Rykała Jan (1883–1943), rzeźbiarz, malarz. Ur. 6 VI w Krakowie, był synem Walentego (z zawodu blacharza lub kowala) i Wiktorii z Popków; rodzina R-y pochodziła prawdopodobnie z okolic Dobczyc.
Początkowe nauki szkolne pobierał R. w Krakowie, następnie przeniósł się z rodzicami do Zakopanego, gdzie w l. 1896–1900 uczył się na oddziale snycerstwa ornamentalnego w Szkole Zawodowej Przemysłu Drzewnego, którą «ukończył z postępem bardzo dobrym». W l. 1901–6 odbył studia rzeźby u Konstantego Laszczki w ASP w Krakowie, uzyskując w r. 1906 medal brązowy; później kształcił się w Wiedniu. W r. 1907/8 przebywał znów w Krakowie, gdzie w ASP studiował jeden semestr malarstwo u Józefa Pankiewicza. W czasie pierwszej wojny światowej służył w wojsku austriackim; stracił wówczas oko przedzierając się przez ciernie na froncie serbskim. Jeszcze przed jej zakończeniem powrócił do Zakopanego. W r. 1921 zakupił tam parcelę przy ul. Zamoyskiego i zbudował dom, w którym zamieszkał; po wykończeniu zamierzał go udostępnić niezamożnym artystom plastykom. Dom nie był jednak w całości gotów przed śmiercią R-y, a spadkobiercy nie zrealizowali już tego planu. R. był przez pewien czas nauczycielem języka polskiego i kaligrafii w zakopiańskiej wieczorowej szkole zawodowej dokształcającej.
R. czuł się przede wszystkim malarzem, malował prawie wyłącznie pejzaże tatrzańskie, w których ówczesna krytyka dostrzegała silny wpływ Jana Stanisławskiego. Pracował bardzo dużo w plenerze, wykonując małych rozmiarów olejne widoki (Tatry z Gubałówki, Pejzaż tatrzański z krokusami), często umieszczane dwustronnie na sklejce czy tekturze. Malował takżs w pracowni obrazy większych formatów, również na płótnie. Wiele prac wykonał techniką akwarelową (Czarny Staw Gąsienicowy) i pastelową (Wschód słońca nad Morskim Okiem); rzadsze są rysunki tuszem (Limba nad Morskim Okiem). W jego dorobku są też prace z motywami Krakowa oraz widoki morskie wykonane w Jastarni na Helu.
Mimo iż rzeźbie poświęcał R. mniej czasu, to w tej właśnie dyscyplinie osiągnął wyższy poziom artystyczny. Świadczą o tym głowy i popiersia, m. in.: Władysława Zamoyskiego, Stanisława Witkiewicza, Karola Szymanowskiego, Romana Dmowskiego. Jako tworzywa używał R. gipsu, gliny, drewna, wykonywał również majoliki, korzystając z pracowni zakopiańskiego ceramika Stanisława Gąsienicy Sobczaka «Johyma».
Już w r. 1911 pokazał R. rzeźbę i obraz na Wystawie Podhalańskiej w lwowskim Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP). Wystawiał jednak głównie w Zakopanem: w r. 1912 dwukrotnie m. in. z Tow. «Sztuka Podhalańska», w r. 1917 – rzeźby, zaś w l. 1919–38 nie opuścił ani jednej z wystaw organizowanych wpierw przez Tow. «Sztuka Podhalańska», a następnie, od r. 1926, przez powstały z niej Podhalański Związek Zawodowy Polskich Plastyków (PZZPP), pokazując tak obrazy, jak i rzeźby. W r. 1936 był współwykonawcą dekoracji na bal artystów malarzy w zakopiańskim «Bristolu». W r. 1939 uczestniczył (i był jednocześnie członkiem jury) w wystawie «Góry Polskie» zorganizowanej tamże przez PZZPP pod protektoratem Komitetu Organizacyjnego FIS (Fédération Internationale de Ski). Wystawiał także w Krakowie: w r. 1916/17 w TPSP, w r. 1927 na Trzeciej Wystawie Niezależnych w gmachu Tow. Rolniczego, w r. 1929/30 na wystawie bieżącej TPSP oraz w r. 1937 na Salonie Ogólnym TPSP. W Warszawie pokazał swe prace w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP): na Salonach Dorocznych w l. 1919, 1921, 1922/3 i 1923, w r. 1925 na wystawie «Zima w Polsce», na Salonie 1925, w r. 1926 na wystawie zbiorowej Tow. «Sztuka Podhalańska», na Salonach 1926 i 1928 oraz w Instytucie Propagandy Sztuki w r. 1938, gdzie wystawił rzeźbę Maska ś.p. Stanisława Witkiewicza (gips patynowany). W r. 1924/5 w Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi pokazał rzeźby na wystawie Tow. «Sztuka Podhalańska». W r. 1929 w Katowicach wystawiał w salonach Domu Związkowego, w t.r. w Poznaniu pokazał prace na Powszechnej Wystawie Krajowej w dziale «Artyści Niestowarzyszeni». W r. 1935 wystawił we Lwowie w Miejskim Muz. Przemysłu Artystycznego figury szopki góralskiej (wykonane w r. 1914), zaś w r. 1938 w tamtejszym TPSP uczestniczył w wystawie malarzy podhalańskich. W r. 1937 wziął udział w wystawie obrazów urządzonej w Wielkich Hajdukach (w sali konferencyjnej Dyrekcji Huty «Batory») i w wystawie w Nowym Targu. Za granicą wystawiał w r. 1932 w Morawskiej Ostrawie z podhalańskim związkiem plastyków.
R. brał udział w konkursach, uzyskał kilka odznaczeń. W konkursie na wyroby drewniane, ogłoszonym przez Tow. «Sztuka Podhalańska» w r. 1922 otrzymał dwie drugie nagrody za ramki oraz kasetkę. Wykonał także rysunkowy projekt na pomnik Władysława Orkana dla Nowego Targu (1932). W okresie międzywojennym wykonywał dekorację wnętrz kościoła Mariackiego w Katowicach oraz kościołów na Śląsku Cieszyńskim. R. był członkiem założycielem Tow. «Sztuka Podhalańska» w Zakopanem (1909), w r. 1921 został członkiem jego wydziału, a w r. 1922 – zarządu, zaś w r. 1925 – opiekunem sali wystawowej tego Towarzystwa. Od r. 1926 był jednym z najczynniejszych członków PZZPP. W l. 1925–38 był członkiem rzeczywistym (jako rzeźbiarz) TZSP w Warszawie. Pisywał artykuły i recenzje do prasy zakopiańskiej i periodyków artystycznych. Był działaczem Związku Inwalidów Wojennych i w r. 1921 współorganizatorem uroczystości przeniesienia prochów S. Witkiewicza z tymczasowego grobowca na Stary Cmentarz zakopiański.
W czasie drugiej wojny światowej R. wykładał (od r. 1940) rysunek i perspektywę oraz prowadził malarskie zajęcia plenerowe w dawnej Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem. Zmarł 19 II 1943 w Zakopanem, pochowany został na tamtejszym Nowym Cmentarzu.
Prace R-y przechowuje Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem (m. in. pejzaże, maska Głowa Stanisława Witkiewicza, plakietka Głowa Klimka Bachledy), B. Kórn. oraz osoby prywatne. W archiwum autora artykułu w Warszawie znajdują się 2 fot. R-y, 13 fot. jego prac i kilka obrazów.
R. rodziny nie założył.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Pol. Bibliogr. Sztuki; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Kling T., Ilustrowany przewodnik po Zakopanem, Zakopane 1934 s. 30; „Biuletyn Związku Polskiego Artystów Plastyków”. Numer specjalny w 25 rocznicę zwycięstwa nad faszyzmem. Pamięci artystów plastyków zmarłych w czasie wojny 1939–45, s. 36; Katalog Działu Sztuki. Powszechna Wystawa Krajowa. P. 1929 s. 146; Katalog Wystawy Obrazów „Góry Polskie”, Zakopane luty 1939 s. nlb. 3 i okładka; 50 lat plastyki zakopiańskiej 1912–62, PZZPP w Zakopanem, BWA w Kr., czerwiec-lipiec 1963 Zakopane (Gentil-Tippenhauer W., Wstęp); Plastyka zakopiańska 1909–73, ZPAP-BWA w Kr., kwiecień–maj 1973 Kr. (Kenarowa H., Wstęp); – Brożek L., Wystawy na Śląsku w latach 1932–1937, Kat. 1938 s. 11; Hoesick F., Tatry i Zakopane, W. 1931 IV 494; Kenarowa H., Od zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego do Szkoły Kenara, Kr. 1978; Patkowski A., Regionalizm, w: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, s. 782; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Tradycje i współczesność. Stulecie Szkoły Zawodowej w Zakopanem 1876–1976, Zakopane 1976 s. 115; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; Spraw. Komitetu TZSP za r. 1919 s. 22, 1925 s. nlb. 28, 52, 1926 s. nlb. 45, 49, 59, 66, 1927 s. nlb. 73, 1928 s. nlb. 46, 72, 1929 s. nlb. 74, 1930 s. nlb. 68, 1931 s. 44, 1932 s. 42, 1933 s. 48, 1934 s. 47, 1935 s. 48, 1936, s. 53, 1937 s. 58, 1938 s. 51; Stecki K., Wspomnienia zakopiańskie (1910–23), Kr. 1976 s. 31; – „Czas” 1939 nr 15 s. 7 (T. Pomian-Kruszyński); „Echo Podhalańskich Zdrojowisk” R. 7: 1931 nr 12 s. 23–4; „Echo Zakopiańskie” R. 1: 1931 nr 5 s. 5; „Echo Zdrojowe” R. 9: 1934 nr 12 s. 11 (W. Kisielewski), R. 10: 1935 nr 7 s. 6 (tenże); „Echo Zdrojów Podhala i Karpat” R. 8: 1932 nr 1–2 s. 18; „Gaz. Malarska” R. 5: 1932 nr 1 s. 2, 4 (W. Majkowski); „Gaz. Podhalańska” R. 10: 1922 nr 18 s. 5, R. 20: 1932 nr 10 s. 2, nr 20 s. 2; „Gaz. Zakopiańska” R. 1: 1921 nr 7 s. 4 (Kronika), R. 2: 1922 nr 25 s. 3 (J. Zborowski); „Giewont” 1924 nr 1 s. 19, 20 (C. Skawiński); „Głos Narodu” R. 31: 1924 nr 64 s. 6, R. 39: 1932 nr 181 s. 4 (K. Witold), nr 218 s. 4 (tenże), R. 40: 1933 nr 22 s. 3, nr 228 s. 4, R. 45: 1938 nr 187 s. 8 (M. Ostrowicka); „Jutro” R. 1: 1930 nr 13 s. 5; „Sztuki Piękne” (Kronika) R. 1: 1924–5 s. 237, R. 2: 1925–6 s. 237, R. 3: 1927 s. 141, 353, R. 5: 1929 s. 69, 192, 492, R. 6: 1930 s. 371, R. 7: 1931 s. 39, 207, 392, R. 8: 1932 s. 37, 252, R. 9; 1933 s. 40, 240, 278, 338, R. 10: 1934 s. 119, 277; „Twórczość” R. 37: 1981 nr 10 s. 64, 71, 75–6 (J. Woźniakowski); „Tyg. Ilustr.” R. 52: 1911 nr 15 s. 288 (S. Art), R. 62: 1921 nr 12 s. 180 (A. Dobrodzicki), R. 76: 1935 nr 29 s. 578; „Wianki” R. 2: 1919–20 nr IV–V s. 9 (J. Krupa), R. 3: 1922 nr 7 s. 9, nr 8 s. 17–19 (J. Rykała), nr 9 s. 16 (tenże); „Wierchy” R. 15: 1937 s. 219 (W. Mileski), R. 17: 1947 s. 10; „Zakopane” R. 5: 1912 nr 18 s. 2 (Szeliga), R. 12 (2): 1939 nr 4 s. 7 (J. Rykała); „Zakopane i Tatry” R. 1: 1931 nr 4 s. 28–9 (T. Malicki); „Zakopiańska Lista Gości” R. 1: 1931 nr 10 s. 10; „Ziemia” R. 25: 1935 nr 3 s. 60; – IS PAN: Mater. Słown. Artystów Pol., Zbiory specjalne, Gąsior A., Fragmenty wspomnień o Stanisławie Ignacym Witkiewiczu (Witkacy) i środowisku artystycznym w Zakopanem z l. 1920–30, s. 5; KUL: Jost-Kleczkowska E., Życie plastyczne Zakopanego do 1939 (kalendarium), 1982 (mszp. pracy magisterskiej, nieobroniona); Muz. Tatrzańskie w Zakopanem: Zborowski J., Mater. do biografii (teczka VI k. 256, mszp.); Państw. Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem: Wykaz absolutoriów od założenia Szkoły, poz. 249, Odpisy absolwentów, L 91; Paraf. Kościoła Rzymskokatol. w Zakopanem: Liber mortuorum IV 1938–50 s. 119 poz. 28; – Informacje: Ignacego Trybowskiego z Kr. oraz Zofii Fedorowiczowej, Andrzeja Gałka, Janusza Kisielewskiego, Mariana Matusiaka i Józefy Oleksikowej z Zakopanego.
Jan Skłodowski