pow. świętochłowickim. Dn. 1 III 1923 awansował na porucznika i od 27 III t.r. służył w 71. pp w Ostrowi Maz.-Komorowie, potem w Zambrowie. Pod koniec t.r. ukończył kurs doskonalenia młodszych oficerów w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie, zaś w 1. poł. 1927 – kurs łączności i oficerów broni w Zegrzu. Na stopień kapitana awansował ze starszeństwem od 1 I 1929. Od marca 1931 do 31 VII 1934 służył w 11. pp stacjonującym w Tarnowskich Górach, po czym przeszedł w stan spoczynku i zamieszkał w Chorzowie. Przez dwa lata był inspektorem w pow. świętochłowickim, po czym w kwietniu 1936 przyznano mu uposażenie emerytalne. Od grudnia 1934 pracował S. w przedsiębiorstwach koncernu «Wspólnota Interesów Górniczo-Hutniczych» w Katowicach, kontrolowanego przez państwowy kapitał niemiecki. Był kolejno: komendantem Straży Pożarnej w hucie «Batory», kierownikiem biura meldunkowego w hucie «Falva», referentem administracji domów hutniczych w Świętochłowicach. Utrzymywał kontakty z wieloma działaczami śląskimi, a w r. 1935 uczestniczył w kampanii wyborczej do sejmu i senatu. Ponieważ w podległych sobie jednostkach «Wspólnoty Interesów» promował byłych powstańców śląskich, został najpierw przesunięty na podrzędne stanowisko, a następnie (31 XII 1937) zwolniony z pracy i usunięty z mieszkania służbowego. W jego obronie wystąpił m.in. „Śląski Kurier Poranny”. Przywrócony do pracy, otrzymał stanowisko w Centralnym Zarządzie «Wspólnoty Interesów» w Katowicach. W okresie międzywojennym S. należał do Związku Inwalidów Wojennych, Federacji Związków Obrońców Ojczyzny, Związku Powstańców Śląskich, działał także w Narodowym Chrześcijańskim Zjednoczeniu Pracy. Pełnił ponadto funkcję prezesa Związku Rezerwistów Koła Świętochłowice I i Rodziny Rezerwistów, oraz wiceprezesa Klubu Sportowego «Śląsk».
W kwietniu 1939 otrzymał S. powołanie do służby stałej w 79. pp w Słonimiu. Po kursie oficerów sztabowych otrzymał awans na majora. Wg niektórych relacji należał do grupy byłych powstańców śląskich, która w przededniu drugiej wojny światowej reaktywowała POW Górnego Śląska. Wziął udział w kampanii wrześniowej, walczył na Górnym Śląsku, a następnie na wschodnich terenach Rzpltej. W październiku rannego przewieziono go do Wesołej pod Warszawą. Jeszcze w tym miesiącu wstąpił do organizacji podziemnej, z której na polecenie przełożonych został odkomenderowany do Zagłębia Dąbrowskiego, a następnie do Krakowa. Na Śląsku, jako poszukiwany przez władze niemieckie od pierwszych dni wojny, nie mógł się pojawić. Wg Z. Walter-Jankego właśnie w Krakowie został S. zwerbowany do organizacji konspiracyjnej tworzonej przez mjr. Mariana Kiliana («Marcina»), która wiosną 1940 przyjęła nazwę Konfederacja Wolność i Odrodzenie i podporządkowała się następnie ZWZ/AK, by w końcu otrzymać nazwę Legionu Śląskiego. S. został zastępcą dowódcy Legionu; przebywał wówczas w Krakowie, używając pseud. Szymon. Wg własnej deklaracji S-a złożonej potem w ZBoWiD, miał w l. 1939–43 należeć do PAL; Polska Armia Ludowa istniała jednak dopiero od r. 1943, prawdopodobnie S. utrzymywał wcześniej kontakt z jej twórcami. Dn. 31 XII 1943 został aresztowany przez Gestapo i osadzony w więzieniu przy ul. Montelupich, był przesłuchiwany i torturowany w siedzibie Gestapo przy ul. Pomorskiej. Następnie wytoczono mu proces przed sądem w Katowicach pod zarzutem burzenia niemieckich pomników na Górnym Śląsku w czasie powstań i plebiscytu. Z wyrokiem śmierci przebywał kolejno w obozach koncentracyjnych w Mysłowicach, Gross-Rosen i Oranienburg-Sachsenhausen (nr obozowy 79848), gdzie dokonywano na nim eksperymentów medycznych. Pod koniec wojny pracował w fabryce zbrojeniowej w Klinkenwerke (podobóz Oranienburga-Sachsenhausen), do momentu zbombardowania jej przez aliantów.
Po uwolnieniu, od maja do listopada 1945 przebywał S. na leczeniu, a następnie powrócił do kraju, zamieszkał z rodziną w Katowicach i zaangażował się w działalność PSL. W maju 1946 został aresztowany w Katowicach przez władze bezpieczeństwa w czasie przygotowań do zlotu weteranów powstań śląskich. Represjonowana była wówczas także jego żona, w wyniku czego zmarła. Po tych wydarzeniach S. przeniósł się do Siemianowic, gdzie pracował m.in. w Hucie «Jedność», a potem jako inwalida wojenny utrzymywał się z emerytury i działał w Związku Weteranów Powstań Śląskich, Związku Inwalidów Wojennych RP, Związku Więźniów Politycznych, ZBoWiD (prezes Koła Siemianowice Śląskie). Na przełomie l. pięćdziesiątych i sześćdziesiątych gromadził materiały do historii powstań śląskich. Zmarł 14 VI 1961 w Siemianowicach Śląskich i tam został pochowany na Starym Cmentarzu przy ul. Powstańców. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1959), Krzyżem Walecznych (czterokrotnie), Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I kl., krzyżami POW i Legionów, Gwiazdą Śląską i Orłem Śląskim.
W r. 1996 Zarząd Wojewódzki Związku Kombatantów RP wystąpił z wnioskiem o pośmiertne mianowanie S-a na stopień generała brygady.
Z małżeństwa zawartego 19 II 1925 z Marianną Duryńską (zm. 1947), zaangażowaną w służbach medycznych Legionów Polskich, następnie siostrą miłosierdzia Czerwonego Krzyża w czasie pierwszej wojny światowej, S. miał córkę Teresę (ur. 1929), polonistkę.
Portret pędzla Anny Koszarskiej, olej., z r. 2002, w posiadaniu rodziny; – Enc. powstań śląskich, s. 102, 113, 161 (fot.), s. 239 (fot.), s. 323 (fot.), s. 384, 417 (fot.), s. 542, 555, 709; Siemianowicki słownik biograficzny, Kat. 1996 (Z. Janeczek); – Kawalerowie Virtuti Militari. Wykazy; – Anusiewicz M., Wrzosek M., Kronika powstań śląskich 1919–1921,W. 1980; Horoszkiewicz R., 60 dni walki, w: Godzina druga. Walki pod Górą Św. Anny w czasie trzeciego powstania na Górnym Śląsku w r. 1921, W. 1959 s. 98, 102; Janeczek Z., Jan Emil Stanek dowódca powstańczy, w: Nie tylko o Korfantym. Jeszcze o powstaniach śląskich i plebiscycie w świetle ostatnich badań, Red. Z. Kapała, Bytom 2000 s. 246–63; tenże, Od Sancovic do Siemianowic. Szkice z dziejów miasta i okolic, Kat. 1993 s. 120, 125, 128; tenże, Studium biograficzne gen. Jana Stanka dowódcy Powstańczej I Dywizji Górnośląskiej i Legionu Śląskiego AK, w: Ojczyzna i wolność. Prace ofiarowane prof. Janowi Ziółkowi…, Red. A. Barańska, W. Matwięjczyk, E. M. Ziółek, L. 2000 s. 656–73; Ludyga-Laskowski J., Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, W.–Wr. 1973 (fot. zbiorowa); Martinowa H., Przygotowania do trzeciego powstania śląskiego, „Dzien. Pol.” 1978 nr z 29 IV; Ochman R., Zryw bojowy P.O.W. w sierpniu 1920 r. (przyczynek do historii walk w II powstaniu Śląskim), „Peowiak” 1933 nr 12 (34) s. 33; Pitera W., Gniew, W. 1965; Ryżewski W., Trzecie powstanie śląskie, W. 1977; Walter-Janke Z., W Armii Krajowej na Śląsku, Kat. 1986; Wyglenda J., Plebiscyt i powstania śląskie, Opole 1966 s. 98; – „Dzien. Personalny MSWojsk.” 1921 nr 18, 1923 nr 9, 1929 nr 8b, 1939 nr 11; Lista starszeństwa oficerów zawodowych, W. 1922; Roczn. oficerski, W. 1923, 1924, 1929, 1932; – Ludyga-Laskowski J., Materiały do historii powstań śląskich, Kat. 1925 I; – „Gaz. Świętochłowicka” 1935 nr 58–60; „Śląski Kur. Poranny” 1937 nr 303; – CAW: Akta personalne S-a, sygn. Ap 31333, 6330, TAP 51/11/54, 2406/5/53 (fot.), Akta odznaczeniowe, sygn. KZ–11–529, VM–78–7543 (fot.); – Arch. rodzinne córki S-a, Teresy Stanek z Kr.; – Uzupełnienia Zygmunta Kozaka z W.
Zdzisław Janeczek