Nalazek Jan, pseud. Janek, Waśka, Janek Kolejarz (1919–1943), zecer, działacz komunistyczny, oficer Gwardii Ludowej. Ur. 1 XII we wsi Cielechowizna (pow. Mińsk Mazowiecki), w rodzinie robotniczej, był synem Stanisława i Stefanii z Górnickich. Miał siostry: Stanisławę (ur. 1917), Zofię (ur. 1921) i Helenę (ur. 1925), oraz braci: Wacława (ur. 1923) i Władysława Wincentego (ur. 1930). Szkołę powszechną ukończył w Cielechowiźnie. Należał do Czerwonego Harcerstwa, a następnie do Organizacji Młodzieży Tow. Uniwersytetu Robotniczego (OM-TUR). W r. 1936 został przyjęty do Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. Wraz ze swą starszą siostrą Stanisławą należał do zarządu OMTUR w Mińsku Mazowieckim. Był m. in. współorganizatorem klubu sportowego. Po ukończeniu szkoły pracował w fabryce konstrukcji stalowych «K. Rudzki i Syn» w Mińsku Mazowieckim, a następnie był uczniem w drukarni prywatnej i został zecerem. Po klęsce wrześniowej 1939 r. przedostał się na terytorium Związku Radzieckiego. Początkowo pracował w drukarni w Grajewie, krótko w Białymstoku i w Łomży, gdzie był zatrudniony jako zecer „Czerwonego Sztandaru”. W r. 1940 wyjechał do Czelabińska, gdzie pracował jako górnik w kopalni; tam został przyjęty do Komsomołu. W czerwcu 1941 ochotniczo wstąpił do Armii Czerwonej. W rejonie Kijowa dostał się do niewoli, przebywał w obozach jenieckich. Późną jesienią 1941 transportowany na zachód uciekł z pociągu i dotarł do domu w Gliniaku.
Na początku 1942 r. N., wraz z całą rodziną Nalazków, wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (PPR). W marcu 1942 został członkiem Komitetu Dzielnicowego PPR w Mińsku Mazowieckim i dowódcą formującej się Gwardii Ludowej (GL) rejonu Mińsk Mazowiecki. W maju 1942 został członkiem sztabu GL Okręgu Warszawa–Prawa Podmiejska (Nr 3). Był organizatorem grup wypadowych GL i wielu akcji zbrojnych, m. in. 5 VI 1942 na most drogowy pod wsią Zamienie. Rozkazem Dowództwa Głównego GL z 15 VII 1942 «za ofiarną pracę bojową i bojowo-organizacyjną» otrzymał pochwałę bojową i nominację na oficera GL. Organizował ucieczki jeńców radzieckich i pomagał im w tworzeniu oddziałów partyzanckich. W nocy z 30 na 31 I 1943 na dom Nalazków napadło gestapo z Garwolina. W walce polegli: Stanisław i Stefania Nalazkowie oraz ich córka Stanisława. Udało się uciec Janowi, Wacławowi, Zofii, Helenie i Władysławowi. Dom Nalazków hitlerowcy spalili razem ze zwłokami zamordowanych. N., poszukiwany przez gestapo, wraz z bratem Wacławem udał się w rejon podwarszawski. Organizowali i brali udział w akcjach w Rembertowie, Legionowie, Markach. Następnie zorganizowali grupę partyzancką, która ok. 10 II 1943 została rozbita we wsi Słup (pow. garwoliński). Zofia Nalazkówna ranna w walce została zamordowana przez żandarmów. N. wraz z bratem powrócił w rejon podwarszawski. W czerwcu 1943 został dowódcą GL Okręgu Radomskiego (Nr 7). Jego brat, Wacław, instruktor GL Dzielnicy Marki, aresztowany 5 VIII t. r. pod Radzyminem, zginął podczas próby ucieczki z posterunku żandarmerii w Radzyminie. N. w Kieleckiem nosił pseud. Janek Kolejarz i położył duże zasługi w organizowaniu oddziałów partyzanckich GL i walki zbrojnej, zwłaszcza akcji przeciwko transportom kolejowym. Rozkazem Dowództwa Głównego GL z 20 XI 1943 mianowany został podporucznikiem GL. Zginął wraz ze sztabem GL Okręgu Radomskiego i partyzantami oddziału «Sokół» w gajówce Małachów pod Ćmielowem, 23 XI 1943. Rozkazem Dowództwa Głównego GL z 25 XII t. r. (już jako porucznik) pośmiertnie odznaczony został Krzyżem Grunwaldu III kl.
Helena i Władysław Nalazkowie przygarnięci zostali przez rodzinę Skonieckich z Legionowa. Dn. 12 I 1944 żandarmeria i policja SS otoczyła dom Skonieckich w Legionowie, gdzie zginął Władysław Nalazek wraz z Janem, Władysławą i Jerzym Skonieckimi. Helenę Nalazkównę aresztowano 19 VII 1944 w Aninie razem z obsługą radiostacji Komitetu Centralnego PPR. Zamordowana została na Pawiaku w sierpniu 1944.
Na Gliniaku (przedmieściu Mińska Mazowieckiego) wybudowany został pomnik poświęcony rodzinie Nalazków. Imię rodziny nosi szkoła wojskowa w Elblągu, a także szkoła zawodowa w Mińsku Mazowieckim.
Szczepańska K., Zielińska B., Bibliografia wojny wyzwoleńczej narodu polskiego 1939–1945, W. 1973; Mała Enc. Wojsk.; – Czerkawski A., Dunin-Wąsowicz M., Rodzina Nalazków, W.; Garas J. B., Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1943, W. 1971; Gołąbek Cz., Stysiak M., Rodzina Nalazków, W. 1962; Polski ruch robotniczy w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej, wrzesień 1939 – styczeń 1945, W. 1964; Rydłowski J., Żołnierze lat wojny i okupacji, W. 1971 s. 385–93 (fot.); Strońska A., „Waśka”, w: Ludzie Mazowsza, W. 1964 s. 58–82 (fot.); Tobiasz J., Na tyłach wroga, W. 1972; Urniaż T., Legenda o rodzinie Nalazków w: Rodziny patriotów, W. 1973 s. 160–1 (fot.) 177–99; Warszawa-Prawa Podmiejska 1942–1944, W. 1973; – Dowództwo Główne GL i AL. Zbiór dokumentów z lat 1942–1944, W. 1967.
Benon Dymek