Scharmach Jan Fryderyk (1774–1859), fabrykant sukna w Warszawie, dyrektor fabryki żyrardowskiej. Pochodził z Prus Wschodnich, ur. 26 III w Labiawie (dziś Polessk), miasteczku położonym na północny wschód od Królewca. Był synem Christiana, rodem z Pasłęka, i Charlotty Oehm. Ojciec był sukiennikiem w Labiawie, potem słodownikiem.
W ojcowskiej manufakturze S. zdobył pierwsze doświadczenia i umiejętności. Wobec braku perspektyw uprawiania tego rzemiosła w Labiawie, przeniósł się w r. 1796 do Królewca, gdzie przez cztery kolejne lata pracował jako czeladnik w wyuczonym zawodzie. Po odbyciu tej praktyki S. przybył w r. 1800 do Warszawy, gdzie zamieszkał przy ul. Dobrej (nr hip. 2814), róg Bednarskiej. Był to pałac z przyległościami zwany «Kasztelanką». W jednym z zabudowań znajdujących się na terenie tej nieruchomości S. założył warsztat sukienniczy. Koncesję na jego prowadzenie otrzymał 30 I 1801. Początkowo wytwarzał 100 sztuk sukna rocznie o wartości 2 400 talarów, zatrudniając trzech robotników obsługujących jedno krosno tkackie. Rozwój fabryki rozpoczął się w czasach Ks. Warsz., w okresie ożywienia przemysłu wełnianego, które nastąpiło dzięki zamówieniom wojskowym. S. był wtedy jednym z dziewięciu fabrykantów sukna w Warszawie. Dla potrzeb wojska produkował koce. W czasach Królestwa Kongresowego brał też udział w publicznych licytacjach dla fabrykantów i dostawców sukna. Poza kocami S. produkował sukno średnie, proste, kuczbaję (kosmata tkanina wełniana), baję, kołdry wełniane i flanelowe, których produkcję znacznie rozwinął. W r. 1820 z wytwórni S-a pochodziło 2 tys. kołder, tj. 70% w skali Królestwa i 97% w skali Warszawy. W okresie tym był jedynym w mieście producentem bai. Prezentował swoje wyroby na organizowanych w Warszawie wystawach krajowej produkcji przemysłowej. Kryzys sukiennictwa, jaki nastąpił w l. trzydziestych XIX w., spowodował upadek fabryki S-a.
W r. 1839 S. został powołany na stanowisko dyrektora naczelnego Fabryki Wyrobów Lnianych w Żyrardowie. W okresie kierowania przez niego zakładem przeprowadzono reorganizację rachunkowości, co umożliwiło sprawniejszą kontrolę produkcji. Tkaniny żyrardowskie, odznaczające się doskonałą jakością, nagradzane były medalami na krajowych i zagranicznych wystawach przemysłowych. Otwarto pierwsze sklepy firmowe. S. pracował w fabryce żyrardowskiej do ok. 1847 r. Po przejściu na emeryturę zamieszkał w Warszawie przy ul. Żelaznej nr hip. 1124, róg ul. Grzybowskiej.
S. działał społecznie w warszawskim Zborze Ewangelicko-Augsburskim, od r. 1815 stał na czele Wydziału Ławek, któremu przewodniczył do r. 1829. Ponadto interesował się astronomią, utrzymywał kontakty z przedstawicielami tej gałęzi wiedzy. Zmarł 2 II 1859 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim.
Ożeniony (1801) z Karoliną Hellmann, córką sukiennika z Królewca, miał z nią S. trzynaścioro dzieci, z których siedmioro osiągnęło wiek dojrzały; kontynuatorem rodu został najstarszy syn, Fryderyk (1803–1864) – urzędnik Banku Polskiego w Warszawie.
Szulc E., Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie, W. 1989; – Jenike L., Kronika Zboru Ewangelicko-Augsburskiego w Warszawie 1782 do 1890, W. 1891 s.43, 50; Kazimierski J., Dzieje zakładów żyrardowskich i ich załogi w latach 1829–1885, Ciechanów 1984; Kołaczkowski J., Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki w dawnej Polsce, Kr. 1888 s. 559; Łepkowski T., Przemysł warszawski u progu epoki kapitalistycznej (1815–1868), W. 1960; Scharmach J., Jan Fryderyk Scharmach – warszawski fabrykant sukna, „Kron. Warszawy” 1987 nr 1 s. 151–61; Schulz C., Die Bürgerrolle der Stadt Labiau von 1761–1854, „Altpreussische Geschlechterkunde” 1937 s. 46; Stegner T., Ewangelicy warszawscy 1815–1918, W. 1993; Świątek T., Manufaktura przędzalnicza Jana Fryderyka Scharmacha, „Jednota” 1990 nr 12 s. 19–21; – „Izys Pol.” 1822 t. 6 s. 85; – AGAD: Generalny Dyrektoriat Prus Południowych, V-58 s. 40–41, Zbór Ewangelicko-Augsburski, 2240; AP m.st. Warszawy: Akta stanu cywilnego paraf. ewangelicko-augsburskiej za r. 1859; Zentralstelle für Genealogie w Lipsku: Akta stanu cywilnego Labiawy B 942, s. 93, Akta stanu cywilnego Królewca B 1086 s. 477.
Jan Scharmach