Sembrzycki (Zembritzki, Sembritzki) Jan Karol, pseud. i krypt.: Jan Oleckowski, S., J.K.S., M.P. (1856–1919), prowizor aptekarski, działacz mazurski, historyk folklorysta. Ur. 10 I w Olecku, był synem Karola (zob.) i Aurelii Dziobek-Dziobkowskiej. W domu mówiono po niemiecku choć, jak twierdził S., «ojciec i ja piszemy do siebie po polsku».
S. uczył się w miejscowej szkole w Olecku, a w l. 1869–74 w niemieckim gimnazjum w Ełku; został wydalony na rok przed maturą z powodu nieprzestrzegania szkolnego regulaminu. Po odbyciu w r. 1877 jednorocznej służby wojskowej, wyuczył się w Olecku aptekarstwa. W l. 1880–1 pracował jako pomocnik aptekarski w Kłajpedzie. Tu ożenił się z Karoliną Szliczkus, zgermanizowaną Litwinką, od której nauczył się języka litewskiego. W r. 1880 poczuł się Polakiem i zmienił pisownię nazwiska z Sembritzki na Sembrzycki. Przeszedł też na katolicyzm, uważając, że jest to dopełnienie polskości. Pośredniczył w przemycie polskiej literatury na Litwę. W l. 1882–93 zamieścił w prasie poznańskiej („Goniec Wpol.”, „Warta”, „Dzien. Pozn.”) i śląskiej ponad 60 korespondencji dotyczących Mazur i Litwy pruskiej. Opracowywał też hasła do „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego” i „Encyklopedii Orgelbranda”. W l. 1883–4 założył przynajmniej ok. osiem bibliotek poznańskiego Tow. Czytelni Ludowych na Mazurach. Zaczął poznawać polską historię i literaturę. Oskarowi Kolbergowi przekazał część zebranych przez swego ojca pieśni mazurskich. W r. 1882 pracował w aptece w Inowrocławiu. Później krótko przebywał w Malborku i Królewcu, następnie zamieszkał w Tylży, by w r. 1893 przeprowadzić się na stałe do Kłajpedy.
Od 14 XI 1883 do 19 XI 1884 S. redagował polski tygodnik „Mazur”, ukazujący się w Ostródzie u Niemca Carla Eduarda Salewskiego w nakładzie 400 egzemplarzy. Gazeta miała charakter konserwatywny, wobec rządu w zasadzie lojalny, lecz broniła Mazurów przed germanizacją, a publikując prace pisarzy Polaków z innych zaborów, zaznajamiała z literaturą polską oraz starała się umocnić przekonanie, że Mazurzy są częścią narodu polskiego. W „Mazurze” debiutował Michał Kajka, który też zbierał dla S-ego pieśni ludowe, a otrzymane od niego polskie książki rozprowadzał wśród Mazurów. Wspierał S-ego Wojciech Kętrzyński; pismo S-ego spotkało się z zainteresowaniem i życzliwym przyjęciem ze strony ludności mazurskiej. S. nie otrzymał jednak pomocy finansowej od polskich organizacji i musiał zrezygnować z wydawania pisma. W r. 1885, po kupieniu drukarni, rozpoczął wydawanie w Tylży „Mazura Wschodnio-Pruskiego”. Pismo to było ostrożniejsze pod względem politycznym, probismarckowskie, nie angażowało się w oddziaływanie na świadomość narodową swych czytelników, publikowało jednak utwory klasyków literatury polskiej (J. Kochanowski). Z powodu niepowodzeń finansowych S. musiał wkrótce sprzedać drukarnię i po jedenastu numerach również „Mazur Wschodnio-Pruski” upadł. W l. 1884–5 zredagował dwa roczniki „Kalendarza Prusko-Polskiego”. W r. 1886, rozżalony na Józefa Gąsiorowskiego, za to, że zebrane wśród Polonii petersburskiej pieniądze przeznaczył na założenie „Gazety Olsztyńskiej”, a nie na pismo mazurskie, oskarżył go przed władzami pruskimi o prowadzenie na Mazurach działalności panslawistycznej. W tym czasie wrócił do wyznania augsbursko-ewangelickiego i znacznie ograniczył współpracę z Polakami. W l. 1886–90 wydał w Toruniu (u E. Lambecka) pięć roczników „Kalendarza Ewangelicko-Polskiego dla Mazur, Szląska i dla Kaszubów”. Podobnie jak w „Mazurze Wschodnio-Pruskim” nie wypowiadał się tu już (poza rocznikiem 1886) o wspólnocie narodowej Mazurów z Polakami, kładł nacisk na ich przynależność do Prus. Zamieszczał jednakże utwory pisarzy polskich oraz własne (wiersze, opowiadania, artykuły, przekłady), a także nawoływał o utrzymanie polskiego języka na Mazurach. S. propagował wydawane we Wrocławiu „Nowiny Śląskie”, był ich stałym współpracownikiem i pisał w l. 1886–7 korespondencję z Prus Wschodnich.
W r. 1890, zbliżywszy się ponownie do polskości, S. powrócił do wyznania katolickiego. W r. 1893 osiadł w Jeżycach koło Poznania, gdzie pracował kilka miesięcy w aptece i zdeponował w Poznańskim Tow. Przyjaciół Nauk swoją korespondencję z l. 1883–91. W r. 1894 osiadł w Kłajpedzie. Opowiedział się po stronie narodu niemieckiego i po raz trzeci został członkiem Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Od r. 1899 podpisywał się znowu Sembritzki.
Od r. 1886 S. poza pracą zawodową zajmował się badaniami naukowymi dotyczącymi folkloru oraz historii Mazur i Litwy pruskiej. Opublikował 5 książek (jedną jako współautor), liczne artykuły, recenzje, polemiki, przyczynki źródłowe (93 artykuły, 66 recenzji), początkowo głównie w czasopismach polskich („Kwart. Hist.”, „Wisła”) i niemieckich (od l. dziewięćdziesiątych wyłącznie po niemiecku, „Altpreussische Monatsschrift”, „Ewangelisches Gemeindeblatt”, „Masovia”). Współpracował m.in. z Oswaldem Balzerem, Zygmuntem Celichowskim, Janem Karłowiczem, W. Kętrzyńskim, Hieronimem Łopacińskim. Do ważniejszych rozpraw etnograficznych S-ego należą Über masurische Sagen („Altpreuss. Monatsschrift” 1886), Über Ursprung und Bedeutung Worte ,,Masur” und „Masuren” (tamże 1887), O gwarze Mazurów pruskich („Wisła” 1889), Przyczynki do charakterystyki Mazurów Pruskich (tamże 1890), Przyczynek do narzecza kaszubskiego („Prace Filolog.” 1891). Opublikował też pośmiertną spuściznę folklorystyczną dotycząca Mazur Hermanna Frischbiera, z którym współpracował w „Wiśle” (T. 5–7: 1891–3). Historii Mazur i Prus Wschodnich, ze szczególnym uwzględnieniem stosunków wyznaniowych, dotyczą: Die Lycker Erzpriester Johannes und Hieronymus Maletius („Altpreuss. Monatsschrift” 1888), Krótki przegląd literatury ewangelicko-polskiej Mazurów i Szlązaków od r. 1670 (Nawsie 1888, tu wymienił wiele druków nieznanych Estreicherowi), Die Reise des Vergerius nach Polen 1556–1557, sein Freundeskreis und seine Königsberger Flugschriften aus dieser Zeit („Altpreuss. Monatsschrift” 1890), Die Schotten und Engländer in Ostpreussen (tamże 1892), Die polnischen Reformierten und Unitarier in Preussen (tamże 1893). W „Altpreussische Monatsschrift” recenzował stale polskie wydawnictwa dotyczące Mazur, Litwy i Kaszub. Później zajmował się głównie postaciami wybitnych Niemców z Prus Wschodnich (m.in. hrabiowie zu Eulenburg, A. E. Hennig, J. G. Herder, A. von Lehndorff, S. F. Trescho, J. Ch. Wedeke). W r. 1911 obchodził w Kłajpedzie jubileusz 25-lecia pracy pisarskiej, ogłosił wówczas publikację Zum 25-jährigen Schriftsteller-Jubiläum am 10. Januar 1911. Autobiographisches (Königsberg 1911). S. był członkiem Tow. Przyjaciół Starożytności «Prussia» w Królewcu oraz Tow. Literackiego Litewskiego w Tylży. Zmarł 8 III 1919 w Kłajpedzie i tam został pochowany.
Po śmierci pierwszej żony Karoliny z domu Szliczkus (1902) S. ożenił się powtórnie (druga żona miała na imię Lucy). Dzieci nie miał.
Chojnacki W., Bibliografia polskich druków ewangelickich Ziem Zachodnich i Północnych 1530–1939, W. 1966 s. 178, 217, 230–33, 236; Roeske W., Bibliografia polskiej historiografii farmaceutycznej 1816–1971, W. 1973; Wermke E., Bibliographie der Geschichte von Ost und Westpreussen, Königsberg 1933 I, Aalen 1964 II, Bonn–Godesberg 1974 III; Altpreuss. Biographie, II; Oracki, Słown. Warmii (bibliogr.); Słown. Pracowników Książki Pol. (bibliogr.); Dziubella J., Sembritzki Johannes Karl, „Masovia” Z. 17: 1912; Hałun K., Kalendarze dla Mazurów Jana Karola Sembrzyckiego (1884–1890), „Komun. Mazursko-Warmińskie” 1981 nr 2/4 s. 259–79; Jasiński J., „Mazur” ostródzki i ełcka „Gazeta Ludowa” wobec problemu przynależności narodowej Mazurów, w: Polska myśl polityczna na ziemiach pod pruskim panowaniem, W. 1988 s. 165–73; tenże, Współpraca redaktorów mazurskich czasopism z Michałem Kajką, „Warmia i Mazury” 1980 nr 9 s. 17–19; Kasparek D., Jan Karol Sembrzycki 1856–1919, Olsztyn 1988 (fot., bibliogr.); Oracki T., Mazury i Warmia w okresie 1800–1914, w: Dzieje folklorystyki polskiej 1864–1918, W. 1982; Szostakowski S., Współpraca J. K. Sembrzyckiego z warszawską „Wisłą”, „Komun. Mazursko-Warmińskie” 1980 nr 3 s. 451–6; Warda J., Johannes Sembritzki, „Masovia” Z. 24/25: 1920 s. 323–4; – Sprawy Mazur i Warmii w korespondencji Wojciecha Kętrzyńskiego, Wr. 1952 (62 listy S-ego); – AP w Olsztynie: Naczelne Prezydium Prowincji Prusy Wschodnie, IV 538–539, Landratura Mrągowska, VII/9–A–7, Landratura Kłajpedzka, IX/10– A.25; AP w P.: Prezydium Policji, nr 4374, 4965; B. Jag.: rkp. 7885 III, rkp. 7913 III t. 2; B. Kórn.: rkp. AB 79, AB 92, AB 167, AB 222; B. Narod.: rkp. 2808; B. Ossol.: rkp. 7701/II; B. Ośrodka Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie: rkp. PTHR–459; B. PAN w Kr.: rkp. 2272; B. Uniw. Warsz.: rkp. 469.
Janusz Jasiński