Sławiński Jan, pseud.: Gruby Jan, Tyfus (1906–1944), działacz komunistyczny, dąbrowszczak. Ur. 30 X w zakopiańskich Kuźnicach (wg aktu ur. wydanego przez USC w Zakopanem), był synem Piotra, robotnika folwarcznego u Władysława Zamoyskiego, i Anny z Kamińskich (różne oprac. podają błędnie datę i miejsce ur. oraz dane o rodzicach: 3 VII, 6 VII, 7 VI 1907 w Pełkini w pow. jarosławskim, syn Antoniego i Rozalii z domu Muchawka).
S. ukończył trzy klasy szkoły ludowej. W końcu l. dwudziestych zamieszkał w Pełkini, gdzie trudnił się szewstwem. Przytoczona we wspomnieniach Mieczysława Moczara opowieść S-ego o ściganiu go jako aktywisty Komunistycznej Partii Polski przez policję, nie znajduje źródłowego potwierdzenia. Pewniejsza jest informacja, że wyemigrował do Francji w poszukiwaniu pracy.
Od poł. r. 1930 S. pracował w cynkowni w Pont de-la-Deûle, dep. Nord, później w kopalni Vazier. Wstąpił do sekcji polskiej Confédération Générale du Travail (CGT). Zarekomendowany przez działacza komunistycznego we Francji Franciszka Sobeckiego, u którego kwaterował, został przyjęty w kwietniu 1934 do Polskiej Grupy Językowej Francuskiej Partii Komunistycznej (FPK) w Pont de-la-Deûle. Od czerwca lub lipca t.r. pełnił funkcję sekretarza. W sierpniu t.r. współorganizował strajk okupacyjny w kopalni Escarpeller w Leforest, zwany polskim, ponieważ w 80% uczestniczyli w nim Polacy. Następnie zorganizował akcję w obronie ekspulsowanych polskich rodzin górniczych. Wyrzucony za to z pracy w kopalni Vazier, dzięki pomocy działaczy CGT i FPK otrzymał pracę w koksowni w Douai. Był też członkiem Polskich Grup Francuskiej Sekcji Czerwonej Pomocy. W 2 poł. r. 1935 kierownictwo okręgowe Polskich Grup FPK powierzyło mu zorganizowanie Czerwonej Pomocy w okręgu Nord; S. założył kilka patronatów nad więźniami politycznymi w Polsce, korespondował w związku z tym ze Stefanią Sempołowską. W maju i czerwcu 1936 czynny w walce strajkowej, zdobył popularność jako okręgowy działacz sekcji polskiej górników przy CGT w dep. Nord. Prowadził tam potem skuteczną akcję na rzecz założenia komunistycznego „Dziennika Ludowego”, pozyskując przyszłych abonentów i zbierając środki na uruchomienie pisma (ukazywało się od grudnia 1936 do października 1938). Z kolei centralne kierownictwo polskich grup skierowało S-ego jako instruktora do dep. Meurthe et Moselle i Mosselle w północnowschodniej Francji, w celu utworzenia tam organizacji lewicowych i przeciwdziałania wpływom polskich stowarzyszeń «klerykalno-sanacyjnych» (m. in. w Hayange).
We wrześniu 1936 S. powołany do Komitetu Okręgowego Polskich Grup FPK w dep. Nord, odpowiadał za organizowanie wśród górników komitetów solidarności z ludem Hiszpanii i mobilizację ochotników do walki w obronie republiki. W kwietniu 1938 uzyskał zgodę na wyjazd do Hiszpanii. Wstąpił do Hiszpańskiej Partii Komunistycznej. Przydzielony do Kompanii Ciężkich Karabinów Maszynowych (CKM) w Batalionie im. A. Mickiewicza, w nocy z 24 na 25 VII t.r. osłaniał jego przeprawę na drugi brzeg Ebro. W następnych walkach był już komisarzem politycznym plutonu CKM. Ranny i umieszczony w szpitalu, 24 IX został wycofany z frontu nad Ebro. W styczniu 1939 powierzono mu funkcję komisarza politycznego batalionu w zreorganizowanej XIII Brygadzie Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego. Wraz z Brygadą 24 I wyruszył w kierunku Barcelony, ale 26 I upadł Madryt, co spowodowało odwrót Brygady. Z ostatnimi jednostkami ochotników S. przekroczył 9 II granicę hiszpańską. Internowany na południu Francji, przebywał kolejno w obozach: St. Cyprien i Gurs w dep. Basses-Pyrénées. Za odmowę wstąpienia do powstającej we Francji Armii Polskiej został 5 III 1940 odesłany do obozu karnego w Vernet. Po kapitulacji Francji wyjechał na roboty do Niemiec, jakoby z myślą o przedostaniu się stamtąd do okupowanej Polski. Wiosną 1942 przybył na urlop do Paryża. Włączony został do grupy kilkudziesięciu dąbrowszczaków, których w wyniku porozumienia między kierownictwem III Międzynarodówki i Polskiej Partii Robotniczej (PPR) z pomocą powołanej przy Komitecie Centralnym (KC) FPK Commission Centrale de la Main d’Oeuvre Immigrée (MOI), przerzucono w sierpniu t.r. do kraju w celu objęcia przez nich stanowisk dowódczych i sztabowych w tworzącej się Gwardii Ludowej (GL).
Przyjęty do PPR, S. na polecenie KC obsługiwał początkowo okręg warszawski i kielecki. Na początku r. 1943 skierowano go na Lubelszczyznę; był krótko dowódcą operacyjnym Okręgowej Komendy (OK) GL. W lutym wysłany został wraz z Grzegorzem Korczyńskim na Zamojszczyznę z zadaniem zorganizowania zbrojnego oporu chłopów przeciw pacyfikacjom, a już w marcu do okręgu siedleckiego, gdzie – jak wynika z jego raportu – bez większego skutku podjął próbę organizowania partyzantki GL. Kilkakrotnie wyjeżdżał do Warszawy na narady organizacyjne. W maju 1943 powołany został na sekretarza nowo utworzonego Obwodu Lubelskiego PPR. Na zebraniu założycielskim konspiracyjnej Wojewódzkiej Rady Narodowej Lubelszczyzny, zwołanym 18 II 1944 w Rudce Kijańskiej, został wybrany na członka Rady jako przedstawiciel PPR. Dn. 10 II t.r. awansował na porucznika przekształconej z GL – Armii Ludowej (AL). Podczas konspiracyjnej narady, którą odbywał 3 III 1944 w domu Boźniaków w Kaznowie w pow. lubartowskim z Bolesławem Kwiatkiem, sekretarzem lubelskiego Komitetu Okręgowego PPR, i Józefem Ozonem, szefem sztabu OK AL, otoczony przez niemiecką żandarmerię, poległ w walce.
Po wojnie organy bezpieczeństwa obwiniały Józefa Karczewskiego, pseud. Dżo, oficera Komendy Obwodu Armii Krajowej (AK) Lubartów, że na skutek przekazanej przez niego informacji doszło do napaści żandarmerii niemieckiej w Kaznowie. Tę wersję o okolicznościach śmierci S-ego podali M. Moczar i Władysław Gomułka. Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej z 19 VII 1944 został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Grunwaldu III kl. W miejscu, gdzie zginął, zbudowano obelisk.
Z małżeństwa z Marią z Wołoszynów S. miał syna Władysława i córkę Stefanię, którzy wywiezieni po 17 IX 1939 z Pełkini, po wojnie pozostali w Otynii w ZSRR. Brat S-ego, Franciszek zginął w ZSRR, brat Michał został w r. 1939 aresztowany we Lwowie przez NKWD i osadzony w obozie.
Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, W. 1989 s. 153–4, 164; Garas J. B., Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945, W. 1971; Gontarz R., ZiemińskiA., Komu służył agent „Dżo”?, „Sztandar Młodych” 1959 nr 177 s. 3; Gronczewski E., Kalendarium walk Gwardii Ludowej i Armii Ludowej na Lubelszczyźnie (1942–1944), L. 1963; Lewandowska S., Ruch oporu na Podlasiu 1939–1944, W. 1982; Maj K., Polscy komuniści we Francji 1919–1946, W. 1971; Mikulski B., Od Ebro po Kaznów, „Sztandar Ludu” 1974 nr 102 s. 3 (fot.); Mysłowski E., Z dziejów PPR, GL i AL w powiecie lubartowskim 1942–1944, W. 1963 s. 19; Polacy w wojnie hiszpańskiej (1936–1939), W. 1963 s. 83, 194, 268; Rydłowski J., Por. Jan Sławiński „Gruby Jan”, „Tyfus” (1908–1944), „Wojsko Lud.” 1973 nr 5 s. 113–15; Zginęli w walce. Sylwetki bojowników GL i AL, W. 1957 s. 93–108 (fot.); – Arch. Ruchu Robotn. W. 1975 II: Czas wielkiej próby, W. 1969; Gomułka W., Pamiętniki, W. 1994 II; Gwardia Ludowa i Armia Ludowa (1942–1944) na Lubelszczyźnie, Wstęp i oprac. Z. Mańkowski i J. Naumiuk, L. 1960; Ja syn ludu polskiego… Relacje i wspomnienia działaczy PPR, GL i AL. Lubelszczyzna 1942–1944, Wstęp i oprac. Z. J. Hirsz, L. 1964 s. 51–2 (fot., liczne nieścisłości); Moczar M., Barwy walki, Wyd. 4, W. 1963 s. 73–85 (fot); tenże, Wspomnienia z lat okupacji o Janku Sławińskim, „Wojsk. Przegl. Hist.” R. 18: 1973 nr 4 s. 154–66; Rutkowski J., Czas walki, klęsk i zwycięstw. Wspomnienia dąbrowszczaka 1936–1945, Wr. 1980 s. 20, 246–7, 266; Sidor K., Trzeci front. Wspomnienia partyzanta Lubelszczyzny, W. 1955 s. 107–13, 169–70, 207–8, 221, 246–7, 262–70; – „Informator Obozowy” 1939 nr 126 s. 454; „Ochotnik Wolności” 1938 nr 24 (80) s. 18; „Za wolność i lud” 1952 nr 7 s. 11, 19 (M. Kowalski, Wspomnienie, fot); – AAN: Teczka osobowa S-ego, nr 13734 (tu m. in. odpis aktu ur.), teczka osobowa J. Miąski nr 14515, teczka osobowa F. Skiby nr 9130, MSZ t. 11011 s. 78, t. 12345 s. 39, ZBoWiD sygn. 10 s. 17, sygn. 11 s. 30, Związek Bojowników z Faszyzmem i Najazdem Hitlerowskim t. 258 s. 251–252 (tu: Słowiński).
Alicja Pacholczykowa