Szlachotwski Jan Kanty, pseud.: J.S., J.Szl., Wydawca (1816–1871), profesor języka i literatury polskiej na Uniwersytecie Lwowskim, dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Ur. 30 X we Lwowie, był synem Stefana, urzędnika sądu wojskowego, sędziego sądu szlacheckiego, następnie wiceprezesa Dyrekcji Skarbu we Lwowie, i Magdaleny (Joanny) z Białostockich, miał braci Stanisława i Feliksa (zob.). Brat S-ego Stanisław (1815–1883), był doktorem praw na Uniw. Lwow. (11 VII 1839), autorem pracy Sätze aus sämmtlichen Rechts- und politischen Wissenschaft (Lemberg 1839). Otrzymał godność radcy dworu. Od r. 1861 należał do Tow. Gospodarczo-Rolniczego Krakowskiego. Dn. 1 IV 1871 został nobilitowany (dyplom 6 X 1867). Był radcą finansowym w Prokuratorii Skarbu we Lwowie, a od r. 1879 do śmierci pracował jako koncypient w krakowskiej ekspozyturze lwowskiej Dyrekcji Skarbowej. Odznaczony został orderami: Żelaznej Korony III kl., św. Stanisława II kl. z Gwiazdą oraz św. Anny II kl.
W r. 1832 zdał S. z wyróżnieniem maturę we Lwowie. T.r. podjął wstępne studia filozoficzne na Uniw. Lwow., w r. akad. 1834/5 kontynuował naukę na Wydz. Prawa, a potem na Wydz. Filozoficznym, gdzie 4 V 1839 uzyskał stopień doktora filozofii summa cum laude. Był w tym czasie członkiem redakcji „Gazety Lwowskiej”. Od 5 VII 1839 pracował w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich (Ossolineum) najpierw jako bezpłatny praktykant, a od 1 XI t.r. zastępca kustosza. Po złożeniu przysięgi 19 XII 1840 został kustoszem i z urzędu zastępcą dyrektora. Od r. 1841 prowadził prace katalogowe i porządkowe. W zastępstwie dyrektora Adama Kłodzińskiego na publicznym posiedzeniu 19 X 1842 złożył sprawozdanie z działalności Ossolineum oraz przedstawił rozprawę O stosunku przysłowiów i przypowieści do filozofii („B. Nauk. Zakł. im. Ossolińskich” T. 7: 1843). Opublikował też pracę Uwagi nad pytaniem jakie jest sztuk pięknych zadanie, a w szczególności, czyli sztuki piękne powinny naśladować naturę? (tamże T. 10: 1844). Od r. 1843 kierował przenoszeniem zbiorów do pomieszczeń byłego kościoła św. Agnieszki, równocześnie przeprowadzając ich skontrum. Wprowadził nowe ustawienie książek oraz system odsyłaczy, zapoczątkowujący katalog rzeczowy, a także opracował katalog numizmatów i rycin; Karol Estreicher nazwał go twórcą porządku ossolińskiego. S. był współredaktorem kwartalnika „Biblioteka Naukowego Zakładu im. Ossolińskich”. Równolegle z pracą w Ossolineum S. w zastępstwie Mikołaja Michalewicza prowadził od r. 1844 na Uniw. Lwow. wykłady w Katedrze Języka i Literatury Polskiej; od grudnia 1845 jako docent prywatny, a od kwietnia r.n. zastępca profesora. Wykładał gramatykę i historię literatury, a także etymologię języków słowiańskich, zasady stylu polskiego, naukę o krasomówstwie oraz stylistykę i metrykę. W celu zapoznania się ze zbiorami archiwów i bibliotek na terenie Prus udał się w r. 1847 w podróż naukową do Gdańska, Elbląga, Królewca, Poznania, Kórnika, Berlina, Drezna i Wrocławia. W tym czasie odwiedził również Petersburg i Kraków. Wraz z Włodzimierzem Dzieduszyckim przyczynił się do wznowienia 14 XI t.r. działalności drukarni Ossolineum; został jej kierownikiem i wielokrotnie wspierał ją finansowo. Wspólnie z bibliotekarzem akademickim Franciszkiem Stroińskim dokonał selekcji księgozbioru do otwartej w r. 1848 czytelni w Ossolineum.
W czasie Wiosny Ludów we Lwowie był S. w stopniu kapitana komendantem oddziału Legii Akademickiej. Zezwolił na wydawanie w drukarni Ossolineum propagandowych pism ulotnych. Na wniosek Piotra Grossa wszedł 5 V 1848 w skład lwowskiej Rady Narodowej Centralnej (RNC); został delegatem Uniw. Lwow. do Wydz. Oświecenia RNC. Dn. 11 V t.r. jako profesor nadzwycz. objął Katedrę Języka i Literatury Polskiej na Uniw. Lwow. Z ramienia Wydz. Filozoficznego wybrano go 25 V na deputowanego do lwowskiego Sejmu Stanowego (który się jednak nie zebrał). Na posiedzeniu RNC 13 VIII poparł wniosek o zniesienie Wydz. Stanowego i przeznaczenie jego funduszy na zakup broni dla Gwardii Narodowej, a 27 VIII zaapelował do Ministerium, by sprawę likwidacji gimnazjum i liceum w Tarnopolu pozostawić do czasu reorganizacji szkolnictwa. Razem z Augustem Bielowskim, Klemensem Mochnackim i Alojzym Rybickim opublikował w „Dzienniku Narodowym” (1848 nr 116) apel o udział w spotkaniu (20 VIII w Ossolineum), dotyczącym organizacji polskiego szkolnictwa; był współredaktorem przyjętej wtedy uchwały. Wszedł w skład Komitetu Akademickiego i na jego posiedzeniu 13 IX postulował opracowanie petycji do władz w Wiedniu, Sejmu Krajowego i gubernatora lwowskiego w sprawie wprowadzenia języka polskiego jako wykładowego na Uniw. Lwow. W rezultacie znalazł się w delegacji, która 22 IX przedłożyła tę petycję w Wiedniu ministrowi spraw wewnętrznych Antonowi von Doblhof-Dier (zezwolił on 29 IX na prowadzenie wykładów po polsku na Uniw. Lwow., w Akad. Technicznej i liceach). Na corocznym zebraniu sprawozdawczym Ossolineum 12 X wystąpił S. z koncepcją, by Zakład zajął się przede wszystkim działalnością oświatową (O Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich. Głos Kuratora Zakładu i profesora wszechnicy lwowskiej..., „Tyg. Pol.” R. 9: 1848 s. 349–50). Należał do organizatorów i członków działającej we Lwowie od 27 X do 23 XI Rady Szkolnej Krajowej. Dn. 10 XI 1848 miał wygłosić na Uniw. Lwow. wykład w języku polskim inaugurujący r. akad. 1848/9, jednak władze nie wyraziły na to zgody i objęły S-ego dozorem policyjnym.
Po wydarzeniach Wiosny Ludów wydawał S. w drukarni Ossolineum polskie podręczniki, lektury szkolne oraz serię tanich druków, o której ogłosił artykuł Tanie druki („B. Nauk. Zakł. im. Ossolińskich” T. 2: 1848 s. 511–12). Opracował też katalog „Tanie druki. Od dyrekcji drukarni Zakładu Ossolińskich” ([b.m.w.] 1849). Własnym nakładem opublikował Książkę do czytania dla dzieci (Lw. 1849). Z powodu kłopotów finansowych oraz niezgodnego z prawem przedrukowywania dzieł akcja wydawnicza S-ego wkrótce upadła. Bielowski uczcił go w tym czasie „Wierszem dziękczynnym” (Lw. 1849). Wraz z Łukaszem Skerlem reprezentował S. drukarnię Ossolineum w założonym w październiku 1848 Tow. Księgarzy, Antykwariuszy i Drukarzy Lwowskich. W grudniu 1849 ukończył dwuletnią pracę nad edycją „Kroniki” Anonima zwanego Gallem, którą wspólnie z Rudolfem Köpke wydał pt. „Chronicae Polonorum usque ad a 1113” w serii „Monumenta Germaniae Historica. Scriptores” (T. 9: 1851).
Po rezygnacji Kłodzińskiego, w atmosferze krytyki, S. objął 1 I 1850 funkcję tymczasowego dyrektora Ossolineum. Spotkało się to z dezaprobatą m.in. Karola Szajnochy („Tyg. Lwow.” 1850 nr 11), który zarzucił S-emu m.in. brak dorobku naukowego oraz złe zarządzanie funduszami. Odpowiedzią Szajnosze był Artykuł umieszczony w piśmie pańskim... (tamże 1850 nr 13). W „Pamiętniku Literackim” (1850 nr 5) ogłosił rozprawę Pan J.J. i jego artykuły o Zakładzie Ossolińskim…, a osobno wydał List otwarty [...] do redaktora „Tygodnika Lwowskiego” jako odpowiedź na artykuł p. Szajnochy... (Lw. 1850). Dn. 5 IV 1850 rozpoczął S. wspólnie z Zygmuntem Kaczkowskim wydawanie we Lwowie tygodnika „Pamiętnik Literacki”. Do współpracy pozyskał Aleksandra (Leszka) Dunin-Borkowskiego, Jana Zachariasiewicza i Henryka Rzewuskiego, a sam opublikował tu m.in. nieukończoną rozprawę Dziesięć lat panowania Stefana Batorego... (wyd. osobne, Lw. 1850) oraz relację Królewiec, Gdańsk, Elbląg i Toruń – wspomnienie z podróży odbytej przez Prusy R. 1847 (nr 26). Dn. 18 X t.r. „Pamiętnik Literacki” po ukazaniu się dwudziestu dziewięciu numerów przestał wychodzić, a 4 XII złożył S. dymisję w Ossolineum, przekazując 7 I 1851 inwentarze Bielowskiemu.
W r. 1850 otrzymał S. na Uniw. Lwow. profesurę zwycz. Jednak w okresie tzw. reakcji bachowskiej Min. Wyznań i Oświaty pozbawiło go 30 III 1852 Katedry Języka i Literatury Polskiej. W r. 1853 podjął pracę w lwowskiej Kasie Oszczędności, ale wskutek nieprawidłowości w jednym z działów został szybko usunięty. Przeniósł się wtedy do brata, Stanisława, mieszkającego w Górce Narodowej pod Krakowem. Na zlecenie Bielowskiego opracował w l. 1854–61 edycję „Kroniki” Janka (Jana) z Czarnkowa, wydanej w drugim tomie serii „Monumenta Poloniae Historica” (1872). Od r. 1858 był członkiem Tow. Naukowego Krakowskiego; działał w Komisji Historycznej oraz Komisji Bibliograficznej, opracowując indeks do wydawanego przez Franciszka Piekosińskiego „Kodeksu dyplomatycznego Małopolski” (Kr. 1876 I), a także katalog kartkowy do „Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae” Marcina Dogiela. Współpracował z Estreicherem w przygotowywaniu „Bibliografii polskiej”. W okresie 1 IV (lub 1 V) – 30 IX 1871 był zatrudniony w Bibliotece Jagiellońskiej na zastępstwie jako dietariusz; 20 IX t.r. Estreicher zwrócił się do Namiestnika we Lwowie z prośbą o przyznanie S-emu etatu. S. zmarł 13 XI 1871 w Krakowie, został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim. Na posiedzeniu Tow. Naukowego Krakowskiego 5 II 1872 Estreicher wygłosił odczyt „Dr Jan Kanty Szlachtowski” („Na dziś” T. 2: 1872, wyd. osobne, Kr. 1872).
S. rodziny nie założył.
Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, W. 1994 IV; – Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 2 (dot. brata, Stanisława), cz. 4; Enc. Org. (1898–1904), XIV; Estreicher, w. XIX, I–V; PSB (Kłodziński Adam, Lubomirski Henryk, Michalewicz Mikołaj); Słown. Pracowników Książki Pol.; Słown. pseudonimów, IV (dot. także brata, Stanisława); Spis przedmiotów zawartych w stu tomach „Przeglądu Polskiego” 1866–1891, Oprac. M. Stankiewicz, Kr. 1891; Wurzbach, Biogr. Lexikon; – Druki oficyny Ossolińskiej 1828–1918, Red. K. Korzon, Wr. 1987; Finkiel L., Karol Szajnocha bibliotekarzem. Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich w stulecie pracy i zasług, Lw. 1928; Finkel–Starzyński, Hist. Uniw. Lwow.; Gałyga M., Rezygnacja Jana Szlachtowskiego z pracy w Ossolineum w 1850 roku, „Roczn. Zakł. Narod. im. Ossolińskich” T. 10: 1975 s. 33; Hahn W., Katedra historii literatury polskiej w Uniwersytecie Lwowskim (1826–1904), Lw. 1912 s. 4–5; Hist. Nauki Pol., III, IV cz. 1–2; Jarowiecki J., Dzieje prasy polskiej we Lwowie do 1945 roku, Kr.–Wr. 2008; Klima J., Prasa lwowska w zbiorach Biblioteki Książąt Czartoryskich w Krakowie, w: Kraków–Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, Red. B. Górka, i in., Kr. 2009 IX cz. 2; Korzon K., Dyrektura Ossolineum w latach 1851–1918, „Roczn. Zakł. Narod. im. Ossolińskich” T. 8: 1973 s. 115–45; taż, Jan Szlachtowski (1816–1871), „Roczniki Bibliot.” R. 11: 1967 s. 9–19; taż, Polemika o zadaniach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Echa pierwszego dwudziestolecia, „Ze Skarbca Kultury” 1967 z. 19 s. 7–61; Kosiński J. A., Turalska M., Ofiarodawcy Biblioteki Ossolineum 1817–1848, Wr. 1968; Lewandowska-Jaraczewska I., Zakład Narodowy im. Ossolińskich za dyrektury Adama Kłodzińskiego 1839–1849, Wr. 1980; Lewicki K., Walka z niemczyzną w Uniwersytecie Lwowskim, „Sobótka” R. 3: 1948 s. 150, 157–9; Nowak J., Zakupy rękopisów i starych druków u kamedułów na Bielanach koło Krakowa dla Biblioteki Jagiellońskiej i Biblioteki Sieniawskiej Czartoryskich w latach 1866–1877, „Biul. B. Jag.” R. 49: 1999 s. 197–206; Ostaszewski-Barański K., Wacław Michał Zaleski (1799–1849), Lw. 1912 s. 172–4; Schnür-Pepłowski S., Z tajnego archiwum, Lw. 1896 s. 71–2; Starnawski J., Zapomniana relacja lwowskiego historyka literatury o naukowej podróży do bibliotek i archiwów czterech miast Prus Książęcych i Królewskich z 1847 roku, „Roczn. Elbląski” T. 19: 2004 s. 189–200; Tyrowicz M., Prasa Galicji i Rzeczypospolitej Krakowskiej 1772–1850, Kr. 1979; – Akademische Behörden an der Universität zu Lemberg […], im Sommer Semester des Studentjahres 1850/51, Lemberg [b.r.w.] s. 6, 24; toż, im Winter Semester […] 1850/1, s. 7, 22; toż, im Winter Semester […] 1851/2, s. 7, 15; Batowski A., Diariusz wypadków 1848 roku, Oprac. M. Tyrowicz, Wr. 1974; Protokoły Rady Narodowej Centralnej we Lwowie (14 IV – 29 X 1848), Red. S. Kieniewicz, F. Ramotowska, W. 1996; Sprawozdania Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 1840–1848, „B. Nauk. Zakł. im. Ossolińskich” 1842–8; Zawadzki W., Pamiętnik życia literackiego w Galicji, Oprac. A. Knot, Kr. 1961; – „Roczn. dla Archeologów” 1874 (wspomnienie); – Nekrologi z r. 1871: „Bibl. Warsz.” t. 1 s. 499, „Czas” nr 261, „Gaz. Lwow.” nr 262, „Gaz. Warsz.” nr 256, „Kraj” nr 262, „Kur. Codz.” nr 255, 256; – Arch. UJ: sygn. S II 905; B. Jag.: sygn. BJ 49 (koresp. z r. 1871); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 7459 k. 275–6 (mater. do słown. biogr. Cypriana Walewskiego); Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraїny we Lw.: F. 26 (Uniw. Lwow.) op. 15 spr. 2 (Matricula Auditorum Juris in Universitate Leopolitana de anno 1831) k. 34; L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: Arch. Ossolineum, rkp. 2421, 2432 II t. IV (koresp. A. Bielowskiego), rkp. 12321 (koresp. F. Wężyka).
Przemysław Marcin Żukowski