Podolecki Jan Kanty (1800–1855), literat, publicysta. Ur. w Bezmiechowej (Bezmichowej) w Sanockiem, był synem Wincentego, administratora w dobrach Krasickich, i Wiktorii z Malskich, 1.v. za lekarzem Tomaszem Sygiertem. O naukach P-ego brak danych, lecz zważywszy jego oczytanie, zdaje się prawdopodobne że studiował na Uniw. Lwow. Przed r. 1830 dał się poznać w kręgu rówieśników jako poeta-romantyk; urywki jego tłumaczeń F. Schillera i Woltera oraz własne wiersze krążyły w rękopisach. Po śmierci ojca gospodarzył w majątku Rzepedź koło Leska; akta austriackie określają go jako dzierżawcę. W r. 1831 jako klient Krasickich został sekretarzem Komitetu zawiązanego we Lwowie pod przewodnictwem Ksawerego Krasickiego dla pośredniego wspomagania ruchu narodowego w Królestwie. Należał w Komitecie do najbardziej aktywnych. Służył w stopniu podporucznika w pułku jazdy wołyńskiej pod dowództwem mjra Karola Różyckiego i w lipcu 1831 przeszedł z tym pułkiem do Królestwa. Widziano go na przełomie lipca i sierpnia w Stopnicy, jak śpieszył «na wojaczkę… uzbrojony w podróż jak Rinaldo» (M. Smarzewski). Jako «żołnierz-ochotnik» wstąpił w Solcu w szeregi powstańcze i «wytrwał do ostatka kampanii» (H. Kunaszowski). W r. 1832 widzimy go znów w Komitecie Krasickiego, jak zbiera składki niby to «na fundusz Instytutu dla Sierot». Pośredniczył też w nieudanych rokowaniach Seweryna Goszczyńskiego z Aleksandrem Fredrą o subsydium ziemiańskie dla czasopisma demokratycznego. Zaprzyjaźnił się z Wincentym Polem.
Równolegle wszedł P. do «Związku 21», bodajże jako łącznik między Komitetem Krasickiego a konspiracją. W r. 1833 nie dopuścił do podporządkowania Komitetu wpływom emigracyjnym Adama Czartoryskiego. Stawiał zasadę pełnego uwłaszczenia chłopów z chwilą wybuchu powstania. Zdaje się nie ulegać wątpliwości udział P-ego w «Związku Bezimiennym» – który wspomagał partyzantkę Józefa Zaliwskiego, a później i w węglarstwie. «Niby szlachcic, niby wolnodumiec, niby szperacz, niby poeta, niby starzec, niby młokos, niby mnich, niby zmysłowiec» – tak odmalował go złośliwy przeciwnik, Ludwik Jabłonowski. W r. 1834 został aresztowany w związku ze sprawą tajnych druków patriotycznych, wychodzących z Ossolineum we Lwowie; jednakże wyrok z lutego 1837 umorzył wobec niego oskarżenie i tylko oddał go pod nadzór policji. Jeszcze po wyjściu na wolność, jako były sekretarz byłego Komitetu, P. rozdzielał we Lwowie wsparcia emigrantom. W początku lat czterdziestych dzierżawił folwark Torki w Złoczowskiem. Spiski wtedy zamarły w Galicji i P. raczej zabawiał się literaturą. Uczestniczył w zebraniach literackich u Augusta Wysockiego we Lwowie, razem z W. Polem komponowali „Szajne-katarynkę”, tj. wierszyki popularyzujące historię Polski; pisał też ballady pseudohistoryczne o walkach z Tatarami i Moskwą, zwykle sytuowane na Rusi Czerwonej. To i owo wierszem i prozą drukował w czasopismach lwowskich, a osobno wydał (Bochnia 1845) poemacik o Władysławie Warneńczyku. Najlepszą jego gawędę: O krasnym jajku wielkanocnym, ogłosił pośmiertnie (1856) „Dziennik Literacki”.
Można przyjąć, że P. miał udział w przygotowaniach powstańczych 1846 r. w Złoczowskiem lub we Lwowie; być może aresztowania lwowskie 12/13 II skłoniły go 16 II do wyjazdu w kierunku zachodnim. W Jodłowej zatrzymała go 20 II chłopska gromada i oddała w ręce żandarmów. P. spędził kilka dni w areszcie w Jaśle, ale wylegitymował się, że jechał do sądu w Tarnowie we własnych sprawach majątkowych, został więc zwolniony 26 II. Przez Słowację i Pragę przedostał się do Francji, zostawiając w kraju żonę z synem; przygody swe opisał w relacji dla „La Réforme”, datowanej w Wersalu 25 V. Znalazł następnie oparcie w rezydencji Jana Ledóchowskiego w Héricy pod Paryżem i za przykładem tegoż Ledóchowskiego zgłosił akces do Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP) 2 VI 1846. W lipcu 1846 nawiązał współpracę z „Demokratą Polskim” i w cyklu artykułów O demokratyzmie polskim idealizował specyficzną dla Polski drogę wiejskiego gminowładztwa. Zapewne od jesieni dopiero osiadł w Paryżu; uczył historii Polski w szkole na Batignolles, przemawiał na obchodach listopadowych 1846 i 1847 r. W marcu 1847 Walenty Zwierkowski lansował kandydaturę jego do Centralizacji, lecz P. się zastrzegł, że nie przyjmie wyboru. Jan N. Janowski podejrzewał go wtedy o sympatyzowanie z grupą chrześcijan-demokratów Józefa Ordęgi. Jakoż przypisuje się P-emu anonimowo wydaną broszurę propagandową Słowa prawdy dla ludu polskiego, drukowaną «pod opieką Przenajświętszej Matki Boskiej Częstochowskiej opiekunki Polski» w pierwszych tygodniach 1848 r. (b. m. wyd.). Programowo utwór ten, nawołujący chłopów do zawiązania spisku i powstania trójzaborowego, był ściśle zgodny z wytycznymi TDP, natomiast operował frazeologią religijną i solidarystyczną, dlatego autorstwo P-ego podał w wątpliwość Andrzej Grodek, którego wywód podważył z kolei Henryk Rubin.
W kwietniu 1848, gdy rewolucja rozszerzyła się na Europę, P. podążył z Paryża do Poznania; 14 IV wydaliła go stąd policja pruska. Odtąd ginie nam z oczu aż do początku września, gdy w krakowskim „Przeglądzie” i w „Dzienniku Stanisławowskim” zaczęły się ukazywać podpisane przezeń artykuły. Nie ma dowodu na to, by w końcu kwietnia uczestniczył we Wrocławiu w naradach emigrantów usuniętych z Krakowa. Austriackie śledztwo ustaliło, że należał do redakcji „Gazety Narodowej” we Lwowie, lecz autorstwo przypisywanych mu anonimowych artykułów z lipca i sierpnia 1848 bywa kwestionowane. P. trzymał się w Galicji emigrantów z TDP: Wiktora Heltmana i Leona Zienkowicza, ale zbliżył się i do akademików, skoro z ich grona wyszła inicjatywa powołania go na katedrę historii Polski w Uniw. Lwow. Jego pióra jest prospekt oraz pierwszy artykuł „Dziennika Stanisławskiego”, on też w cyklu artykułów O narodowości określał Rusinów jako część narodu polskiego: przyznawał im równe prawa, ale odmawiał autonomii kulturalnej. W połowie października P., jako jeden z niewielu demokratów, wszedł do Rady Narodowej Centralnej we Lwowie w wyborach uzupełniających z obwodu złoczowskiego. W dn. 22 X wystąpił z wnioskiem o wydanie odezwy do ludu wiejskiego. Rada powierzyła mu opracowanie tekstu i aprobowała jego projekt 29 X, ale nie zgodziła się, by ogłoszono ją pod firmą Rady. Do publikacji w Galicji w ogóle nie doszło wobec zaprowadzenia stanu oblężenia. P. zamieścił odezwę w „Demokracie Polskim”. Tekst był zresztą solidarystyczny, oczyszczał szlachtę z zarzutu uciskania chłopów, wzywał lud do miłowania szlachty.
W czasie rozruchu lwowskiego 1 XI 1848 P. miał uwijać się «pomiędzy podpitą czernią», potem zaś «stojąc w oknie strychu Wilczka kamienicy» sygnalizować miał Legii Akademickiej o ruchach nieprzyjaciela. Tak opowiadał później L. Jabłonowski. Faktem jest, że P. opuścił Lwów 8 XI, wyobrażając sobie, że będzie mógł kontynuować na prowincji wydawnictwo „Dziennika Stanisławowskiego.” W styczniu 1849 znalazł się już w Paryżu, choć jako rodowity Galicjanin nie podlegał wydaleniu z Austrii, mógł się natomiast obawiać austriackiego śledztwa. Grodek chyba niesłusznie przypisał mu autorstwo anonimowej broszury: „Co jest rewolucja i jakie jej stanowisko”, datowanej w Paryżu 1 I 1849; jej tezy zdają się dużo radykalniejsze od autentycznych wypowiedzi P-ego z tegoż czasu. Pomiędzy marcem a lipcem ogłosił P. w „Demokracie Polskim” 2 cykle artykułów: Postęp rewolucji oraz Polska a Węgry. W pierwszym z nich wychwalał rewolucyjne (jego zdaniem) zniesienie pańszczyzny w Galicji, wypowiadając się przeciw jakiejkolwiek formie wykupu, czy też wynagrodzenia właścicieli ziemskich.
W następstwie paryskiego rozruchu 13 VI 1849 P. został, wraz z innymi przywódcami TDP, wydalony z Francji. Wojciech Darasz i Stanisław Worcell kooptowali go 24 IX 1849 niezupełnie formalnie do kadłubowego składu Centralizacji w Londynie. Z kasy Centralizacji pobierał 100 fr. miesięcznie głównie z tego względu, że łożyć musiał na utrzymanie pozostawionej w Paryżu żony i synka. Okresowo zastępował chorego Darasza w Komitecie Centralnym Demokracji Europejskiej; współpracował też z organem francuskiej emigracji „Le Proscrit”. Dzięki łatwemu pióru wybił się wówczas na czoło wśród publicystów TDP; skądinąd Zygmunt Miłkowski pomawiał go o nieuleczalne lenistwo. W r. 1850 ogłosił m. in. 2 rozprawy: O socjalizmie i Socjalność (Paryż), w których określał tę «ideę wieku» jako niezbędny, społeczny aspekt demokracji chrześcijańskiej. Potępiał więc zarówno wyzysk kapitalistyczny, jak też ateizm, materializm i «własność powszechną», która prowadzi do «wywłaszczenia pracy» i do despotyzmu. Pozostał wierny swym dawnym zainteresowaniom historiozoficznym (por. Pogląd na historię polską od 965 do 1319 r., „Demokrata Pol.” 1847) i już w Londynie ułożył Chronologię historii Polski, doprowadzoną co prawda tylko do Mieszka II, z głównym naciskiem na postać Chrobrego. Dzieło to czytał w rękopisie i pozytywnie oceniał Joachim Lelewel. W dn. 2 VIII 1851 P. zwrócił się do Centralizacji z prośbą o zwolnienie go ze stanowiska, ponieważ musi powrócić do Francji, by zająć się żoną i chorym synem. „Demokrata Pol.” drukował niektóre jego teksty do końca t. r., wszakże P. wycofał się całkowicie z życia politycznego. Niesłusznie więc utożsamiła go Wisława Knapowska („Wielkie Księstwo Poznańskie przed wojną krymską”, P. 1923) z agentem wywiadu, który pod pseud. Jan Schultz donosił policji pruskiej w r. 1852 o działaniach Centralizacji Londyńskiej. P-ego już wtedy nie było w Anglii. Powrócił do prac poetyckich i przygotował do druku zbiór wierszy pt. Obrazki XVII w., a także historyczny poemat Szczęsny Paniowski. Pisma te, oddane do druku Janowi Bobrowiczowi, zdaje się zaginęły. P. zmarł prawie całkowicie zapomniany 28 V 1855 w Pau.
P. żonaty był od początku lat czterdziestych (inicjał imienia żony S…). Pozostawił ułomnego syna Tadeusza, zamieszkałego w Pau, w l. 1862–6 członka Zjednoczenia Emigracji Polskiej.
Nowy Korbut, IX (także s. 356); Bibliogr. filozofii pol., II; Bibliogr. historii Pol. XIX w., I–II cz. 1, cz. 3 vol. 1–4; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1964, 1967–8; Filoz. W Pol. Słown.; Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol.; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; – Borejsza J., Emigracja polska po powstaniu styczniowym, W. 1966 s. 443; Ciołkoszowie L. i A., Zarys dziejów socjalizmu polskiego, Londyn 1966 I; Gadon L., Emigracja polska, Kr. 1901 II; Kieniewicz S., Między Stadionem a Goslarem, Wr. 1980; Kucharzewski J., Lata przełomu, W. 1928; Kunaszowski H., Życiorysy uczestników powstania listopadowego, Lw. 1880 s. 51; Naglerowa H., Wyprawa Zaliwskiego, „Przew. Nauk. i Liter.” 1919 s. 622–3, 1040, 1164; Prasa polska w l. 1661–1864, W. 1976; Rosnowska J., Dzieje poety, Wyd. 2., W. 1973; Rubin H., Spuścizna publicystyczna J. K. P-ego w ujęciu A. Grodka, „Gdań. Zesz. Human.” 1961; Stebelski P., Lwów w 1848 r., „Kwart. Hist.” 1909 s. 358–60, 524–5, 537; Wisłocki W., Tajne druki Zakładu Ossolińskich, Lw. 1935 s. 24; – Batowski A., Diariusz wypadków 1848 r., Wr. 1974; Chodźko L., Les massacres de Galicie, Paris 1861 s. 77–87; Golejewski H., Pamiętnik, Kr. 1971; Goszczyński S., Podróż mojego życia, Wil. 1924 s. 72; Jabłonowski L., Pamiętnik, Kr. 1963; Janowski J. N., Notatki autobiograficzne, Wr. 1950; Lelewel, Listy emigracyjne, III–IV; Miłkowski Z., Od kolebki przez życic, Kr. 1936 I; tenże, Sylwety emigracyjne, Lw. 1904 s. 10–12; Pamiętniki o powstaniu Litwy i ziem ruskich w r. 1831, Wyd. F. Wrotnowski, Paryż 1833 II 341; Podolecki J. K., Wybór pism z lat 1846–1851, W. 1955 (życiorys A. Grodka, atrybucja niektórych pozycji wątpliwa); Różycki K., Pamiętnik pułku jazdy wołyńskiej 1831 r., Paryż (b. r.) s. 8; Schmitt H., Listy do żony, Wr. 1961; Smarzewski M., Pamiętnik, Wr. 1962; Zawadzki W., Pamiętniki życia literackiego w Galicji, Kr. 1961; – AGAD: Baworowscy, rkp. nr 269 k. 573 nr 278 k. 245–8; B. Czart.: rkp. 5323 k. 34–41; B. Jag.: rkp. nr 3685 t. III k. 133, nr 5307, 8073 k. 35, nr 6527 IV t. 67 k. 37.
Stefan Kieniewicz