Sossalla Jan Paweł (Johann Paul) (1908–1979), duszpasterz katolicki Polaków we Wrocławiu w l. trzydziestych, duszpasterz głuchoniemych, historyk, dziekan. Ur. 26 VI w Königshütte (Królewska Huta, obecnie Chorzów), był synem Józefa, kowala (zm. 1960), i Franciszki z domu Hrobok (Chrobok).
Po ukończeniu szkoły ludowej w Königshütte, kształcił się S. w tamtejszym gimnazjum (od r. 1922 polskie Państw. Gimnazjum Klasyczne). W r. 1923 wyjechał do Niemiec i kontynuował naukę w gimnazjum w Bytomiu, gdzie 19 III 1927 uzyskał świadectwo dojrzałości. Następnie podjął studia teologiczne na uniwersytetach we Wrocławiu (1927–31) i Innsbrucku (semestr letni 1929). Po odbyciu przygotowania w alumnacie wrocławskim, 31 I 1932 przyjął tamże święcenia kapłańskie z rąk kard. A. Bertrama. Następnie przeszedł sześciotygodniowy kurs dla duszpasterzy głuchoniemych w Raciborzu i był krótko nauczycielem-hospitantem w tamtejszej szkole dla głuchoniemych, pracując równocześnie w parafii p. wezw. św. Jana oraz po polskiej stronie granicy, w diec. katowickiej. Od 3 VI t.r. do 10 X 1934 był wikarym i rejonowym duszpasterzem głuchoniemych w parafii p. wezw. Najśw. Marii Panny w Kluczborku. Przeniesiony potem do parafii katedralnej we Wrocławiu spowiadał w konfesjonale polskim katedry, był duszpasterzem dla Polaków w kościele św. Marcina i tymczasowym kapelanem bpa sufragana Walentego Wojciecha (opisał te prace w artykułach: Parafia polska we Wrocławiu w latach 1919–1934 i jej kościół, „Wiad. Urzęd. Kurii Biskupiej Śląska Opolskiego” 1963 nr 9, Polski kościółek św. Marcina we Wrocławiu i jego przedwojenna wspólnota polonijna, „Wiad. Urzęd. Diec. Opolskiej” 1978 nr 4–5, oraz Pasterz ludu śląskiego – Biskup Walenty Wojciech, „Przew. Katol.” 1978 nr 11). Dn. 7 XI 1934 złożył egzamin jurysdykcyjny, a w l. 1935–7 podjął studia doktorskie na uniw. we Wrocławiu, ukończone (rygoroza 26 XI 1936, promocja 16 II 1937) obroną pracy pt. Die Säkularisation der Matthias-Stiftskommende Neuhoff bei Kreuzburg O/S. Ein Beitrag zur Geschichte des Säkularisation in Schlesien (Ohlau 1937 I–II), napisanej pod kierunkiem F.X. Seppelta. Pozostawał w kontaktach z proboszczem chorzowskim, Józefem Gawliną i w r. 1933 był obecny, jako jedyny ksiądz zagraniczny, na jego konsekracji na bpa polowego WP.
Dn. 3 I 1938 został S. administratorem parafii w Kluczborku, a latem ojcem duchownym sióstr szarych przy kolegiacie św. Anny i, nieco później, katechetą miejscowych szkół. Już po wybuchu drugiej wojny światowej, w październiku 1939, złożył egzamin proboszczowski i otrzymał od kard. Bertrama jurysdykcję tymczasową. Dn. 10 VIII 1942 został proboszczem parafii p.wezw. Bożego Ciała w Mechtal (poprzednio Miechowitz, potem Miechowice, od r. 1954 dzielnica Bytomia) – miejscowości o przewadze ludności optującej podczas plebiscytu 1921 r. za Polską. Pozostał w parafii podczas trzydniowych walk niemiecko-sowieckich o Miechowice (25–27 I 1945) i akcji pacyfikacyjnej przeprowadzonej zaraz potem przez żołnierzy sowieckich.
Dn. 6 IX 1945 władze Zjednoczenia Przemysłu Węglowego (ZPW) w Zabrzu przekazały administratorowi apostolskiemu Śląska Opolskiego, ks. Bolesławowi Kominkowi prośbę napływowej ludności Miechowic o skierowanie do miasta księdza-Polaka. W dwa dni później otrzymał S. tymczasowe zaświadczenie o narodowości polskiej. W październiku starostwo w Bytomiu w liście do B. Kominka zarzuciło duchowieństwu katolickiemu w Miechowicach (w tym S-i), że «mało pracują nad odniemczeniem kościoła». S. w porozumieniu z opolską administracją apostolską oraz Zabrskim i Bytomskim ZPW powołał Radę Paraf. złożoną z Polaków i przystąpił do odbudowy kościoła i plebanii. Remonty zabudowań paraf. przeprowadzał jeszcze kilkakrotnie potem z powodu powtarzających się szkód górniczych. W marcu 1946 urządził kaplicę w Pow. Szpitalu Zakaźnym w Miechowicach, a w kwietniu objął funkcję spowiednika ss. elżbietanek. Mimo wielu trudności ze strony władz administracyjnych (podwyższanie wymiaru podatku gruntowego i dochodowego, zabór nieruchomości parafialnej, trudności w nauczaniu religii) S. skutecznie zarządzał parafią i dbał o duszpasterstwo. Wzbogacił wyposażenie kościoła, m. in. w nowe ołtarze, figury, stacje Drogi Krzyżowej. Organizował dla parafian koncerty muzyki religijnej, pielgrzymki, w pracy duszpasterskiej starał się wykorzystywać nowe środki techniczne (np. filmy), wprowadził wieczorne msze św. dla hutników i górników. Równocześnie pełnił różne funkcje kościelne poza parafią. We wrześniu 1954 został diecezjalnym cenzorem ksiąg (przedłużenie funkcji w październiku 1958), w maju 1955 – wicedziekanem dekanatu miechowickiego (Bytom-Zachód), w sierpniu 1956 – radcą duchownym, w październiku 1961 – sędzią prosynodalnym Biskupiego Sądu Diecezjalnego w Opolu. Dn. 15 III 1968 otrzymał nominację na dziekana dekanatu Bytom-Zachód, a 29 XI 1972 – godność prałata domowego Ojca Świętego. Po r. 1970 władze państwowe chciały nadać mu Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, jednak po konsultacji z bpem opolskim Franciszkiem Jopem, S. odmówił jego przyjęcia.
W r. 1950 otrzymał S. od władz kościelnych zlecenie opracowania historii Kościoła katolickiego na Śląsku Opolskim; powierzono mu zarazem nadzór nad archiwaliami diecezjalnymi i parafialnymi. W ramach tych obowiązków przeprowadzał kwerendy biblioteczne i archiwalne w Warszawie, Krakowie, klasztorach w Tyńcu, Miechowie i Kielcach. Współpracował z Inst. Geografii Historycznej Kościoła w Polsce KUL. Na łamach czasopism katolickich (poza już wspomnianymi także: „Katolik”, „Rocznik Teologiczny Śląska Opolskiego”, „Rocznik Kościoła Katolickiego w Polsce”, „Ruch Biblijny”, „Nasza Przeszłość”, „Tygodnik Powszechny”) ogłaszał przyczynki do historii kościelnej Śląska, m.in. kultu św. Jacka, ksiąg metrykalnych, obyczajów liturgicznych, oraz sylwetki biograficzne (bpa L. Seldnickiego, bpa Jopa, księży: Roberta Płonki, Jana Szymały, Joachima Szymona). W maszynopisie pozostawił m.in. historię parafii Bożego Ciała w Miechowicach. Na początku 1961 na zlecenie bpa Jopa, w związku z wyznaczeniem nowych granic diecezji, podjął się opracowania kilkudziesięciu map dotyczących historii terytorium kościelnego Śląska Opolskiego. Kolejni ordynariusze opolscy (F. Jop, Alfons Nossol) wysoko oceniali pracę i postawę S-i.
Jesienią 1976 przeszedł S. operację i latem r.n udał się na urlop, by po raz pierwszy odwiedzić krewnych w Niemczech. Powrócił stamtąd wyczerpany i poprosił o zwolnienie z obowiązków dziekana i sędziego prosynodalnego (1 VIII 1978). Z powodu nadal pogarszającego się zdrowia 18 X 1978 bp Nossol odwołał go z funkcji proboszcza. S. zmarł 18 II 1979 na plebanii miechowickiej, pochowany został na cmentarzu w Bytomiu-Miechowicach przy starym kościele p. wezw. Podwyższenia Krzyża Świętego.
Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, Red. M. Pater, Kat. 1996 (L. Smołka, bibliogr.); Słownik pol. teologów katol., VII (J. Mandziuk, bibliogr.); – Kopiec J., Ksiądz Jan Sossalla (1908–1979), „Nasza Przeszłość” T. 65: 1986 s. 281–91 (bibliogr.); Krawczyk P., Śp. Ks. Prałat dr Jan Sossalla, „Wiad. Urzęd. Diec. Opolskiej” R. 35: 1980 nr 3 s. 70–2 (bibliogr.); Ofiary stalinizmu na ziemi bytomskiej w latach 1945–1956. Dokumentacja zbrodni, Red. J. Darbina, „Magazyn Bytomski” (Bytom) T. 9: 1993; Pluta J., Wkład duchowieństwa ze Śląska Górnego i Cieszyńskiego w nauki teologiczne, „Śląskie Studia Hist.-Teolog.” T. 7: 1975 s. 227, 244; Smołka L., Trzech ostatnich duszpasterzy Polaków we Wrocławiu przed II wojną światową, w: Ludzie śląskiego Kościoła katolickiego, Red. K. Matwijowski, Wr. 1992 s. 129–30, 132–4; Zawisza A., Z dziejów książki polskiej we Wrocławiu w latach 1918–1939, w: 500-lecie polskiego słowa drukowanego na Śląsku, Materiały z sesji naukowej 9–11 X 1975 Wrocław, Acta Universitatis Wratislaviensis No 364, Bibliotekoznawstwo VII, Wr. 1975 s. 144; – Handbuch des Bistums Breslau für das Jahr 1932–1944, Breslau [b.r.w.]; Nossol A., Prawda i miłość. Teologia w służbie Słowa Bożego, Opole 1982 s. 383–7; Rocznik Administracji Apostolskiej Śląska Opolskiego 1947, Opole [1947]; Rocznik Kościelny Śląska Opolskiego 1959, 1968, Opole; – „Gość Niedzielny” 1979 nr 14; „Przew. Katol.” 1979 nr z 12 III; „Słowo Powsz.” 1979 nr 147; – Arch. Diec. w Gliwicach: Akta lokalne, Obsadzenia (Bytom, Miechowice, Bożego Ciała), Akta lokalne, Ogólne (Bytom, Miechowice, Bożego Ciała), AŁ. Duchowieństwo, sygn. 33 (księża inwigilowani i wysiedleni w r. 1945); Arch. Diec. w Opolu: Akta personalne (akta S-i, vol. 1–2, fot.); Arch. Uniw. Wrocł.: Teologia Katolicka, sygn. 85, 163, 165; – Informacje Józefa Bonczola z Gliwic.
Leonard Smołka