Prus Jan (1859–1926), profesor patologii ogólnej Uniw. Lwow. Ur. 26 I w Wadowicach, był synem Macieja, kowala.
Po ukończeniu gimnazjum w Wadowicach studiował w l. 1877–82 medycynę na UJ, gdzie doktoryzował się w r. 1883. W l. 1882–5 pracował jako demonstrator, potem asystent w katedrze patologii ogólnej i doświadczalnej u Tadeusza Browicza, w l. 1885–7 w Klinice Chorób Wewnętrznych u Edwarda Korczyńskiego jako asystent, zaś dodatkowo specjalizował się w Zakładzie Browicza oraz w Zakładzie Fizjologii u Napoleona Cybulskiego. W r. 1887, dzięki stypendium UJ, specjalizował się w anatomii patologicznej w Berlinie i u N. Cornila w Paryżu oraz w klinice chorób nerwowych w Paryżu u J. M. Charcota. Potem przeniósł się do Lwowa, gdzie w l. 1887–9 studiował weterynarię w Szkole Weterynaryjnej, pełniąc zarazem obowiązki asystenta katedry patologii ogólnej. Po skończeniu studiów (w l. 1889–94) jako adiunkt tej uczelni wykładał patologię ogólną i doświadczalną oraz oględziny bydła i mięsa, w l. 1894–6 został profesorem zwycz. anatomii patologicznej i patologii ogólnej. W r. 1896 przeniósł się na katedrę patologii ogólnej i doświadczalnej Wydziału Lekarskiego na Uniw. Lwow. (przy poparciu Min. Oświaty w Wiedniu, a wbrew opinii Rady Wydziału). W l. 1900/1 był dziekanem Wydziału Lekarskiego, w l. 1902–5 pełnił też obowiązki kierownika Zakładu Farmakologii i Farmakognozji.
W zakresie weterynarii przeprowadził P. udane próby przywrócenia do życia zwierząt padłych z uduszenia, wykrwawienia (m. in. O wskrzeszaniu w przypadku śmierci z utraty krwi, w: Dziennik IX Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie, Kr. 1900), otrucia chloroformem, porażenia prądem elektrycznym, interesował się chorobami zakaźnymi zwierząt (m. in. Pomór, czyli zaraza trzody chlewnej, „Przegl. Wet.” 1895, O zmianach makroskopowych i mikroskopowych napotykanych w płucach w przebiegu zarazy płuc u bydła rogatego, tamże 1895). W licznych badaniach doświadczalnych na zwierzętach wykazał, że bezpośredni masaż mięśnia sercowego przywraca akcję serca.
W r. 1900 P. dokonał po raz pierwszy u człowieka zmarłego z uduszenia bezpośredniego masażu serca, odsłoniętego operacyjnie, łącznie ze sztucznym oddychaniem przez rurkę tracheotomijną, i w dwie godziny po śmierci klinicznej uzyskał, dzięki piętnastominutowym zabiegom, miarowe kurczenie się przedsionków serca. Dzięki tym pracom nad resuscytacją uznany został za ojca tej dziedziny w Polsce, wszedł do grona twórców polskiej patologii, nazwisko jego stało się znane w całej Europie. Badania P-a miały wpływ na postępy w chirurgii serca, udowadniał bowiem, że nagłe zatrzymanie pracy serca może być pobudzane bodźcami mechanicznymi (m. in. O wskrzeszaniu w przypadkach śmierci z uduszenia, otrucia chloroformem lub rażenia prądem elektrycznym, w: „Księga pamiątkowa Uniwersytetu Lwowskiego ku uczczeniu pięćsetnej rocznicy fundacji Jagiellońskiej Uniwersytetu Krakowskiego”, Lw. 1900; także w „Wiener Klinische Wochenschrift” 1900 oraz „Archives de Médecine Expérimentale et d’Anatomie Pathologique” 1901). Publikował także serię prac z neurohistologii, neurofizjologii, patogenezy padaczki, cytologii krwi, chorób rdzenia przedłużonego i kręgowego, nerwów obwodowych, nerwic ogólnych w czasopismach polskich, niemieckich i francuskich oraz w zbiorowym podręczniku „Nauka o chorobach wewnętrznych” (Kr. 1905) pod redakcją Walerego Jaworskiego. Na XI Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie w r. 1911 wygłosił odczyt O usypianiu elektrycznością.
W r. 1895 P. był prezesem Galicyjskiego Tow. Weterynarskiego, w r. 1896 Lwowskiego Tow. Lekarskiego. W r. 1917 zrezygnował z katedry na Uniw. Lwow., przeszedłszy na emeryturę. Następnie praktykował prywatnie jako neurolog we Lwowie. Przyjaźnił się ze znanym chirurgiem Ludwikiem Rydygierem. Pasjonował się myślistwem. Zmarł 9 XI 1926 na atak serca w czasie polowania pod Dobromilem. Pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.
P. był żonaty, miał dwóch synów, w tym Mariana (ur. 1889), lekarza, i córkę.
Fot. w „Tyg. Ilustr.” 1912 s. 434 (tabl. z podob. 25 członków Wydziału Lek. Uniw. Lwow.); – Konopka, Pol. bibliogr. lek., VIII; Millak, Słown. lekarzy wet.; Urzędowy spis lekarzy..., W. 1924/25 (dotyczy syna Mariana); – Brożek K., Jan Prus (1859–1929), „Anestezjologia Intensywna Terapia” T. 15: 1983 s. 199–209; Gutt R. W., Dzieje nauki o krwi, W. 1975; tenże, Historia patologii w XIX wieku, Wr. 1972 s. 85; Herman E. J., Historia neurologii polskiej, Wr. 1975; Herman M. W., Z kroniki Towarzystwa Lekarskiego Lwowskiego z powodu 30-letniej rocznicy, „Lwow. Tyg. Lek.” 1908 nr 1 s. 6–14; Kadyi H., Rys dziejów Wydziału Lekarskiego we Lwowie, „Nowiny Lek.” 1906 s. 284– 90, 321–30; Księga pamiątkowa XI Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie 18–22 lipca 1911, Kr. [1912]; Księga pamiątkowa wydana w dwudziestą piątą rocznicę istnienia Wydziału Lekarskiego Wszechnicy Jana Kazimierza, Lw. 1920 s. 7–8; Pamiętnik jubileuszowy ku uczczeniu dwudziestopięcioletniej działalności prof. Edwarda Korczyńskiego, Kr. 1900 s. 220; Perenc A., Historia lecznictwa zwierząt w Polsce, Tor. 1936 (fot.); Ze Lwowa, „Wiek Ilustr., Polit, Liter. i Społ.” T. 27: 1900 nr 50 s. 1 (fot.); Zwoźniak W., Historia Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego, „Arch. Hist. Med.” T. 27: 1964 s. 223–4; – Kron. Uniw. Jana Kazimierza we Lwow. za r. 1926/7, Lw. 1928 s. 27; Kron. Uniw. Lwow., t. I (1894–1898), Lw. 1899 s. 136–7, 159–61; toż t. II (1898–1910), Lw. 1912 s. 35–6, 46, 48–9, 185, 213, 346, 367–71, 403, 406, 422 (bibliogr.); – „Kur. Lwow.” 1926 nr 262; „Pol. Gaz. Lek.” 1923 nr 29 s. 540; – Arch. UJ: WL II 61, 242–256, S II 619, WL II 247; Gł. B. Lek.: Zbiory specjalne.
Krzysztof Brożek