Rywocki Jan h. Prus (1599 lub 1600–1666), jezuita, pedagog, pisarz nowołaciński. Ur. w Wielkim Łęcku koło Działdowa w Prusach Książęcych, był synem Macieja (zob.).

Nauki odbywał R. od r. 1608 w szkołach jezuickich w Braniewie, gdzie ukończył retorykę i filozofię; w r. 1619 brał udział w publicznej dyspucie z całości filozofii. Wykształcenie, a szczególnie doskonałą znajomość języka łacińskiego, zawdzięczał bpowi warmińskiemu Szymonowi Rudnickiemu, na którego dworze przebywał kilka lat. Do zakonu wstąpił 3 X 1624 i po dwuletnim nowicjacie, odbytym przy kościele Św. Ignacego w Wilnie (1624–6), uczył w Nieświeżu w ramach praktyki nauczycielskiej gramatyki (1626–7) i syntaksy (1627–8). Studia teologiczne odbył w Akademii Wileńskiej pod kierunkiem Jakuba Olszewskiego, Andrzeja Klingera, Grzegorza Schonhoffa, Macieja Sarbiewskiego i Benedykta de Soxo (1628–32); w r. 1631 przyjął święcenia kapłańskie. Przygotowany należycie do nauki wymowy, uczył od r. 1632 w Nieświeżu retoryki najpierw studentów świeckich, a od r. 1635 kleryków jezuickich. Podczas pobytu w Nieświeżu ogłosił kilka panegiryków, m. in.: Panegyricus Regi Vladislao IV … dedicatus (Vilnae 1634), opisujący językiem prostym, ale obrazowym zdobycie Smoleńska, Theatrum gloriae … Vladislao quarto … consecratum (Vilnae 1636), w którym zawarł nie tylko pochwałę króla, ale też sławił wierność Gdańska dla Polski.

W r. 1637 został przeniesiony do Wilna na profesora teologii pozytywnej i polemicznej oraz Pisma św. i języka hebrajskiego. W r. 1639 złożył uroczystą profesję zakonną oraz otrzymał w Akad. Wil. tytuł magistra filozofii i nauk wyzwolonych. Wśród ogłoszonych w tych latach panegiryków na uwagę szczególną zasługują: Icon votorum Serenissimis Sponsis Vladislao IV … et Caeciliae Renatae … (Vilnae 1637) z okazji ślubu króla Władysława IV, Triumphus quem Divo Casimiro Principi … Vladislaus IV … exhibuit (Vilnae 1637), opisujący żywot św. Kazimierza i przeniesienie jego relikwii z grobowca do nowej kaplicy w obecności króla i nuncjusza (14 VIII 1636) oraz Monumentum gratiae testificationis (Vilnae 1639), zawierający opis nadania doktoratu Maciejowi K. Sarbiewskiemu (5 VII 1636) w kościele Św. Jana w obecności króla i jego siostry Anny Katarzyny Konstancji. Wydał też „Arma catholica” … (Vilnae 1638), tezy z teologii na temat Pisma Św. i tradycji, wzięte głównie z lektury Roberta Bellarmina, oraz broszurkę polemiczną Paraenesis ad ministros Calvinianos de Spiritu privato ad synodos non admittendo (Vilnae 1639). W nauczaniu retoryki i w ogłaszanych panegirykach R., odchodząc od tradycji cyceroniańskich, zbliżał się do wzorów Pliniusza Młodszego, stąd zwano go «chrześcijańskim Pliniuszem». Kilka panegiryków przedrukowano potem w szkolnym zbiorze „Plinius Polonicus” (Calisii 1639 i wyd. późniejsze) propagując ten kierunek w szkołach jezuickich.

W r. 1641 został R. wicerektorem, a w r. 1642 rektorem kolegium w Braniewie, które rodzina Rywockich otaczała szczególną opieką. Liczyło ono ponad 3 tys. uczniów. W r. 1641 otworzył w kolegium pełne studia teologiczne. W r. 1643 zakupił dla kolegium majątek Hirschfeld oraz część majątku Rastenberg. W r. 1644 zbudował nowy budynek szkolny dla klas niższych i sprawił do kościoła nowy ołtarz (dawny zabrali Szwedzi). W r. 1645 brał udział w Colloquium charitativum w Toruniu po stronie katolickiej jako teolog diecezji warmińskiej, a potem również notariusz obrad. Po czteroletnim urzędowaniu pozostał nadal w Braniewie jako regens Seminarium Papieskiego (1646–8). W Braniewie opracował dwa żywoty. Pierwszy Idea magni herois (Antverpiae 1645) poświęcony Lwu Sapieże, woj. wileńskiemu, zawierał mowy ukazujące go jako wzór bohatera, a zarazem dobrodzieja zakonu. Drugim był treściwy żywot bpa warmińskiego Szymona Rudnickiego Vita … Simonis Rudnicki … (Brunsbergae 1645), zabarwiony niewielką tylko przymieszką panegiryzmu. Trzeźwo oceniał karierę biskupa i poczynił wiele uwag na tematy społeczne i polityczne. W r. 1648 został przeniesiony do Wilna na profesora Pisma św. i prefekta szkół, a w r. 1649 został wicerektorem Akademii. Doktorat z teologii otrzymał w Akademii w r. 1650 i w t. r. został prowincjałem prowincji lit. zakonu. Odznaczając się wielką łagodnością, dbał jednak o karność zarówno w zakonie, jak i w szkołach. W początkach 1652 r. odbył podróż do Rzymu. Nie wiadomo dlaczego już po dwóch latach złożył urząd i przeszedł na spowiednika i duchownego domu nowicjatu w Wilnie (1652–3), a następnie instruktora III probacji w Nieświeżu (1653–4). W r. 1654 został mianowany prepozytem domu profesów w Warszawie. Podczas najazdu Szwedów schronił się chwilowo w r. 1656 w Czechach.

W r. 1658 został R. ponownie regensem Seminarium Papieskiego w Braniewie (1658–60), a następnie w r. 1660 doradcą prowincjała lit. (konsultorem). W styczniu 1662 objął po raz drugi urząd prowincjała prowincji lit. i pełnił go przez trzy lata. Dbał o wysoki poziom szkół jezuickich, teatru i burs muzycznych oraz przestrzegał całkowitej bezpłatności nauczania. W zakonie troszczył się o dyscyplinę, wykazywał dbałość o poddanych, budowę kościołów i kaplic w majątkach jezuickich. W połowie 1661 r. brał udział w XI Kongregacji Generalnej zakonu w Rzymie. W r. 1665 powrócił do Warszawy na stanowisko ojca duchownego w domu profesów. W czasie ostatniej choroby zdążył przetłumaczyć z języka włoskiego na łaciński część dzieła Wincentego Caraffy o przygotowaniu się do dobrej śmierci (wydano je bezimiennie w Wilnie w r. 1668 pt. „Exercitium pietatis quotidianae … pro optinenda felici morte”). R. zmarł 6 IV 1666 w Warszawie.

Estreicher, XVI 129; Alegambe F., Bibliotheca scriptorum Societatis Jesu, Antverpiae 1643 s. 271–2; Backer-Sommervogel, Bibl. de la Comp. de Jésus, VII 346; Brown, Bibl. pisarzów, s. 356–7; Oracki, Słown. Warmii, Prus Ks., II; Słown. Pol. Teologów Katol., III 543–5; Niesiecki; – Bender J., Geschichte der philosophischen und theologischen Studien in Ermland, Braunsberg 1868 s. 104; Bieliński, Uniw. Wil., II; Pelczar J., Zarys dziejów kaznodziejstwa w Kościele katolickim, Kr. 1896 cz. 2 s. 232; Piechnik L., Rozkwit Akademii Wileńskiej w latach 1600–1655, Rzym 1983; tenże, Próby odnowy Akademii Wileńskiej po klęskach potopu i okres kryzysu 1655–1730, Rzym 1987; Poschmann A., Das Jesuitenkolleg in Rössel, Braunsberg 1932 s. 126; Załęski, Jezuici, II; – Acta Conventus Thorunensis celebrati Anno 1645, Varsaviae 1646 k. C2; Rostowski S., Lituanicarum Societatis Jesu historiarum libri decem, Parisiis 1877 s. 428, 433, 434; – Arch. Rom. S. I.: Boh. 90 I k. 144, Congr. 72 k. 342–345, 73 k. 297–302, 74 k. 256, 76 k. 235, Lit. 6 i 56 (katalogi roczne z l. 1624–66), Lit. 7–11 (katalogi trzyletnie z l. 1628–65), Lit. 36 nr 130 (Memoriale), Lit. 38 k. 250–252, 255, 369 (Annuae), Lit. 39 k. 39, 100, 102–103, 207, 231 (Annuae), Lit. 61 k. 369 (nekrolog); Arch. Prow. Mpol. TJ w Kr.: rkp. 1536 k. 734 (J. Poszakowski, De viris illustribus); B. Ossol.: rkp. 13621 s. 35–38 (Papiery rodzinne Obuchowiczów); B. Seminarium Duchownego w Gnieźnie: rkp. 56 s. 290–293; B. Uniw. w Uppsali: rkp. H-170 s. 24 (Annales Congregationis BVM); B. Uniw. w Wil.: rkp. F3-2388 k. 84–85, 90, 91, 93, 94 (Liber memorialium); Muz. w Olsztynie: Historia Collegii Braunsbergensis k. 1–5; – Materiały ze zbiorów Bronisława Natońskiego.

Ludwik Grzebień