INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jan Sobolewski  

 
 
1799 - 1829
Biogram został opublikowany w latach 1999-2000 w XXXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sobolewski Jan, przezwiska: Jan Drugi, Jan Wtóry, Joannes, Rudy, Sobol, Zybelin (1799–1829), filomata, pedagog, zesłaniec. Pochodził z rodziny szlacheckiej, ur. w majątku Grochy (pow. tykociński) dzierżawionym przez ojca, Antoniego. Z braci S-ego znani są: Józef (w r. 1823 mieszkał w Łomży) oraz młodszy – Adam (zob.).

W r. 1816 S. ukończył gimnazjum w Białymstoku i wstąpił na Wydz. Fizyczno-Matematyczny Uniw. Wil. Został przyjęty do seminarium nauczycielskiego. W r. 1817 zdobył stopień kandydata filozofii, w r. 1818 zaś władze uczelni przyznały mu nagrodę pieniężną za postępy w nauce. Przez pewien czas mieszkał na kwaterze z Adamem Mickiewiczem. W r. akad. 1820/1 złożył egzaminy wymagane do uzyskania magisterium, stopnia magisterskiego jednak nie otrzymał, gdyż nie obsadzona była katedra filozofii. Utrzymywał się z guwernerki. Dn. 1 IX 1821 władze uniwersytetu powierzyły mu obowiązki nauczyciela fizyki, nauk przyrodniczych i chemii w gimnazjum w Krożach na Żmudzi. W prowincjonalnym mieście, które w listach do kolegów określał mianem «piekła błotnistego», czuł się osamotniony. Filomaccy przyjaciele podejmowali więc próby – bezowocne – przeniesienia go do Wilna. W czerwcu 1822 Jan Chodźko, wizytujący krożskie gimnazjum z ramienia Uniw. Wil., wystawił młodemu nauczycielowi pochlebną notę.

Dn. 19 IV 1819 S. wstąpił do filomackiego Związku Przyjaciół, w którym pełnił funkcję prezydenta między 15 XI a 13 XII t.r. Spośród członków tego związku m.in. S. oraz Jan Czeczot, Teodor Łoziński i Onufry Pietraszkiewicz zostali oddelegowani do zakładania nowych towarzystw młodzieżowych. W Tow. Filomatów S. najpierw działał jako członek korespondent (od 23 XI 1819, wprowadzony razem z Ignacym Domeyką), a od 6 V 1820 jako członek czynny. Z notatki zachowanej w „Archiwum filomatów” wynika, iż przyjmowanemu do Towarzystwa S-emu postawiono zarzut «zbytniej dumy». Zastrzeżenie uchylono dzięki odczytanemu przez Tomasza Zana świadectwu Mickiewicza, umiejącego – jak głosiła notatka – poznawać dobrze charaktery ludzi». Franciszek Malewski, Mickiewicz i T. Zan wysoko oceniali postępy S-ego w nauce i wiele obiecywali sobie po jego uczestnictwie w ruchu filomackim. I. Domeyko wspominał go jako «najbieglejszego z naszych fizyków i matematyków, pięknego człowieka, piękną duszę». Z Mickiewiczem łączyły S-ego więzi «szczerej przyjaźni», jak to określił w jednym z listów powściągliwy zazwyczaj S. Uczestniczył w pracach II wydz. (filozoficzno-matematycznego) Tow. Filomatów. Przez pewien czas był jego sekretarzem. Należał również do filomackiego «Rządu». Poza wspomnianymi już filomatami bliskie kontakty utrzymywał z Domeyką i Kazimierzem Piaseckim. W l. 1820–1 wygłosił 13 referatów i raportów na posiedzeniach Tow. Filomatów oraz Związku Przyjaciół. Dotyczyły one zarówno spraw organizacyjnych (cel wileńskich towarzystw, projekt filomackiego czasopisma, przygotowywana przez filomatów ankieta na temat szkolnictwa na ziemiach zabranych), jak i niektórych problemów nauk ścisłych oraz architektury: Historia termometrów, O elektryczności, O amoniaku, O piękności w budowlach; tę ostatnią rozprawę ogłosił „Dziennik Wileński” (1823 t. 1). W dyskusji nad pracą S-ego O układach meteorologicznych („Związek Przyjaciół” 1819 nr z 14/<26> VI) uczestniczył Mickiewicz. Jedyny znany utwór wierszowany S-ego to przekład utworu francuskiego poety A. V. Arnaulta „Alcyona. Scena liryczna”, odczytany na posiedzeniu Związku Przyjaciół 3 V 1819. W ramach powołanego przez filomatów komitetu naukowego S. powtarzał dla filaretów uniwersyteckie kursy matematyki wyższej. Brał także udział w majówkach organizowanych przez promienistych. W Tow. Filaretów pełnił obowiązki przewodnika Grona Zielonego (wprowadzony 26 VI 1820), zrzeszającego adeptów fizyki. Zachowała się charakterystyka celu filareckiego towarzystwa, sformułowana przez S-ego wiosną 1821: «pracować nad dobrem człowieka moralnego i dla dobra Polski. Działanie na pierwsze może być bardziej silne i jawne, na drugie powolniejsze i skrytne». W lutym 1822 S. wraz z filomatami Józefem Jeżowskim, Łozińskim i Mickiewiczem znalazł się wśród tych, na których F. Malewski zwracał uwagę kuratora Wil. Okręgu Naukowego, ks. Adama Jerzego Czartoryskiego jako na bardzo uzdolnionych.

W związku z procesem filaretów S-ego aresztowano w Krożach nocą 18 XI 1823 i odwieziono do Wilna. Został osadzony w klasztorze Bazylianów razem z Mickiewiczem, Domeyką, Adamem Suzinem i in. Był pięciokrotnie przesłuchiwany w l. 1823–4. Nie ugiął się w śledztwie. Podkreślał praworządny, towarzyski, samokształceniowy i naukowy charakter Tow. Filomatów, Promienistych i Filaretów. Areszt opuścił po podpisaniu 24 IV 1824 zobowiązania do zachowania tajemnicy o przedmiocie śledztwa oraz dzięki poręczeniu sędziego granicznego apelacyjnego z Wilna Adama de Sztrunka. Jego uwięzienie jest powszechnie uważane za jedną z przyczyn zawiązania przez uczniów krożskiego gimnazjum w geście solidarności z filaretami tajnego związku «Czarnych Braci».

Zgodnie z wyrokiem z 14 VIII 1824 wraz z 19 innymi filomatami i filaretami został S. skazany na służbę w oddalonych od Polski guberniach i oddany do dyspozycji ministra oświecenia. W dołączonej do wyroku „Wiadomości…” o członkach wileńskich towarzystw odnotowano, iż S. «może wykładać matematykę w języku francuskim» oraz, że «jest uzdolniony do służby w korpusie inżynierów dróg i komunikacji». Wilno opuścił 24 X 1824 na jednym wozie pocztowym z Mickiewiczem. Do Petersburga przybyli 8 lub 9 XI t.r. S. wespół z innym skazanym filaretą, Janem Heydatelem, wyraził chęć służby w Korpusie Komunikacji Wodnej Głównego Zarządu Dróg w Petersburgu. W grudniu wcielono ich do tegoż korpusu. Uzyskawszy w lutym 1825 tytuł zawodowy w petersburskim Inst. Inżynierów Komunikacji oraz nominację na oficera, S. został wysłany do Witegry nad jeziorem Onega w gub. ołonieckiej. W r. 1827 przebywał w Archangielsku. Dn. 21 VI 1827 razem z Heydatelem awansował na podporucznika. Z okresu zesłania znane jest tylko jedno pisemne świadectwo S-ego – list do Cypriana Daszkiewicza z 29 I 1827. Mowa w nim o próbach wydostania się z Archangielska.

S. bezskutecznie zabiegał u władz o powrót do Petersburga. Niepowodzeniem zakończyły się też starania o przeniesienie na południe, do Gruzji. Wiosną 1828 on i Heydatel przebywali w Petersburgu. Mickiewicz donosił Zanowi: «[…] wiele oni ucierpieli, pracując w odległych guberniach; teraz i miejsca wygodniejsze, i rangę wyższą otrzymają». Ostatnia wzmianka o S-m w dokumentach rosyjskiego Min. Oświecenia pochodzi z 19 VI 1828. Domeyko przypuszczał, że S. znalazł posadę w komunikacji wodnej na jeziorze Ładoga. Zmarł jednak w Archangielsku jesienią 1829, być może – jak sugeruje Zbigniew Wójcik – wskutek tragicznego wypadku. Miejsce jego pochówku nie jest znane.

Obok Daszkiewicza i Feliksa Kołakowskiego S. był jednym z trzech «spółuczniów, spółwięźniów i spółwygańców», którym Mickiewicz dedykował III cz. „Dziadów” (1832). W tzw. scenie więziennej tego utworu poeta włożył w jego usta wstrząsającą opowieść o wywózce krożskich gimnazjalistów na Sybir. Był S. adresatem kilku wierszy Jana Czeczota i Tomasza Zana napisanych z okazji jego imienin w r. 1819 („Archiwum filomatów”, cz. 3 t. 2).

S. nie założył rodziny.

 

Nowy Korbut VII, IX (Filomaci, Filareci, Promieniści); Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil.; Śliwowska W., Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku. Słownik biograficzny, W. 1998; [Giller A.], Lista wygnańców polskich do r. 1860 spisana przez Agatona Gillera na Syberii, w: Album Muzeum Narodowego w Rapperswyll, P. 1872; Mańkowska H., Rękopisy z Archiwum Filomatów w Bibliotece Uniwersyteckiej KUL. Katalog, w: „Arch. Bibl. i Muz. Kośc.” T. 47: 1983; – Bazylow L., Polacy w Petersburgu, Wr. 1984; Beauvois D., Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803–1832, L. 1991 I–II; Bieliński, Uniw. Wil., I–III; Borowczyk J., „Spółwygnańcy” Adama Mickiewicza, w: Syberia w historii i kulturze narodu polskiego, Wr. 1998; Brensztejn M., „Bracia Czarni”, „Bibl. Warsz.” 1906 t. 2; tenże, Filomata w Krożach. (Jan Sobolewski) 1821–1823, w: Księga pamiątkowa ku uczczeniu 350 rocznicy założenia i 10 wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, Wil. 1929 I; Bujakowski Z., Z młodości Mickiewicza, W. 1914; Dunajówna M., Tomasz Zan. Lata uniwersyteckie 1815–1824, Wil. 1933; Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928; Jewsiewicki W., Batyr. O Janie Witkiewiczu 1808–1839, W. 1983; Kleiner J., Mickiewicz, L. 1948 I; Kula W., Filomaci, w: Wokół historii, W. 1988; Mościcki H., Wilno i Warszawa w „Dziadach” Mickiewicza, W. 1908; Naruniec R., Michał Baliński jako mecenas polsko-litewskich więzi kulturowych, W. 1995; Pietraszkiewiczówna S., Dzieje filomatów w zarysie, W. 1912; Pigoń S., Głosy sprzed wieku, Wil. 1924; Sudolski Z., Narodowej sprawy męczennicy. O adresatach dedykacji „Dziadów części III”, „Pam. Liter.” 1998 z. 1; Świrko S., Z Mickiewiczem pod rękę, czyli życie i twórczość Jana Czeczota, W. 1989; Witkowska A., Mickiewicz, Słowo i czyn, W. 1983; taż, Rówieśnicy Mickiewicza, W. 1962; Wójcik Z., Ignacy Domeyko, W.–Wr. 1995; – Archiwum filomatów. Cz. I: Korespondencja filomatów 1815–1823, Wyd. J. Czubek, Kr. 1913 I–V; toż, Cz. II: Materiały do historii Towarzystwa Filomatów, Wyd. S. Szpotański, S. Pietraszkiewiczówna, Kr. 1920–1 I–II; toż, Cz. III: Poezja filomatów, Wyd. J. Czubek, Kr. 1922 I–II; toż, Listy z zesłania. Krąg Onufrego Pietraszkiewicza i Cypriana Daszkiewicza, Oprac. Z. Sudolski (przy współpracy M. Grzebień), W. 1997 I (oprócz licznych wzmianek – list S-ego do Cypriana Daszkiewicza z Archangielska z 29 I 1827); toż, Listy z zesłania, Krąg Tomasza Zana, Jana Czeczota i Adama Suzina, Oprac. tenże, W. 1999 II; toż, Listy z zesłania. Krąg Franciszka Malewskiego i Józefa Jeżowskiego, Oprac. tenże, W. 1999 III; toż, Na zesłaniu, Pod red. C. Zgorzelskiego, Wr. 1973 I; Dernałowicz M., Memoriał Franciszka Malewskiego, „Arch. Liter.” Miscellanea z okresu romantyzmu, T. 1: 1956 s. 100–5; Dernałowicz M., Kostenicz K., Makowiecka Z., Kronika życia i twórczości Mickiewicza. Lata 1798–1824, W. 1957; Domeyko I., Filareci i Filomaci, w: Z filareckiego świata, Wyd. H. Mościcki, W. 1924; Gomolicki L., Dziennik pobytu Adama Mickiewicza w Rosji 1824–1829, W. 1949; Listy o Adamie Mickiewiczu i jego towarzyszach, pisane do Joachima Lelewela w latach 1819–1829, Wyd. M. Staniewicz, „Pam. Tow. Liter. im. Adama Mickiewicza” (Lw.) T. 1: 1887; Malewski F., Dziennik więzienny, w: Z filareckiego świata, Wyd. H. Mościcki, W. 1924; Malinowski M., Księga wspomnień, Wyd. J. Tretiak, Kr. 1907; Massalski E. T., Z pamiętników (1799–1824), w: Z filareckiego świata, Wyd. H. Mościcki, W. 1924; Mickiewicz A., Dziady. Cz. III, Oprac. Z. Stefanowska, w: Dzieła, Wydanie Rocznicowe, W. 1995 III; tenże, Listy. Część pierwsza 1815–1829, Oprac. M. Dernałowicz, E. Jaworska, M. Zielińska, tamże, W. 1998 XIV; Mickiewicz W., Żywot Adama Mickiewicza, P. 1890 I, Wyd. 2, P. 1929; Odyniec A. E., Listy z podróży, Oprac. M. Dernałowicz, M. Toporowski, W. 1961 I–II; Proces Filaretów w Wilnie. Dokumenty urzędowe z „Teki” rektora Twardowskiego, Oprac. [J. Bieliński] Dr Szeliga, Kr. 1888; Trojanowiczowa Z., Sybir romantyków, Kr. 1992; Wybór pism filomatów, Oprac. A. Witkowska, Wr. 1959; Zan T., Z wygnania. Dziennik z lat 1824–1832, Wyd. M. Dunajówna, Wil. 1929; Ze stosunków wileńskich w okresie 1816–1823, w: Z filareckiego świata, Wyd. H. Mościcki, W. 1924; – AGAD: Katalog mikrofilmów i fotokopii poloniców…, W. 1969 Z. II poz. 175; Lietuvos valstybes istorijos archyvas w Wil.: F. 567, op. 2, vol. 1342 – cz. 13 (akta śledcze S-ego), F. 567 op. 2 vol. 1317 – cz. 22 (akta śledcze S-ego oraz B. i I. Szemiotów), F. 721 op. 1, vol. 822 (Spis doktorów i magistrów wydz. matematyczno-fizycznego Uniw. Wil.); Rossijskij gosudarstvennyj istoričeskij archiv w S. Pet.: F. 735 op. 10 vol. 12 k. 27, 30–40, 42, 45–46, 110, 117, 126, 141–142, 145, 432–435 (informacje o przebiegu służby S-ego w Rosji); Vilniaus universiteto Mokslinės bibliotekos rankraštynas w Wil.: F. 13 vol. 175 (zielnik ucznia IV gimnazjum męskiego S-ego z 30 III 1811).

Jerzy Borowczyk

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Adam Sobolewski

1810? - 31 października 1835 lekarz
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Stanisław Franciszek Jachowicz

1796-04-17 - 1857-12-24
poeta
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.