Szczurowski Jan Nepomucen, niekiedy błędnie także Ignacy (1771–1849), śpiewak i aktor.
Ur. 16 V 1771 (wg „Kur. Warsz.” 1837 nr 125 i danych z nagrobka) w Pińczowie (wg aktu ślubu ur. w r. 1773; żadna z tych dat nie znajduje potwierdzenia w księgach metrykalnych, gdzie brak wpisu narodzin S-ego). Był synem Michała (ur. 1735) i Franciszki (ur. 1740). Miał troje rodzeństwa: Małgorzatę (ur. 1768), Ignacego (ur. 1769), członka cechu malarzy w Krakowie, i Teklę (ur. 1773). Bywa mylony (m.in. przez Michała Chomińskiego) z Ignacym Szczurowskim (zob.).
S. uczył się w Pińczowie, a następnie w Krakowie w «szkole śpiewu» u kierującego nią Franciszka Ksawerego Kratzera, a także Feliksa Michała Langa i Jakuba Gołąbka. «Na wyższą skalę» kształcił się u ks. Wacława Sierakowskiego; brał udział w pierwszych koncertach publicznych organizowanych przez niego w Krakowie. Szkoła działała do r. 1787 i zapewne t.r. debiutował w teatrze krakowskim. W r. 1788 występował w trupie Wojciecha Bogusławskiego w Dubnie, po czym w r.n. wrócił do Krakowa, do zespołu zorganizowanego przez Jacka Kluszewskiego. Pod koniec l. osiemdziesiątych grał także w Lublinie.
Na prośbę Bogusławskiego, wzmacniającego zespół operowy Teatru Narodowego, przeniósł się S. w kwietniu 1793 do Warszawy, gdzie został zaangażowany jako basso buffo. «Będąc uposażonym od natury silnym głosem basowym, używał go wielostronnie» („Kur. Warsz.” 1849 nr 289). Po raz pierwszy wystąpił w Warszawie 17 IV 1793 w partii Pagnotty we „Fraskatance” G. Paisiella, a następnie (m.in. 24 IX t.r.) jako Altamur w premierze „Axura, króla Ormus” A. Salieriego – pierwszej operze serio śpiewanej w języku polskim. Dn. 1 III 1794 zagrał Bryndasa lub Morgala w „Cudzie mniemanym, czyli Krakowiakach i Góralach” Bogusławskiego. Jeszcze 29 III 1795 śpiewał S. w oratorium Paisiella, a już w kwietniu t.r. dołączył do Bogusławskiego, który po upadku powstania kościuszkowskiego wyjechał do Lwowa, należącego od r. 1772 do zaboru austriackiego. Grał «trzpiotowatych kochanków, komicznych starych służących, głupców, notariuszy; w operze śpiewa dobrym basem pierwsze role buffo, jego głos i gra są lekkie, niewymuszone i zasługują na powszechny poklask. Jest dobrym muzykiem na wielu instrumentach» („Allgemeines Europaeisches Journal” 1796 nr z kwietnia s. 178). Na koncertach organizowanych przez Józefa Elsnera grał na wiolonczeli. W r. 1797 występował także w zespole austriackim, śpiewając m.in. partię Jupitera w „Der Spiegel von Arkadien” F. X. Süssmayera, przygotowanym przez Bogusławskiego.
Latem 1799 wrócił S. z zespołem Bogusławskiego do zabranej przez Prusy Warszawy, do Teatru Narodowego. Występował z nim także poza Warszawą, m.in. w r. 1800 w Poznaniu (grał Milorda w „Henryku szóstym na łowach” Bogusławskiego), od 15 V do 18 VI 1801 w Kaliszu (grano m.in. „Świętoszka” Moliera, „Fraskatankę”, „Drzewo Diany” G. Martiniego, „Krakowiaków i Górali” i „Axura”), skąd zespół udał się do Poznania. Od r. 1802 śpiewał partię Sarastra w „Zaczarowanym flecie” W. A. Mozarta. W repertuarze miał także partie z oper „Duchowidz, czyli W czepku się rodził” i „Dwie siostry z Pragi” W. Müllera, „Żony przemienione, czyli Szewc” M. Portogalla, „Potajemne małżeństwo” D. Cimarosy, „Lodoiska” L. Cherubiniego oraz rolę w komedii „Figle pazia” A. von Kotzebue. Występował gościnnie, w r. 1802 w Krakowie, a w sezonach letnich 1802–5 w Kaliszu. W r. 1803, przed przebywającą na uchodźstwie królową Francji Marią Józefiną, śpiewał w „Przerwanej ofierze” P. Wintera. Podczas swego benefisu 4 III 1803 wykonywał w duecie z Karoliną Stefani partię z „L’amor marinaro” J. Weigla. W Teatrze Narodowym śpiewał 28 XII 1804 i akompaniował na wiolonczeli Zofii Petrasch-Dmuszewskiej w utworach Cimarosy. Kolejny benefis S-ego odbył się 1 III 1805. Napisał kantatę do słów Ludwika Adama Dmuszewskiego, którą wykonano 22 IV t.r., w przeddzień imienin Bogusławskiego. Od 25 II 1805 był członkiem loży wolnomularskiej «Zum Leuchter», z której t.r. wyodrębniła się warszawska loża «Świątynia Mądrości». Dn. 31 V wziął udział w uchwaleniu statutu Tow. Muzycznego w Warszawie. Przełożył z języka francuskiego melodramat „Wielki myśliwy, czyli Wyspa Palmowa” R. Ch. Guilberta de Pixérécourt i J.-M. Loaisela de Tréogate, grany w Teatrze Narodowym od 21 III 1806.
Dn. 22 VII 1806 koncertował S. w Warszawie, po czym porzucił Teatr Narodowy i w sezonie 1806/7 występował z własną trupą we Lwowie, Dubnie, Kamieńcu Podolskim i teatrze Potockich w Tulczynie. Dn. 16 IX 1807 wrócił do Warszawy, wówczas stolicy Ks. Warsz., i nadal grał oraz śpiewał w Teatrze Narodowym, m.in. w operze „Alina, królowa Golkondy” H. M. Bertona (1808). Dn. 28 X 1808 urządzono spektakl na dochód artysty. T.r. występował z teatrem warszawskim w Poznaniu, Kaliszu i Białymstoku, w r. 1809 ponownie w Poznaniu i Kaliszu, a w okresie 13 VIII – 8 X t.r. w Krakowie, grając Bryndasa w „Cudzie mniemanym”. W premierze „Genowefy” G. Majera (21 II) śpiewał partię Ariodantesa; w repertuarze miał ponadto Lancelota w „Pałacu Lucypera” Karola Kurpińskiego i Filipa Augusta w „Sardzino uczniu miłości” F. Paëra (tę ostatnią rolę grał w r. 1811 w Kaliszu i Gdańsku). S. zajmował się sprawami finansowymi teatru i dzięki m.in. jego rekomendacji Bogusławski przyjął w r. 1810 Kurpińskiego (który uczył córkę S-ego gry na fortepianie) na stanowisko dyrygenta w Teatrze Narodowym. W dn. 3 III 1810, 20 III 1812 i 1 IV 1814 miał S. kolejne benefisy. W r. 1812 osiągnął czwarty stopień wtajemniczenia w loży wolnomularskiej «Świątynia Izis», do której t.r. wprowadził Kurpińskiego; w r. 1818 odnotowany został jako członek honorowy loży «św. Jana». W r. 1812 wystąpił w „Marcinowej z Dunaju w Stambule w Seraju” Kurpińskiego, a w r. 1813 w „Janie z Paryża” F. A. Boieldieu (partia Wielkiego Marszałka). W r. 1813 wszedł do spółki akcyjnej współfinansującej Teatr Narodowy, zorganizowanej przez Ludwika Osińskiego (po spłaceniu akcjonariuszy w r. 1821 spółka została rozwiązana). W l. 1812–14 ponownie występował w Krakowie. W warszawskim Teatrze Narodowym w r. 1814 śpiewał partię Jagiełły w „Jadwidze, królowej polskiej” Kurpińskiego. W r. 1816 wykonał partię Starszego Lewity w „Atalii” J. Racine’a, w r. 1817 – Leporella w „Don Giovannim” Mozarta, a w r. 1818 – Orbassana w „Tankredzie” G. Rossiniego. Na kolejnym benefisie S-ego (1818) wystawiono „Szarlatana” Kurpińskiego. T.r. przejął S. po Bogusławskim rolę Papagena w „Zaczarowanym flecie” Mozarta, a w r. 1819 partię Axura. Pisano wówczas, że S. ma «wielki głos z ruladami» (K. Estreicher). W r. 1821 śpiewał partię Selima w „Westalce” G. Spontiniego, natomiast jako Jagiełło w „Jadwidze królowej Polski” Kurpińskiego «tak się zapatrzył na wdzięki ślicznej Jadwigi, że o roli zapomniał» („Gaz. Warsz.” 1821 nr 168). Dn. 18 X 1822 wystąpił w roli Sarastra w „Zaczarowanym flecie”, wznowionym na benefis Konstancji Dmuszewskiej; spektakl ten uważano za demonstrację przeciw delegalizacji masonerii przez cara Aleksandra I. Wielokrotnie koncertował, m.in. ok. 20 III 1823 w sali redutowej Teatru Narodowego śpiewał arie z oper Rossiniego „Cyrulik sewilski” i „Sroka złodziejka”. Dn. 22 IV t.r. w kościele p. wezw. Świętego Krzyża wykonał partie wokalne w „Requiem” Mozarta w czasie nabożeństwa żałobnego za Adama Kazimierza Czartoryskiego. W l. 1823–4 uczył w zastępstwie śpiewu w Szkole Dramatycznej w Warszawie. Od lipca 1825 śpiewał partię Fernando Villabelli w „Sroce złodziejce”. Dn. 29 X t.r. wystąpił jako Bartolo w polskiej prapremierze „Cyrulika sewilskiego”; wg Fryderyka Chopina (list do Jana Białobłockiego) wypadł dobrze. Po ustąpieniu Osińskiego z dyrekcji Teatru Narodowego należał S. w l. 1825–7 do różnych gremiów współkierujących teatrem: komitetu doradczo-kontrolnego, przekształconego w Radę, oraz Komitetu Administracji Teatralnej. Wykonywał w tym czasie partię Pustelnika w „Wolnym strzelcu” C. M. Webera, Mustafy we „Włoszce w Algierze” Rossiniego, a także w „Białej Damie” F. A. Boieldieu. Dn. 15 I 1827 śpiewał w czasie koncertu pianistycznego Marii Szymanowskiej. Od t.r. w Teatrze Narodowym, którego kierownictwo objęli Osiński i Dmuszewski, występował w „Otellu” Rossiniego (1828, jako Elmiro) i „Cecylii Piaseczyńskiej” Kurpińskiego (1829, jako Starosta). Pod koniec l. dwudziestych niedomagał głosowo, co odnotowali Maurycy Mochnacki i Chopin, jednak towarzysząc debiutującej 24 VII 1830 Konstancji Gładkowskiej, odniósł sukces jako Hrabia w „Agnieszce” („Anieli”) Paëra. Dn. 8 II t.r. został mianowany Radcą Wojewódzkim Okręgu Warszawskiego. Podczas powstania listopadowego podpisał 19 V 1831 petycję artystów do Rządu Narodowego o zreorganizowanie Teatru Narodowego.
Na pierwszym przedstawieniu w nowym gmachu Teatru Wielkiego 24 II 1833 śpiewał S. Bartola w „Cyruliku sewilskim”; 13 IX t.r. uczestniczył w otwarciu Teatru Rozmaitości w salach redutowych Teatru Wielkiego. W czasie urodzin, 16 V 1837, obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy artystycznej śpiewając partię Selina w „Turku we Włoszech” Rossiniego; wykonano wówczas dla niego pieśń „Lat pięćdziesiąt służysz scenie” ze słowami Dmuszewskiego i muzyką Kurpińskiego, na którą również opowiedział śpiewem; głos miał wówczas «pełny, przyjemny, łatwo pokonywający wszelkie trudności muzyczne» („Kur. Warsz.” 1837 nr 125). Śpiewał 16 XII t.r. razem z Ludwiką Rywacką i Pauliną Rivoli na premierze „Roberta Diabła” G. Meyerbeera. W r. 1838 występował w kościele Pijarów przy ul. św. Jana z chórem zorganizowanym ze śpiewaków Opery Warszawskiej przez Józefa Władysława Krogulskiego. Ostatni raz śpiewał w Teatrze Wielkim 16 IV 1839 w partii Wielkiego Marszałka w „Janie z Paryża”.
W r. 1839 przeszedł S. na emeryturę i w r.n. zamieszkał w Kielcach, gdzie organizował koncerty (na niektórych prawdopodobnie występował). W r. 1841 wybrano go do Rady Nadzorczej Kieleckiego Zakładu Opiekuńczego. W r. 1845 wrócił do Warszawy i śpiewał m.in. na uroczystości 25-lecia Resursy Kupieckiej. «Głos, pomimo nawet sędziwego wieku zachował [...] silny i dźwięczny; starzec blisko osiemdziesięcioletni, śpiewał jeszcze po kościołach na chwałę Panu» (W. Wójcicki). Jako aktor sztywny, o monotonnym i patetycznym sposobie recytacji, na dodatek często nie umiejący swej roli, był S. ceniony jako śpiewak ze względu na silny głos i dobry warsztat wokalny. Miał jednak skłonność do przesady i zbędnych niekiedy popisów. Zmarł 30 X 1849 w Warszawie, w swym mieszkaniu przy ul. Nalewki (nr hipoteczny 2244). Został pochowany 1 XI w katakumbach cmentarza Powązkowskiego.
Dn. 16 VIII 1798 wziął S. ślub w katedrze lwowskiej z Joanną Gamalską (1776? – 22 IX 1851), aktorką i śpiewaczką (świadkiem ślubu był m.in. Bogusławski). Debiutowała ona u Bogusławskiego w r. 1795 w Warszawie, następnie grała u niego we Lwowie. Jej sposób bycia zainspirował Bogusławskiego do napisania w r. 1797 komedii „Spazmy modne”, w której Joanna, grając Hrabinę, odniosła wielki sukces. W r. 1799 wróciła do Warszawy; w sezonie 1806/7 występowała z mężem. Ustąpiła ze sceny w r. 1816 lub 1823. W małżeństwie tym S. miał córkę, zamężną Korzuchowską. Informacja jakoby potomkinią S-ego była Tekla Szczurowska, aktorka działająca w l. 1882–3, nie jest prawdziwa.
Ryc. przez Friedricha A. Lohrmanna w Gabinecie Rycin BUW; Miniatura i portret z r. 1820 przez Stanisława Marszałkiewicza w Muz. Teatr. w W.; Litogr. w roli Selima w „Westalce” z r. 1823, w: Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, W. 1999 VII (reprod.), W. 1994 IV (opis); Litogr. przez Józefa H. Głowackiego z r. 1839, w: tamże; – Bibliogr. pol. czasopism muzycz., I; Bibliografia polskich czasopism niemuzycznych, Kr. 1973 II, 1957 III; Kutsch K. J., Riemens L., Grosses Sängerlexikon, München 2003; Mała Enc. Muzyki; PSB (Kurpiński Karol, Rywacka Ludwika, Sierakowski Wacław, Stefani Karolina); Reiss J., Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kr. 1939; Słown. Teatru Pol. (bibliogr., ikonogr.); Strauss S. Bibliografia źródeł do historii teatru w Polsce, Wr. 1957; Szenic, Powązki, cz. 1; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski; – Album teatralne, W. 1897 II 30; Beylin K., Piętnaście lat Warszawy, 1800–1815, W. 1976; Binental B., W setną rocznicę pewnego przedstawienia, „Kur. Warsz.” 1933 nr 54; Dąbrowski S., Aktorowie w podróży, W. 1969 (listy Alojzego Żołkowskiego z Kalisza z r. 1801); Dzieje teatru polskiego, Red. T. Sivert, W. 1977 I, 1993 II vol. 1; Estreicher K., Teatra w Polsce, Kr. 1992; Got J., Na wyspie Guaxary. Wojciech Bogusławski i teatr lwowski 1789–1799, Kr. 1971; Grabowski A., Rzecz w zasługach obywatelskich i naukowych Wacława Sierakowskiego, „Roczn. Tow. Nauk. UJ” T. 4: 1849 s. 62; Hass, Sekta farmazonii warsz.; Hass L., Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wr. 1982; Jabłoński Z., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1781–1830. Okres 1796–1809 napisał Jerzy Got, Kr. 1980; Kwiatkowska M., Życie muzyczne Warszawy w latach 1795–1806, w: Szkice o kulturze muzycznej XIX w., Red. Z. Chechlińska, W. 1984 V; Panek W., Z historii polskiej wokalistyki operowej, Wołomin 2009 (ilustr.); Przybylski T., Karol Kurpiński. Kronika życia i twórczości, w: Szkice o kulturze muzycznej XIX w., Red. Z. Chechlińska, W. 1980 IV; Sto przedstawień w opisach polskich autorów, Oprac. Z. Raszewski, Wr. 1993; Szczublewski J., Teatr Wielki w Warszawie 1833–1993, W. 1993; Szkice o kulturze muzycznej XIX w., Red. Z. Chechlińska, W. 1976 III; Vogel B., Przemysł muzyczny w Królestwie Polskim, w: Szkice o kulturze muzycznej XIX w., Red. taż, W. 1980 IV; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, Wr. 1978; Załęski S., O masonerii w Polsce, Kr. 1889 s. XXIII; Żórawska-Witkowska A., Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, W. 1995; – Falkowski J., Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń, P. 1884 III 316–17; Korespondencja Fryderyka Chopina, Oprac. B. E. Sydow, W. 1955; Mochnacki M., Pisma po raz pierwszy edycją książkową objęte, Lw. 1910 s. 403; – „Gaz. Korespondenta Warsz. i Zagran.” 1818 nr 20; „Kur. Warsz.” 1827 nr 15, 1849 nr 297; „Ruch Muzycz.” 1858 nr 10; „Tyg. Muzycz.” 1820 nr 10, 15; – IS PAN: Chomiński M., Wykaz chronologiczny aktorów teatru warszawskiego z lat 1774–1873, rkp.
Patryk Kencki