Okóń Jan Marcin (1906–1972), psycholog, pionier psychologii inżynieryjnej w Polsce. Ur. 20 V w Krakowie, był synem księgowego Franciszka i Izabeli z Kamockich. Po ukończeniu Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczego im. T. Czackiego w Warszawie (1925) studiował na Wydziale Humanistycznym Uniw. Warsz. najpierw historię literatury, a następnie psychologię ogólną w katedrze Władysława Witwickiego, zarobkując równocześnie na utrzymanie. Po uzyskaniu absolutorium w r. 1934 przez dwa lata praktykował w Zakładzie Psychologicznym przy Państwowej Szkole Budownictwa w Warszawie, gdzie zetknął się z metodami badań psychologicznych uczniów szkół zawodowych. W l. 1936–9 zajmował stanowisko samodzielnego psychologa w Kolejowej Pracowni Psychotechnicznej przy Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Warszawie (jednej z nielicznych tego typu placówek w Europie). Prowadził tu badania psychologiczne kandydatów i pracowników służby ruchu (maszynistów lokomotyw i dyżurnych ruchu) i studia nad metodami badań maszynistów kolejowych (pod kierunkiem inż. Jana Wojciechowskiego) oraz nad badaniami zmęczenia dyżurnych ruchu na nastawniach kolejowych (pod kierunkiem dra Henryka Targońskiego).
Podczas okupacji niemieckiej O. zajmował się najpierw rzemiosłem, a potem pracował w Tow. Przemysłu Metalowego «K. Rudzki i Ska» w Warszawie. Aresztowany 16 I 1943 w łapance ulicznej, następnego dnia został z Pawiaka przewieziony razem z transportem więźniów do obozu koncentracyjnego na Majdanku pod Lublinem, gdzie przebywał ok. 2 miesięcy. Później wrócił do Warszawy. Po powstaniu warszawskim wyjechał do Zakopanego. Od listopada 1945 był O. kierownikiem Oddziału Psychologii w Instytucie Naukowo-Badawczym Przemysłu Węglowego (INBPW) w Katowicach (późniejszy Główny Instytut Górnictwa), gdzie zorganizował pracownię psychologii i laboratorium badawcze w zakresie psychologii pracy w przemyśle węglowym. W tym czasie opublikował pierwsze swoje prace naukowe i dokończył przerwaną przez wojnę pracę magisterską pt. Przyczynek do badań nad udziałem wyobraźni przestrzennej w uzdolnieniach mechanicznych („Biul. INBPW” Komunikat nr 32, Kat. 1948) i uzyskał w Uniw. Warsz. w r. 1948 dyplom magistra filozofii ze specjalnością psychologii ogólnej. W tej specjalności w r. akad. 1951/2 prowadził wykłady w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Katowicach. Od grudnia 1948 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Po przeniesieniu się do Warszawy był O. od 19 IX 1954 do śmierci pracownikiem Centralnego Instytutu Ochrony Pracy (CIOP), najpierw w Zakładzie Metodologii i Organizacji Ochrony Pracy, a od 1 VII 1957 jako kierownik nowej Pracowni Psychologii, którą zorganizował i ukierunkował na zagadnienia bezpieczeństwa pracy w przemyśle. Tutaj 22 X 1957 otrzymał tytuł adiunkta, a 1 VIII 1963 stanowisko samodzielnego pracownika naukowo-badawczego. Oprócz tego od r. 1957 prowadził przez pewien czas wykłady na temat zastosowania statystyki dla potrzeb psychologii na Uniw. Warsz. i dorywczo na różnych kursach resortowych i stowarzyszeniowych. Był członkiem zespołu psychologów pracy w Komitecie Psychologii Stosowanej Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (1964).
Od początku swojej pracy zawodowej, a potem naukowo-badawczej, interesował się O. w szczególności zagadnieniami warunków pracy z punktu widzenia psychologii i bezpieczeństwa, zastosowaniem metod statystycznych w psychologii, psychologią inżynieryjną i psychologią bezpieczeństwa pracy. Zainicjował też w tych dziedzinach wiele prac naukowo-badawczych, kontynuowanych przez utworzony przez siebie zespół współpracowników. Był prekursorem i propagatorem w Polsce nowych kierunków badań w obrębie psychologii pracy, a mianowicie: psychologii inżynieryjnej (tj. działu psychologii pracy uwzględniającego przystosowanie maszyn, urządzeń i narzędzi do właściwości człowieka, a zwłaszcza jego właściwości psychicznych) oraz psychologii bezpieczeństwa pracy. Był także znakomitym popularyzatorem idei badań nad człowiekiem w środowisku pracy (humanizacyjny aspekt pracy ludzkiej). Zajmował się m. in. zagadnieniem stosowania testów jako metody badawczej sprawności umysłowej. Przyczynił się znacznie do wzbogacenia polskiej myśli w dziedzinie psychologii stosowanej. Był autorem kilku popularnych skryptów dla kształcenia kadry inżynieryjno-technicznej wybranych gałęzi przemysłu, np. budownictwa, górnictwa. Opublikował wiele artykułów w różnych czasopismach, m. in. w „Pracach CIOP”, „Ochronie Pracy”, „Szkole Zawodowej”. Do najważniejszych książek O-a należą: Analiza czynnikowa w psychologii (W. 1960, 1964; toż w tłumaczeniu rosyjskim pt. Faktornyj analiz, Moskva 1974) oparta o własne badania i o prace uczonych amerykańskich, ze słownikiem pojęć podstawowych, stanowiąca próbę przeniesienia nowoczesnych metod statystycznych na grunt polskiej psychologii, Niektóre problemy psychologiczne bezpieczeństwa pracy (W. 1965), Psychologia bezpieczeństwa pracy (W. 1972, 1974; toż w tłumaczeniu słowackim, Bratysława 1978) oraz opracowana wspólnie z Longinem Paluszkiewiczem Psychologia inżynieryjna. Dostosowanie maszyn i urządzeń do człowieka (W. 1963, 1966) ukazująca zadania psychologii eksperymentalnej w praktyce projektowania układów «człowiek-maszyna». Był też O. redaktorem i współautorem pracy zbiorowej pt. „Psychologia przemysłowa” (W. 1971), a wspólnie z Zofią Kapuścińską (obecnie Ratajczak) przetłumaczył wybór prac pt. „Psychologia inżynieryjna w ZSRR i USA” (W. 1969). Przez pewien czas był O. członkiem komitetu redakcyjnego „Prac CIOP” i Biblioteki Nauki o Pracy w wydawnictwie «Książka i Wiedza» w Warszawie. Zmarł 30 VI 1972 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Komunalnym na Powązkach (kwatera B-9-286). Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
W małżeństwie (później rozwiedzionym) z Krystyną z Niemyskich miał jednego syna Andrzeja (ur. 1952), historyka filozofii.
Bibliografia prac psychologicznych wydanych w Polsce w l. 1969–1973, W. 1977; Bibliografia retrospektywna polskiego piśmiennictwa technicznego za l. 1945–9, W. 1954; Alfabetyczne katalogi składowe, W. 1973–5; – XXV (lat) CIOP. Działalność CIOP. Nauka w służbie ludzi pracy, W. 1976 s. 16, 70, 71, 117, 163; – Wanat L., Za murami Pawiaka, W. 1972 s. 188; – „Ochrona Pracy” 1972 nr 9 s. 32 (życiorys, fot.); „Prace CIOP” 1972 nr 74 s. 135 (życiorys, fot.); „Przegl. Psychologiczny” 1964 s. 17, 18, 152, 168; „Życie Warsz.” 1972 nr 157 (nekrolog); – Arch. CIOP w W.: Akta osobowe; Arch. Cmentarza Komunalnego (dawniej Wojskowego) na Powązkach w W.: Księga pochowanych; Arch. Uniw. Warsz.: sygn. KEM 2285 i album studentów t. IV, nr 19621; – Informacje syna Andrzeja oraz Ireny Franaszczuk, Heleny Gadomskiej, Zofii Kapuścińskiej-Ratajczak, Zdzisławy Kopaczewskiej i Longina Paluszkiewicza.
Jerzy Kubiatowski