Szewczyk Jan Nepomucen, pseud.: Janek, Jop, Jopek, Zawisza (1930–1975), filozof.
Ur. 3 IX w Lublinie, był synem Feliksa i Janiny Zofii z Gogolewskich, pielęgniarki.
W l. 1937–44 uczęszczał S. w Warszawie do szkoły powszechnej i pierwszej klasy gimnazjum na tajnych kompletach. W l. 1942–4 należał pod pseud. Zawisza do Szarych Szeregów. Brał udział w powstaniu warszawskim 1944 r. jako strzelec 227. plutonu harcerskiego II Obwodu Warszawskiego AK «Żywiciel», walczącego na Żoliborzu. Po wyjściu kanałami z Warszawy dostał się do obozu w Pruszkowie i został wywieziony do Niemiec; przebywał w stalagu XI A w Alterngrabow, następnie w Magdeburgu, skąd w lutym 1945 uciekł. Został jednak aresztowany i był więziony w Bad Harzburg do wyzwolenia w kwietniu t.r. przez armię amerykańską. W l. 1945–6 służył jako szeregowiec w 12. Pułku Ułanów Podolskich II Korpusu Polskiego we Włoszech; z pułkiem tym wyjechał w listopadzie 1946 do Wielkiej Brytanii. Gdy po demobilizacji, z powodu panującego wśród żołnierzy głodu, próbował zdobyć żywność z bronią w ręku, został 6 XI 1947 zatrzymany i skazany 18 III 1948 na dziesięć lat więzienia. W więzieniu poznał angielskiego fizyka jądrowego Allana Nunn May’a (później skazanego za szpiegostwo na rzecz ZSRR), który wprowadził go w idee marksizmu. Średnie wykształcenie zdobył S. jako więzień korespondencyjnie w Londynie i zimą 1952 otrzymał brytyjskie świadectwo dojrzałości.
W lipcu 1953 został S. przedterminowo zwolniony i deportowany do Polski; podjął pracę w Krakowie jako robotnik w Zjednoczeniu Budownictwa Miejskiego w Nowej Hucie oraz Okręgowym Przedsiębiorstwie Detali i Barów Mlecznych. W lutym 1954 został wcielony do karnych oddziałów (batalionów robotniczych) WP; służbę odbywał do r. 1955 w kopalniach węgla kamiennego «Siemianowice» w Siemianowicach Śląskich (23. baon pracy) i «Prezydent» w Chorzowie (9. baon pracy). Od stycznia 1956 ponownie pracował w Krakowie jako robotnik w Krakowskich Zakładach Produkcji Części Zamiennych Sprzętu Budowlanego Budownictwa Przemysłowego. W czerwcu 1957 uzyskał maturę w Ogólnokształcącym Liceum Korespondencyjnym przy pl. Na Groblach, po czym do października t.r. był zatrudniony jako kierownik wydziału w Komitecie Wojewódzkim Związku Młodzieży Socjalistycznej w Krakowie. T.r. wstąpił do PZPR. Od października studiował filozofię na Wydz. Filozoficzno-Historycznym UJ; zaprzyjaźnił się wtedy z ks. Józefem Tischnerem. Dn. 23 VI 1962 uzyskał magisterium na podstawie pracy Krytyka teorii przyczynowości Davida Hume’a, napisanej pod kierunkiem Romana Ingardena.
Dn. 1 X 1962 został S. powołany na stanowisko asystenta w Zakł. Filozofii Przyrody należącym do Katedry Filozofii UJ, kierowanej przez Ingardena; od r. 1963 był starszym asystentem. Jego wczesne rozprawy były wynikiem studiów nad systemem filozoficznym Ingardena i stanowiły próby sformułowania własnego stanowiska aksjologicznego. Były to: Estetyka – normatywna czy opisowa? („Studia Filoz.” 1963 nr 2), Ontologiczne podstawy postulatów („Szkice filozoficzne Romanowi Ingardenowi w darze”, W. 1964), Zagadnienie zależności wzajemnej ocen i norm („Studia Filoz.” 1965 nr 4), Uwagi o istocie wartościowości („Znak” 1965 nr 4 <130>). Do „Wielkiej encyklopedii powszechnej” (W. 1965 V) opracował biogram Ingardena. Brał udział w konferencjach międzynarodowych, m.in. 17 XI 1965 w Technische Universität Bergakademie we Freibergu (NRD), a w r. 1967 w sympozjum „Fenomenologia i marksizm” na uniw. w Sarajewie; kilkakrotnie uczestniczył w obradach międzynarodowej «letniej szkoły korczulskiej», organizowanej na wyspie Korčula przez uniw. w Zagrzebiu. Artykułem Ideologia alienacji, czy alienacja ideologii („Życie Liter.” 1965 nr 46–47) wystąpił przeciw książce Adama Schaffa „Marksizm a jednostka ludzka” (W. 1965). Od semestru letniego r. akad. 1965/6 do r. akad. 1966/7 wykładał filozofię pracy w Akad. Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Dn. 17 VI 1966 obronił pracę doktorską Krytyka teorii przyczynowości Davida Hume’a na podstawie I tomu jego „Traktatu o naturze ludzkiej” (Krytyka teorii przyczynowości Davida Hume’a, Kr. 1980), napisaną pod kierunkiem Ingardena. Dn. 1 II 1967 został adiunktem. Był pierwszym sekretarzem Podstawowej Organizacji Partyjnej na Wydz. Filozoficzno-Historycznym UJ. W trakcie wiecu 13 III 1968 przed krakowskim Domem Studenckim «Żaczek» został wybrany przez studentów na przewodniczącego międzyuczelnianego «komitetu 25», który następnie uchwalił jedenastopunktową rezolucję i ogłosił strajk okupacyjny domów studenckich. Podczas kolejnego wiecu, 15 III t.r. przed «Żaczkiem», gdy rejon protestu został otoczony wojskiem i policją z psami, aby uniknąć prowokacji, wzywał studentów do rozejścia się. Dn. 21 IV Komitet Uczelniany PZPR UJ odwołał go z funkcji pierwszego sekretarza.
Dn. 18 VI 1969 przeniósł się S. do Warszawy, gdzie objął stanowisko wicedyrektora ds. naukowych Ośrodka Badania Stosunków Wschód–Zachód, powstającego przy Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej «Prasa»; od 1 VIII t.r. kierował tu Działem Doktryn Antykomunistycznych. Marksizm stalinowski i rewizjonistyczny poddał krytyce w artykule O istocie marksowskiej filozofii („Studia Filoz.” 1969 nr 1). W książce Eros i rewolucja. Krytyka antropologii filozoficznej Herberta Marcuse (W. 1971) rozszerzył tę krytykę na nową lewicę, której zarzucił hedonizm i zamazywanie konfliktów społecznych. Z języka niemieckiego przetłumaczył „Historię filozofii” Ernsta von Astera (W. 1969). Dn. 15 V 1970 otworzył na UJ przewód habilitacyjny na podstawie rozprawy Filozofia pracy (Kr. 1971), w której sformułował pojęcie «makro-pracy» jako organizmu współzależnych działań jednostek, grup i społeczeństw; wyróżnił «pracę sprawczą w przyrodzie» oraz «pracę nad pracą» (to ostatnie określenie zostało spopularyzowane przez Tischnera w l. osiemdziesiątych). Od czerwca 1970 wykładał politologię w Katedrze Doktryn Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Wojskowej Akad. Politycznej w Warszawie. Opracował „Pisma o oświacie i wychowaniu” Karola Libelta (Wr. 1971). Dn. 16 V 1972 z powodu negatywnych opinii recenzentów zakończono jego przewód habilitacyjny, a w marcu 1973 usunięto go z Ośrodka Badania Stosunków Wschód–Zachód; wkrótce potem został również zwolniony z Wojskowej Akad. Politycznej. Od kwietnia t.r. pracował S. w warszawskim Inst. Pracy i Spraw Socjalnych na stanowisku kierownika Pracowni Socjologii i Humanizacji Pracy, lecz po roku został także stąd zwolniony. Z tego okresu pochodzi rozprawa Teoretyczne podstawy podmiotowości pracy („Colloquia Communia” 1985 nr 1), która była podstawą odczytu w krakowskim Klubie Inteligencji Katolickiej wiosną 1974. Opublikował t.r. metodologiczne uzupełnienie Filozofii pracy pt. Dialektyka uprawiania marksizmu (W.). Od grudnia był zatrudniony w warszawskim oddz. Tow. Naukowego Organizacji i Kierownictwa. Zginął 1 II 1975 w Warszawie w wypadku samochodowym, został pochowany 7 II w kwaterze powstańczej na cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Był odznaczony Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945 oraz Medalem za Warszawę 1939–1945.
S. był trzykrotnie żonaty. Ze swoją kuzynką Katarzyną Zuzanną Löwenhoff (ur. 1928), lekarką, poślubioną 22 IV 1954 w Krakowie, rozwiódł się 17 XII 1959. Dn. 21 X 1961 ożenił się tamże z Ireną Marią Tetelowską (1927–1969), dziennikarką, dyrektorką Ośrodka Badań Prasoznawczych w Krakowie, która zginęła 2 IV 1969 w katastrofie lotniczej pod Zawoją. Kolejny związek małżeński zawarł 23 IX 1969 z Barbarą Markiewicz (ur. 1947), później profesorem filozofii, kierownikiem Zakł. Filozofii Polityki Uniw. Warsz., sekretarzem Polskiego Tow. Filozoficznego. S. nie pozostawił potomstwa.
Pośmiertnie ukazała się niedokończona przez S-a książka O fenomenologii Edmunda Husserla (W. 1987) i artykuł Husserl w oczach Ingardena („Znak” 1975 nr 250, 251) oraz tłumaczenia prac Husserla „Kryzys nauki europejskiej a transcendentalna fenomenologia” („Studia Filoz.” 1976 nr 9) i „Posłowie do moich «Idei czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii»” („Drogi współczesnej filozofii”, W. 1978), a także dzieła Gustavo Gutierreza „Teologia wyzwolenia. Historia, polityka, zbawienie” (W. 1976).
Enc. powstania warsz., IV; – Bonowicz W., Tischner, Kr. 2001 (fot.); Groszyk H., VIII Światowy Kongres Międzynarodowego Towarzystwa Nauki Politycznej – IPSA (Monachium 31 VIII – 5 IX 1970), „Państwo i Prawo” 1971 z. 1 s. 165; Kwiek J., Marzec 1968 w Krakowie, Kr. 2008; Pasenkiewicz K., Filozofia i logika w Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1945–1964, w: Studia z dziejów Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1967; Polska filozofia powojenna, W. 2001 I; [Rec. Dialektyki uprawiania marksizmu]: „Ruch. Filoz.” 1975 nr 3/4 (A. Chmielecki); [Rec. O fenomenologii Edmunda Husserla]: „Odra” 1987 nr 11 s. 105 (T. Zieliński); Stępień A. B., Filozofia polska w wiekach XIX i XX, w: Wkład Polaków do kultury świata, L. 1976; Tischner J., Polski kształt dialogu, Kr. 2002; tenże, W kręgu myśli Husserlowskiej, „Arch. Hist. Filoz. i Myśli Społ.” 1978 s. 220; – Marzec 1968 w Krakowie w dokumentach, Kr. 2005; Tischner J., Praca uczyni cię wolnym, „Res Publica” 1988 nr 3 s. 91; – „The Telegraph” 2003 nr z 24 I (informacje dot. A. Nunn May’a); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1975: „Ruch Filoz.” nr 2, „Studia Filoz.” nr 8 (J. Jaworowski, bibliogr. prac S-a), „Trybuna Ludu” nr 32, „Życie Warszawy” nr 30–32; – Arch. Akad. Górn.-Hutniczej w Kr.: Akta pracownicze; Arch. UJ: sygn. S III 246 (teczka pracownicza), sygn. WFH 259 (teczka doktorska), sygn. WFH 260 (teczka habilitacyjna); IPN w Kr.: sygn. IPNKr 010/5012 (teczka z l. 1954–5); Muz. Powstania Warsz. w W.: Biogramy powstańcze; – Mater. Red. PSB: Kopia fot. z Narod. Arch. Cyfrowego, Zespół Arch. Fot. Stefana Bałuka, sygn. 37–1506, wypisy z aktów małżeństwa z USC w Kr.; – Informacje żony, Barbary Markiewicz z W.
Ewa Sowa