Sawczyński Jan Henryk, krypt.: H.S., (H.S.) (1861–1923), prawnik, historyk. Ur. 19 VII w Krakowie, był synem Zygmunta (zob.) i Jadwigi z Ekielskich.
S. zdał maturę w gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie w r. 1879. Ukończył następnie prawo na Uniw. Lwow. (absolutorium uzyskał 21 XI 1884) z tytułem doktora praw. Równolegle z prawem studiował od jesieni 1881 historię: słuchał wykładów Ksawerego Liskego i uczestniczył w jego seminarium historii powszechnej (wspomnienia ogłosił w „Kwartalniku Historycznym” 1891), uczęszczał też na wykłady Tadeusza Wojciechowskiego i Oswalda Balzera. Był zarazem od listopada 1881 aplikantem w Archiwum Krajowym Akt Grodzkich i Ziemskich we Lwowie.
Od r. 1887 S. pracował w Wydz. Krajowym we Lwowie. Przechodząc kolejne szczeble kariery urzędniczej, doszedł w r. 1903 do stanowiska sekretarza, w r. 1907 – radcy. Brał udział w pracach organizacyjnych i kodyfikacyjnych Sejmu Krajowego jako referent i doradca. Zajmował się problemem gospodarstw rolniczych, na które właściciele zaciągali pożyczki rentowe, o czym ogłosił w r. 1907 pracę pt. Włości rentowe (Lw.). W r. 1910 objął w Wydz. Krajowym także kierownictwo Biura Włości Rentowych («bardzo zdolny i pracowity urzędnik, całą duszą oddany tej sprawie obywatel» – pisał o nim Wincenty Witos).
Równolegle z pracą w Wydziale S. wykładał od r. 1899 jako docent historię i literaturę polską w Akademii Rolniczej w Dublanach, dokąd co tydzień dojeżdżał. Był też głównym współpracownikiem Ludwika Finkla przy przygotowywaniu „Bibliografii historii polskiej”; jeszcze jako członek Kółka Historycznego w Czytelni Akademickiej zgromadził ogromną ilość materiałów bibliograficznych, a następnie uczestniczył w dalszych pracach aż do ukończenia i wydania całości „Bibliografii” (Lw. 1891 – Kr. 1914). Ogłosił w pierwszych rocznikach „Kwartalnika Historycznego” wiele gruntownych recenzji oraz obszerniejsze studium pt. Sprawa reformy sejmowania za Jana Kazimierza (1658–1661), (1893). W setną rocznicę Konstytucji majowej opublikował broszurę pt. Jan Dekert (Lw. 1891). W wydawnictwie „Dzieje powszechne ilustrowane” (pod red. Ludwika Kubali), będącym przeróbką wydanego przez O. Spamera dzieła „Illustrierte Weltgeschichte”, S. opracował t. II (z Czesławem Pieniążkiem) i t. III (z [Alfredem Szczepańskim] Żegotą Prawdzicem) części I Ilustrowanej historii starożytnej (Wiedeń 1896, 1897). W „Encyklopedii” wydanej przez Macierz Polską (Lw. 1898 I–II, Wyd. 2 Lw. 1905–7) zamieścił artykuły o autonomii krajowej, ogólnych pojęciach prawnych i polskim prawie politycznym. Należał do współzałożycieli Tow. Historycznego we Lwowie (1886) i od r. 1888 był (z krótkimi przerwami) członkiem Wydz. Towarzystwa (skarbnik w l. 1895–7), a od r. 1901 do śmierci wchodził w skład Komitetu Redakcyjnego „Kwartalnika Historycznego”. Był od r. 1892 członkiem Komisji Historycznej AU. Wiele lat współpracował z „Czasem” w Krakowie, nadsyłając korespondencje ze Lwowa.
S. działał też społecznie. Wchodził m.in. do Zarządu Głównego Tow. «Kółek Rolniczych» (od r. 1899) i do Zarządu Ubezpieczenia Robotników od Wypadków dla Galicji i Bukowiny we Lwowie (od r. 1902 do śmierci) jako wiceprzewodniczący. Był radnym m. Lwowa.
W czasie pierwszej wojny światowej S. na polecenie marszałka krajowego Stanisława Niezabitowskiego kierował, po opuszczeniu Lwowa przez władze rządowe, przez cały okres okupacji rosyjskiej (3 IX 1914 – 22 VI 1915) agendami Wydz. Krajowego i położył znaczne zasługi dla ochrony instytucji krajowych. Stał też wtedy na czele komitetu doradczego przy Banku Przemysłowym we Lwowie. Po zajęciu Dublan przez Rosjan opiekował się zakładami dublańskimi, nad którymi upoważnieni przez niego profesorowie sprawowali zarząd. Kiedy zaś po ustąpieniu armii rosyjskiej w r. 1915, Akademia Rolnicza wznowiła zajęcia, S. ponownie tam wykładał.
W Polsce niepodległej S. został szefem biura prezydialnego w Tymczasowym Wydz. Samorządowym, który z dn. 20 VI 1920 przejął agendy Wydz. Krajowego. Był też delegatem Głównego Urzędu Ziemskiego przy instytucjach parcelacyjnych, początkowo przy Polskim Biurze Parcelacyjnym, od 23 I 1920 przy Banku Związku Ziemian, a od 25 VIII t.r. kierował Zarządem Włości Rentowych. W l. 1919–23 był członkiem komisji egzaminacyjnej z zakresu nauki administracji na Wydz. Prawa Uniw. Lwow. Zmarł 23 XI 1923 we Lwowie, pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim.
W małżeństwie z Elżbietą z Kratterów miał S. siedmioro dzieci: Helenę (1890–1974), która po studiach w zakresie matematyki, fizyki i chemii była nauczycielką gimnazjalną, Adama (zob.), Zygmunta, Henryka (1896–1919), studenta medycyny, który zmarł w następstwie ciężkiej rany odniesionej w walkach z Ukraińcami we Lwowie, Annę (1899–1989), zamężną Spurny, instruktorkę pielęgniarstwa, Jadwigę (1901–1985), zamężną Kirchnerową, biologa, nauczycielkę gimnazjalną, Stanisława (1907–1980), majora pilota – nawigatora, uczestnika kampanii wrześniowej 1939 r. i walk w obronie Wielkiej Brytanii.
Syn Zygmunt (1894–1923) był w l. 1920–22 asystentem Katedry Historii Architektury, w r. 1923 asystentem Katedry Architektury I na Politechn. Lwow. i jednym z redaktorów organu Stow. Asystentów, Tow. Bratniej Pomocy […] Politechn. Lwow. pt. „Życie Technickie”. Brał udział w licznych konkursach na projekty architektoniczne i niejednokrotnie uzyskiwał nagrody. Był też utalentowanym malarzem akwarelistą. Zmarł śmiercią samobójczą w wyniku pojedynku «amerykańskiego».
Suligowski, Bibliogr. prawnicza; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Österr. Biogr. Lexikon; Zagórowski, Spis nauczycieli, I–II (dotyczy córki Heleny); – Dąbkowski P., Krajowe archiwum akt grodzkich i ziemskich we Lwowie, w: tenże, Pokłosie z dwudziestu lat pracy naukowej zebrane 1897–1916, Lw. 1917; Finkel L., +Dr Henryk Sawczyński, „Gaz. Lwow.” 1923 nr 265; tenże, Henryk Sawczyński, „Kwart. Hist.” R. 37: 1923 s. 505–7; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Modelski T. E., Towarzystwo Historyczne 1914–1924, „Kwart. Hist.” R. 51: 1937 s. 43, 52, 67, 72, 75; Nicieja S. S., Cmentarz Obrońców Lwowa, Wr. 1970 (dotyczy syna, Henryka); Politechnika Lwowska 1844–1945, Wr. 1993 (dotyczy syna, Zygmunta); Polskie Towarzystwo Historyczne 1886–1986, Wr. 1990 s. 340; W obronie Lwowa i Wschodnich Kresów. Polegli od 1 listopada 1918 do 30 czerwca 1919 r., Lw. 1929 s. 138–9, 175 (dotyczy syna, Henryka, między s. 134 a 135 jego fot.); – Chołodecki J. Białynia, Lwów w czasie okupacji rosyjskiej (3 września 1914 – 22 czerwca 1915). Z własnych przeżyć i spostrzeżeń, Lw. 1930; tenże, Lwów w listopadzie roku 1918, Lw. 1919 s. 12; Obrona Lwowa. 1–22 listopada 1918. Relacje uczestników, Lw. 1936 II; Sprawozdanie Akademii Rolniczej w Dublanach i zakładów naukowych z nią połączonych za r. 1912/13, Lw. 1913 s. 15; toż za l. 1914/15 i 1915/16, Lw. 1916 s. 1, 17; toż za r. 1916/17, Lw. 1917 s. 10, 11, 13; Sprawozdanie dyrektora c.k. gimnazjum lwowskiego im. Franciszka Józefa za r. szk. 1877, Lw. 1877 s. 81; toż za r. szk. 1878, Lw. 1878 s. 88; toż za r. szk. 1879, Lw. 1879 s. 81; Sprawozdanie jubileuszowe Zakładu ubezpieczenia robotników od wypadków dla Galicji i Bukowiny we Lwowie oraz Związku Powiatowych Kas Chorych w Okręgu Zakładu. 1889–1914. Dwadzieścia pięć lat ubezpieczenia od wypadków, Lw. [b.r.w.] s. 127 (fot. między s. 126 a 127); Sprawozdanie roczne Akademii Rolniczej w Dublanach za r. 1904/5, Lw. 1905 s. 9, 10; toż za r. 1905/6, Lw. 1906 s. 9, 11; toż za r. 1906/7, Lw. 1907 s. 5; toż za r. 1907/8, Lw. 1908 s. 2; Sprawozdanie Zakładu ubezpieczenia robotników od wypadków dla Galicji i Bukowiny we Lwowie […] za r. 1915, Lw. [b.r.w.] s. 32; toż za r. 1916 Lw. [1917] s. 49; toż za r. 1918 s. 40; Sprawozdanie Zakładu ubezpieczenia robotników od wypadków we Lwowie z czynności za r. 1919, Lw. [b.r.w.] s. 33; toż za r. 1920 s. 38; toż za r. 1921 s. 26; toż za r. 1922 s. 14; toż za r. 1923 s. 24; Szematyzmy Król. Galicji 1888–1914; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964 I; – „Czas” 1923 nr 265; „Gaz. Lwow.” 1923 nr 266; „Kur. Lwow.” 1923 nr 277, 278; „Dzien. Pol.” 1980 nr 202 (nekrolog syna, Stanisława); „Tyg. Powsz.” 1980 nr 20 (nekrolog syna, Stanisława); „Życie Technickie” 1923 nr 4 (nekrolog syna, Zygmunta, przez M. W. [Wimera]); – Mater. Red. PSB: noty biograficzne dzieci S-ego, Heleny, Zygmunta i Henryka, otrzymane od rodziny; – Informacje Cecylii Judkowej ze Szczecina (o S-m oraz noty biograficzne wszystkich jego dzieci – na podstawie archiwum rodzinnego Sawczyńskich, złożonego w oddz. rękopisów Woj. i Miejskiej B. Publ. w Szczecinie).
Alina Szklarska-Lohmannowa