Syrokomla-Syrokomski Jan Jerzy, pseud. Almokorys, Wicher (1878–1958), inżynier pilot, podpułkownik Wojska Polskiego.
Ur. 5 VII w Żytomierzu, był jednym z pięciorga dzieci Macieja Mikołaja i Henryki z Emmotów.
Po ukończeniu z wyróżnieniem Włodzimierzowskiego Korpusu Kadetów w Kijowie i zdaniu matury S.-S. wstąpił 6 VIII 1897 do Mikołajewskiej Oficerskiej Szkoły Inżynieryjnej w Petersburgu. Po jej ukończeniu otrzymał awans na podporucznika i przydział do 15. baonu saperów w Warszawie na stanowisko kwatermistrza, a następnie dowódcy oddz. gospodarczego. Dn. 1 IV 1901 został instruktorem inżynierii w sztabie 4. Brygady Saperów w Warszawie, a od sierpnia t.r. kierował tam Komendą Kolejową; 1 IV 1902 w stopniu porucznika został przeniesiony do 7. baonu pontonierów. Dn. 1 IV 1903 wrócił do 15. baonu saperów i jako dowódca 3. komp. formował 1. baon kolejowy we wschodniej Mandżurii. Dn. 8 II 1904 został przydzielony do naczelnego inżyniera armii mandżurskiej w Laojanie. W czasie wojny rosyjsko-japońskiej (1904–5) kierował budową umocnień fortecznych w Tjenlinie (Mandżuria) i jednocześnie dowodził kompanią techniczną Kolei Wschodniochińskiej. Dn. 8 II 1906 odkomenderowano go do sztabu Zaamurskiej Brygady Kolejowej w Harbinie, z zadaniem opracowania sprawozdania z działalności Brygady podczas wojny; w kwietniu t.r. objął w niej dowództwo 2. komp. l. p. Następnie (3 II 1907) wrócił do macierzystego 15. baonu saperów na stanowisko dowódcy 1. komp. w Warszawie. Zaangażował się w działalność publicystyczną i społeczną; był redaktorem gazety „Orędownik spod Jasnej Góry i Ostrej Bramy” (wychodzącej w Warszawie w l. 1906–7) i na jej łamach pod pseud. Almokorys zamieszczał wiersze. Z inicjatywy bp. Kazimierza Ruszkiewicza zorganizował w r. 1908 kursy maturalne dla polskich uczniów. W l. 1908–10 dowodził 1. i 2. komp. w 10. baonie saperów w Ostrołęce oraz stworzoną przez siebie sekcją elektrotechniczną. Dn. 8 VII 1912 ukończył Oficerską Szkołę Aeronautyczną w Petersburgu i został skierowany do 11. komp. aeronautycznej na stanowisko obserwatora balonowego. Po ukończeniu 11 VIII 1913 Oficerskiej Szkoły Pilotażu w Gatczynie został dowódcą oddz. lotniczego w twierdzy Modlin. Opublikował wówczas artykuł Płatowiec jako wywiadowca i jednostka bojowa.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej w r. 1914 objął S.-S. dowództwo p. lotniczego (dawnego oddz. lotniczego). Dn. 22 IX t.r. w rejonie Gosslershausen (Jabłonowo Pomorskie) podczas jednego z wykonanych wówczas kilkunastu lotów rozpoznawczych został zestrzelony i ranny. Wzięty do niewoli niemieckiej, przebywał kolejno w Küstrin, Bad Colberg i Ingolstadt; grupował wokół siebie Polaków, których uczył literatury polskiej oraz oficerów francuskich, których zapoznawał z historią Polski. W maju 1915, chcąc dostać się do Legionów Polskich, podjął próbę ucieczki, ale został schwytany i osadzony w więzieniu, a następnie w obozach: Hirschberg koło Norymbergi (zwrócił się wówczas do płk. J. Zielińskiego z prośbą o wcielenie do Legionów Polskich), a od 15 XI 1917 w Neustadt (Süd Harz).
Dn. 22 II 1918 ze względu na zły stan zdrowia (zapalenie stawów) został S.-S. zwolniony i przybył do Warszawy. W marcu t.r. rozpoczął pracę pod kierownictwem płk. Wacława Tokarza w Wydz. Naukowym Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. Z polecenia mjr. Stefana Pasławskiego organizował biuro pośrednictwa pracy dla żołnierzy wracających z niewoli, a ponadto współpracował w organizowaniu policji państw., służby więziennej i celnej. Dn. 15 X wstąpił do powstałego poprzedniego dnia Tajnego Związku Lotników, którego celem było opanowanie lotniska mokotowskiego. Od 20 XI służył w WP; zweryfikowany w stopniu majora, został włączony w skład personelu lotniczego lotniska mokotowskiego. Opublikował artykuł Lotnictwo jako samodzielny rodzaj broni („Bellona” 1918 z. 11), w którym jako pierwszy wskazywał konieczność rozbudowy lotnictwa w niepodległej Polsce. Na początku grudnia udał się do Lublina, gdzie organizował oddz. lotniczy, przemianowany w styczniu 1919 na 2. eskadrę lotn. (późniejsza 2. eskadra wywiadowcza). Znalazł się wśród sześćdziesięciu lotników, którym Naczelny Wódz Józef Piłsudski w styczniu t.r. nadał dekretem dyplomy i mianował pilotami. Dn. 22 II t.r., dowodząc 2. eskadrą lotn., przydzielony został do Grupy Operacyjnej «Bug» (dowodzonej przez gen. brygady Jana Romera) i uczestniczył w walkach z Ukraińcami na froncie galicyjskim. Dn. 2 V oddelegowano go w stopniu podpułkownika (starszeństwo z 1 VI) do 1. Grupy Lotniczej w Poznaniu, a 11 VI powierzono stanowisko pomocnika inspektora Wojsk Lotniczych b. zaboru pruskiego. Powołał w Poznaniu Fundusz dla Inwalidów Lotniczych. Był w tym czasie współtwórcą pierwszego polskiego pisma popularyzującego lotnictwo: „Polska Flota Napowietrzna” (od maja 1920 „Pol. Flota Powietrzna”). Od 1 VIII 1919 do czerwca 1921 ukazało się pod jego redakcją 28 numerów. Z inicjatywy jego i redakcji „Polskiej Floty Napowietrznej” zorganizowano w dn. 28–29 IX 1919 w Poznaniu na lotnisku Ławica pokazy i zawody lotniczo-sportowe, tzw. Święto Lotnicze (I Konkurs Lotniczy), które zgromadziły kilka tysięcy widzów. S. należał do założycieli powstałej 30 X t.r. pierwszej organizacji lotników Aeroklub Polski w Poznaniu i został jej wiceprezesem. Na zebraniu organizacyjnym Aeroklubu wspólnie z ppłk. pilotem Feliksem Bołsumowskim przedstawił referat o działalności aeroklubów w państwach zachodnich. Dzięki staraniom S-i-S-ego Aeroklub został w lutym 1920 przyjęty do Fédération Aéronautique Internationale, a podczas wojny polsko-sowieckiej 1920 r. Aeroklub własnym kosztem utworzył Ochotniczą Eskadrę Lotniczą, składającą się z czterech samolotów. S.-S. przyczynił się także do utworzenia Aeroklubu RP, powstałego z połączenia 18 I 1921 aeroklubów w Poznaniu i Warszawie. Dn. 10 II 1922 został przeniesiony do rezerwy.
Jako prezes Koła Lotniczego Stow. Inżynierów i Architektów zainicjował S.-S. w r. 1922 założenie Szkoły Lotniczej Pilotów Cywilnych przy Państw. Szkole Budowy Maszyn w Poznaniu. Pod koniec r. 1923 został przewodniczącym komisji wydawniczej Ligi Obrony Powietrznej Państwa w Poznaniu. Założył w tym okresie Stow. Polsko-Tureckie; przez pięć lat był jego prezesem i podjął m.in. inicjatywę zorganizowania we wrześniu 1924 wystawy w Konstantynopolu, dotyczącej związków przemysłu polskiego i Turcji. Dn. 7 IX 1925 przeszedł w stan spoczynku. Założył wówczas czasopismo „Wiadomości Techniczne”, organ Stow. Inżynierów i Architektów. Interesował się osiągnięciami współczesnej techniki, m.in. 15 IX 1926 opatentował dętkę do kół samochodowych (patent nr 5824). W r. 1927 objął stanowisko prezesa ogólnopolskiego Związku Wynalazców RP (powstałego t.r. z przekształcenia Koła Inicjatorów i Wynalazców przy Tow. Miłośników Wiedzy i Przyrody w Warszawie), którego celem było m.in. zjednoczenie wynalazców działających na terenie kraju, ochrona ich praw i pomoc finansowa. Doprowadził do przekształcenia Związku Wynalazców w Ligę Popierania Twórczości Wynalazczej (istniała do końca r. 1930) i 13 XII 1929 objął funkcję jej prezesa. Redagował wówczas ilustrowany miesięcznik „Wynalazki i Odkrycia”, będący początkowo organem Związku, a następnie Ligi. W l. 1927–30 był członkiem Partii Pracy, BBWR oraz Związku Obrońców Kresów Wschodnich. Zorganizował w r. 1931 Inst. Spółdzielczości Integralnej, w ramach którego w r. 1934 wydawał i redagował tygodnik „Nasze Horyzonty Gospodarcze”. Od 1 XII 1932 pracował w Warszawie jako urzędnik Min. Komunikacji. Prowadził też przy ul. Złotej 14 Biuro dla Gospodarczego Zużytkowania Patentów Wynalazków i Wzorów Użytkowych. Jego wniosek o Krzyż Niepodległości rozpatrzono 29 X 1934 negatywnie.
Podczas okupacji niemieckiej przebywał S.-S. w Warszawie i okolicach. Dn. 1 VI 1944 podjął działalność w Polskim Stronnictwie Demokratycznym, a 3 VI t.r. wstąpił do Polskiej Armii Ludowej, dowodzonej przez Henryka Boruckiego («Czarny»); pod pseud. Wicher w stopniu pułkownika dowodził baonem Grupy «Miłosza». Po wojnie w r. 1945 zamieszkał we Wrocławiu, gdzie od 9 VI t.r. pracował jako inspektor, a następnie pełnomocnik Zarządu Głównego PCK na Okręg Dolnośląski. Na początku l. pięćdziesiątych został we Wrocławiu zastępcą naczelnika administracyjno-handlowego w Miejskim Przedsiębiorstwie Budowlano-Remontowym. Był tamże przewodniczącym koła Zalesie-Zacisze Stronnictwa Demokratycznego oraz ławnikiem Sądu Okręgowego. Zmarł 21 V 1958 we Wrocławiu, został pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca przy ul. Bujwida. Dn. 5 XI 1986 jego prochy zostały ekshumowane i złożone w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Grodzisku Maz. S.-S. był odznaczony m.in.: Krzyżem Walecznych, Odznaką Pamiątkową Więźniów Ideowych (1933), a także rosyjskimi orderami: św. Stanisława II i III kl. z mieczami oraz św. Anny III kl.
S.-S. był dwukrotnie żonaty; w małżeństwie zawartym w r. 1901 z Janiną Alberską (1885–1951) miał czworo dzieci: Jerzego (1902 – zm. w niemowlęctwie), Irenę Wandę (1905–1987), psychologa, Zygmunta (ur. 1908), pedagoga, harcmistrza, i Jana Jerzego (1909–1982), porucznika WP, uczestnika kampanii wrześniowej 1939 r. w 36. pp. Po rozwodzie ożenił się z Heleną z Junosza Piaskowskich (1896–1978); w tym związku miał troje dzieci: Edmunda Jerzego (1912–1995), inspektora sanitarnego, Lecha Włodzimierza (1913–1953), oraz Olenę Barbarę (1914–2007), sanitariuszkę w randze podporucznika w VI Zgrupowaniu AK «Golski» (3. baon panc.) podczas powstania warszawskiego 1944 r.
Słown. pol. tow. nauk., s. 196–7; Zawadzki K., Bibliografia czasopism warszawskich 1579–1981, W. 2001 III 145, 234; – Bartelski L., Mokotów 1944, W. 1986 s. 97 (fot.); Cabanowski M., Tajemnice Mandżurii, Polacy w Harbinie, W. 1993 s. 128–9; Czarnecka R., Organizacja Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918–1921, „Biul. Wojsk. Służby Arch.” 2005 nr 27 s. 110; Jungowski E., Lotnictwo mokotowskie. Rok 1918, „Stolica” 1966 nr 47 s. 16; Kalinowski F., Lotnicza legenda w świetle historii, „Zesz. Hist.” (Paryż) 1965 nr 7 s. 29, 33; Kmiecik T., Polskie koncepcje dotyczące roli i zadań w przyszłej wojnie, w: Lotnictwo polskie w okresie międzywojennym, Red. W. Wróblewski, W.–Suwałki 1993 s. 9–10; Konieczny J., Almanach. Polskie lotnictwo sportowe, Kr. 1987 s. 17; tenże, Kronika lotnictwa polskiego 1241–1945, W. 1984 s. 35; tenże, Polska Flota Napowietrzna, „Wojsk. Przegl. Lotn.” 1962 nr 1 s. 97; tenże, Zaranie lotnictwa polskiego, W. 1972; Kowalski Z. G., Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920 na łamach polskich fachowych periodyków wojskowych, Tor. 2001 s. 17; Kozak Z., Płk pilot inż. Jerzy Jan Syrokomla-Syrokomski (1878–1958), postać zapomniana, „Aeroplan” 2009 nr 3 (78) s. 20–3 (fot.); Ku czci poległych lotników polskich. Księga pamiątkowa, Red. M. Romeyko, W. 1933 s. 61–2, 81, 91, 141; Leczyk M., Polsko-rosyjskie związki społeczno-kulturalne na przełomie XIX/XX w., W. 1980; Łukaszewicz J., Aeroklub Polski w Poznaniu 1919–1923, „Aerokluby” 1999 nr 87; tenże, Geneza powstania Aeroklubu Polskiego, tamże 2004 nr 148–149; Majewski M., Samoloty i zakłady lotnicze II RP, W. 2006 s. 49; Morgała A., Samoloty wojskowe 1918–1939, W. 1972; tenże, Samoloty wojskowe w Polsce 1918–1924, W. 1997 s. 250; Pasierb B., Życie polityczne Dolnego Śląska, W.–Wr. 1979; Pawlak J., Pamięci lotników polskich 1918–1945, W. 1998 s. 8, 12; tenże, Polskie eskadry w latach 1918–1939, W. 1989 s. 28, 249; Polska technika lotnicza do końca 1939, Red. A. Glass, W. 1992 I 185; Przedpełski A., Lotnictwo w myśli wojskowej II Rzeczypospolitej, Tor. 2001 s. 56; tenże, Lotnictwo Wojska Polskiego 1918–1996, W. 1997 s. 24, 78; Tarkowski K., Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920, W. 1991 s. 17–18; Wyszczelski L., Polska myśl wojskowa 1914–1939, W. 1988; tenże, Wojsko Polskie w latach 1918–1921, W. 2006; Zbierański C., O narodzinach lotnictwa polskiego, New York 1958 s. 81; – Dobroński A., Dyslokacja wojsk rosyjskich w Królestwie Polskim przed I wojną światową, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XX 241, 284; Meissner J., Jak dziś pamiętam, W. 1967 s. 167; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; Rybka E., Stepan K., Rocznik oficerski 1939, Kr. 2006 s. 88, 151, 591, 686; Wspomnienia wrocławskich pionierów, Wr. 1995; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Gaz. Wyborcza” (dod. stoł.) 2007 nr z 28 XII (dot. córki, Oleny Barbary), „Słowo Pol.” 1958 nr 121 (dot. syna, Jerzego), „Życie Warszawy” 1978 nr 197 (dot. żony, Heleny); – CAW: Akta personalne S-i-S-ego, sygn. AP 421, 20443, zespół akt Dowództwa Lotnictwa MSWojsk. 1919–39, sygn. I.300.38.119, Dzien. Rozporządzeń MSWojsk. z r. 1918, nr 6 poz. 104 s. 61, Dzien. Rozkazów Wojsk. z r. 1919, nr 16 poz. 551 s. 405; Urząd Patentowy RP w W.: Dep. Zbiorów Liter. Patentowej, nr patentu 5824 (B60C5/06); Zarząd Cmentarza św. Wincentego w W.–Brudno: Księga pochówków (dot. żony, Heleny); – Mater. rodzinne: Syrokomla-Syrokomski E. J., Kronika rodziny Syrokomla-Syrokomskich (mszp.) oraz liczne fot. w posiadaniu rodziny; – Informacje syna, Zygmunta Syrokomskiego z W. i wnuków: Janusza Syrokomskiego z W., Beaty Katarzyny Syrokomla-Syrokomskiej z Grodziska Maz. oraz Urszuli Wymirskiej-Janiszewskiej z Jeleniej Góry.
Zygmunt Kozak