Raczyński Jan (1899–1972), lekarz chirurg, profesor Akademii Medycznej w Warszawie. Ur. 28 I w miasteczku Śmiła w pow. czerkaskim na Ukrainie, był synem Jana Mieczysława, lekarza chirurga zatrudnionego na kolei, i Wandy Antoniny z Noiszewskich.
W l. 1909–17 R. uczęszczał do ośmioklasowego gimnazjum klasycznego w Elizawetgradzie, ukończył je ze srebrnym medalem. Studiował medycynę na Wydziale Lekarskim Uniw. Warsz. w l. 1920–9. Studia przerywał dwukrotnie: po raz pierwszy, gdy wskutek trudności materialnych pracował przez rok w szkolnictwie średnim, i drugi raz, gdy z V kursu medycyny został powołany na półtora roku do wojska do Oficerskiej Szkoły Sanitarnej, Batalionu Rezerwy. Stopień doktora wszech nauk lekarskich otrzymał 5 V 1930 na Uniw. Warsz. Od 23 VI t. r. do 7 I 1931 był asystentem wolontariuszem w II Klinice Chirurgicznej Uniw. Warsz., prowadzonej przez Zygmunta Radlińskiego, przydzielony do Jana Zaorskiego. Następnie pracował (do 30 IX 1933) w Warszawskim Szpitalu dla Dzieci przy ul. Kopernika 43, jako asystent Oddziału Chirurgicznego prowadzonego przez J. Zaorskiego, lekarz miejscowy i konsultant chirurg na Oddziale Zakaźnym. Od 1 X 1933 pracował w Szpitalu Św. Antoniego SS Elżbietanek przy ul. Goszczyńskiego 1, na Oddziale Chirurgicznym prowadzonym przez J. Zaorskiego (który był równocześnie dyrektorem Szpitala) jako starszy asystent, później zastępca ordynatora i pełniący obowiązki dyrektora. Pomagał też i zarazem sam się uczył na Oddziale Otolaryngologicznym, Ginekologicznym, Urologicznym i Okulistycznym. W l. 1933–6 miał dla studentów i lekarzy wykłady anatomii, fizjologii i teorii masażu w Szkole Masażu Leczniczego dra J. Zaorskiego.
Zmobilizowany we wrześniu 1939 odbył R. kampanię wojenną jako ordynator Oddziału Chirurgicznego w 203 szpitalu polowym (1 IX – 17 X 1939), skąd został zwolniony w stopniu podporucznika rezerwy. Następnie powrócił do Szpitala Elżbietanek, ale wkrótce objął pracę w Oddziale Chirurgicznym Szpitala Wolskiego przy ul. Płockiej 26, prowadzonym przez Józefa Piaseckiego jako starszy asystent (1 I 1940 – 31 X 1940), zaznajomił się tu z chirurgią płucną. W r. 1940 wykładał też teorię masażu leczniczego w Prywatnej Szkole Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego Jana Zaorskiego w Warszawie. Równocześnie praktykował prywatnie. Wkrótce przeniósł się do Szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża przy ul. Smolnej 6 na Oddział Chirurgiczny, prowadzony przez J. Zaorskiego, gdzie pracował jako starszy asystent (1 XI 1940 – 30 VI 1942), potem pełniący obowiązki ordynatora (1 VII 1942 – 31 XII 1944). Gdy w czasie powstania warszawskiego 1944 r. Szpital został 7 IX przeniesiony do Milanówka, R. zorganizował tu w domu mieszkalnym Oddział Chirurgiczny i Dział Operacyjny (obecnie jest to Szpital Rejonowy). Od 1 I 1945 do 31 X 1949 był ordynatorem tegoż Oddziału.
Od 16 IV 1945 R. pracował również w Zakładzie Chirurgii Operacyjnej i Anatomii Topograficznej Uniw. Warsz. (od r. 1950 Akademii Medycznej), prowadzonym przez J. Zaorskiego, a mieszczącym się zrazu w Zakładzie Weterynarii na Grochowie, później w Anatomicum przy ul. Oczki. W Zakładzie R. był początkowo starszym asystentem, a od 1 IX 1950 adiunktem. W lipcu 1948 ukończył kurs chirurgii miękkiej w Warszawie i w Piekaracłi Śląskich, zorganizowany przez Min. Zdrowia i Unitarian Service Committee. W r. 1949 zrezygnował z ordynatury w Milanówku, natomiast poza pracą w Zakładzie, był w okresie od 3 XI t. r. do 10 II 1954 zatrudniony także w Ambulatorium Chirurgicznym Państwowego Szpitala Klinicznego nr 1 przy ul. Oczki. Dn. 8 VI 1951 habilitował się z zakresu chirurgii w Akademii Medycznej w Warszawie na podstawie rozprawy ogłoszonej pt. Obecność penicyliny we krwi i jamach ciała podczas stosowania jej do obiegu krwi i do tkanek („Pol. Przegl. Chirurgiczny” 1951). Dn. 1 IX 1952 został R. adiunktem habilitowanym, a 1 IX 1954 docentem. W l. 1950–4 wykładał też chirurgię i pierwszą pomoc w nagłych przypadkach chirurgicznych w Państwowej Szkole Pielęgniarek nr 4 i Państwowych Kursach Masażu i Obsługi Aparatów Fizjoterapeutycznych w Warszawie.
Od 11 II 1954 do 31 X 1955 R. pracował na etacie starszego asystenta w Oddziale Chirurgicznym VI B prowadzonym przez J. Zaorskiego w Państwowym Szpitalu Klinicznym nr 1. Dn. 1 XI 1955 został mianowany kierownikiem katedry i III Kliniki Chirurgicznej Akademii Medycznej w Warszawie. W związku z chorobą J. Zaorskiego z dn. 1 I 1956 przestał istnieć Zakład Chirurgii Operacyjnej i Anatomii Topograficznej, jego wyposażenie zostało przekazane Zakładowi Patomorfologii PAN, a asystenci i adiunkci przeszli do III Kliniki, tworzącej się na bazie Oddziału Chirurgicznego VI B. Klinikę tę R. od podstaw organizował i przystosował do pracy klinicznej i dydaktycznej. Dn. 29 I 1959 R. został profesorem nadzwycz. Dydaktykę prowadził podczas całej swojej pracy zawodowej. W Akademii Medycznej był prodziekanem (1958–60), dziekanem (1960–6) Wydziału Lekarskiego i prorektorem do spraw klinicznych (1965–8).
R. został w r. 1953 konsultantem Min. Zdrowia w zakresie obiektów służby zdrowia w dziedzinie chirurgii w biurze «Miastoprojekt Specjalistyczne», a w r. 1954 konsultantem Biura Projektów Służby Zdrowia do spraw dotyczących dokumentacji projektowej w zakresie oddziałów chirurgicznych. Był zastępcą przewodniczącego Komisji Wzorców Artykułów Medycznych w zakresie Działu Chirurgii Ogólnej (1957–8), a od r. 1962 stałym członkiem tej Komisji. Był też specjalistą wojewódzkim w zakresie chirurgii na terenie m. stoł. Warszawy (1955–8) i specjalistą krajowym w zakresie chirurgii (1958–60).
R. ogłosił ponad 30 prac. Dotyczyły one działania leków i antybiotyków na ustrój („Medycyna” 1936, „Chirurg Pol.” 1938, „Pol. Przegl. Chirurgiczny” 1954, 1961), zapalenia wyrostka robaczkowego („Pol. Przegl. Chirurgiczny” 1937), chirurgii żołądka i dwunastnicy ze szczególnym uwzględnieniem choroby wrzodowej („Pol. Przegl. Chirurgiczny” 1948, 1953, „Pol. Tyg. Lek.” 1956), oporności drobnoustrojów na antybiotyki („Pol. Przegl. Chirurgiczny” 1959 wspólnie z S. Świtką), biografii i wspomnień pośmiertnych. Ogłosił podręcznik pt. Zarys pracy w obejściu operacyjnym (W. 1957). Przetłumaczył z rosyjskiego książkę E. N. Speranskiej: „Metodyka operacji na psach i wykonywanie chronicznych doświadczeń z fizjologii” (W. 1955). Był w Tow. Lekarskim Warszawskim w r. 1948 zastępcą sekretarza dorocznego, w Warszawskim Tow. Chirurgicznym sekretarzem (1949– 50), przewodniczącym (1951–2) i członkiem Komisji Rewizyjnej (1952–3), a w Zarządzie Głównym Tow. Chirurgów Polskich sekretarzem (1950–3) i członkiem (1953–6, 1958–62). Od r. 1955 był członkiem Międzynarodowego Tow. Chirurgów (College International de Chirurgie).
Na emeryturę R. przeszedł 1 IX 1968. Zajął się wtedy z zapałem fotografiką i urządzał wystawy w Klubie Lekarza, wędkarstwem oraz radiestezją. Zmarł 18 VI 1972 w Warszawie po przebyciu czterech ciężkich operacji; został pochowany na cmentarzu w Laskach pod Warszawą. Był odznaczony m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
R. był dwukrotnie żonaty: od r. 1929 z Marią z Połońskich (ur. 1903), która zginęła 2 IX 1944 podczas bombardowania Warszawy przez Niemców, powtórnie ożenił się w r. 1953 z Kyrą Sachnowską z domu Iwanow. Oba małżeństwa były bezdzietne.
Fot. w Materiałach Red. PSB; – Woźniewski Z., Polski almanach medyczny, W. 1957; Rocznik Lekarski RP, W. 1933, 1936, 1938, 1949; – Dzieje uczelni medycznych w Warszawie w latach 1944–1960, W. 1968 s. 280–1; Sylwetki chirurgów polskich, Wr. 1982 (fot.); Szczygieł B., Prof. dr med. Jan Raczyński, „Kwart. Akad. Med. w W.” R. 4: 1972 nr 4 s. 362–4 (fot.); – „Tyg. Powsz.” 1972 nr 30 s. 7; – Nekrologi z r. 1972: „Stolica” nr 28, „Życie Warszawy” nr 147, 150; – Arch. Akad. Med. w W.: Akta personalne R-ego nr 3793 (fot.); Gł. B. Lek.: Zbiory specjalne (fot.), Akta Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej (fot.); – Dokumenty i fotografie u żony Kyry Raczyńskiej; – Informacje od żony Kyry Raczyńskiej z W.
Teresa Ostrowska