Starczewski Jan, pseud. Andrzej Korecki (1904–1981), pracownik opieki społecznej, uczestnik konspiracji podczas drugiej wojny światowej, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych, działacz społeczny.
Ur. 8 II w Warszawie, był synem Franciszka i Marii z Życieńskich, bratem Haliny Starczewskiej-Chorążyny (zob.).
S. uczył się w gimnazjum Emiliana Konopczyńskiego (od r. 1919 po upaństwowieniu Gimnazjum im. Adama Mickiewicza) w Warszawie. W r. 1920 przerwał naukę, by jako ochotnik wziąć udział w wojnie polsko-bolszewickiej; walczył w stopniu szeregowca w 5. pp. W r. 1921 zdał maturę i podjął studia na Wydz. Prawa i Nauk Politycznych Uniw. Warsz. Równolegle pracował w dziale przekazów i poleceń zagranicznych Banku Handlowego w Warszawie oraz przez trzy lata uczył się w szkole muzycznej (klasa fortepianu). W czerwcu 1926 uzyskał stopień magistra praw.
W październiku 1926 podjął S. pracę w warszawskim Urzędzie Wojewódzkim, a w sierpniu 1928 otrzymał tam funkcję zastępcy naczelnika wydziału. W czerwcu 1933 został referendarzem w Min. Opieki Społecznej, skąd w początku czerwca r.n. oddelegowano go do przeprowadzenia inspekcji Wydz. Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego (WOSiZP) Zarządu Miejskiego w Warszawie. W kilkanaście dni później objął stanowisko dyrektora tej placówki i rozpoczął jej gruntowną reorganizację. W r. 1935 dokonał podziału miasta na 10 okręgów opiekuńczych z ośrodkiem zdrowia i opieki społecznej w każdym. Wprowadził nowe metody zwalczania skutków zjawiska porzuceń dzieci, ulepszył pracę Domu Matki i Dziecka ks. Boduena, rozszerzył akcje opieki nad dziećmi w rodzinach zastępczych, oraz pomoc dla bezrobotnych. Udało mu się doprowadzić do wzrostu sumy świadczeń, pomimo redukcji budżetowych. Opracował i wydał pierwszy tom sprawozdań podległej sobie jednostki pt. „Materiały o organizacji i działalności Wydziału Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie” (W. b.r.w.; następne tomy za l. 1935/6–37/8 ukazywały się pod wspólną redakcją S-ego i Jana Konopnickiego). Na temat działalności społecznej w Warszawie opublikował ponad 20 artykułów w „Opiekunie Społecznym”, m.in.: Ustawodawstwo o opiece społecznej w Polsce (1937 nr 4, 6, 7, 9–11 , 1938 nr 2, 10), Walka z gruźlicą poprzez podnoszenie poziomu kultury społecznej (1939 nr 1) oraz podsumowanie działalności WOSiZP pt. Rzut oka na działalność ostatniego pięciolecia (1934/35–1938/39) (1939 nr 5). Pisał także do „Dziennika Zarządu m.st. Warszawy” i innych czasopism. W l. 1934–9 był członkiem Zarządu Głównego Tow. «Trzeźwość», a w l. 1936–9 – członkiem rady Warszawskiego Tow. Przeciwgruźliczego; brał udział w corocznych «Dniach Przeciwgruźliczych». Uczestniczył w Międzynarodowych Kongresach Opieki Społecznej w Londynie (1936) i Opieki nad Dzieckiem we Frankfurcie nad Menem (1938). W r. 1938 współorganizował w Warszawie Międzynarodowy Kongres Przeciwgruźliczy i I Ogólnopolski Kongres Dziecka.
Po wybuchu drugiej wojny światowej, w pierwszych dniach września 1939, zajmował się S. zakładaniem punktów etapowych dla uchodźców oraz opieką nad mieszkańcami zburzonych domów. Został członkiem Komitetu Wykonawczego Stołecznego Komitetu Samopomocy Społecznej (SKSS), utworzonego 5 IX t.r. oraz jego łącznikiem z prezydentem Warszawy Stefanem Starzyńskim. Dn. 8 IX, przekazawszy chwilowo kierownictwo wydziału swemu zastępcy Antoniemu Chacińskiemu, został szefem Opieki Społecznej w Komisariacie Cywilnym Obrony Warszawy. Po kapitulacji stolicy powrócił do kierowania WOSiZP, który w czasie wojny odgrywał centralną rolę w działalności Zarządu Miejskiego. Mimo ograniczeń narzuconych przez okupanta, S. działał nadal w SKSS aż do jego likwidacji 31 III 1941, a następnie w Radzie Opiekuńczej Miejskiej (ROM), istniejącej już od września 1940, która przejęła obowiązki i agendy SKSS. Dn. 13 X 1941 ROM przekształcona została w Polski Komitet Opiekuńczy (Pol.KO) Warszawa Miasto, podporządkowany Radzie Głównej Opiekuńczej (RGO) w Krakowie kierowanej przez Adama Ronikiera. Pomiędzy centralą krakowską a placówką warszawską powstał konflikt m.in. na tle zbytniej samodzielności tej ostatniej oraz jej powiązań z podziemiem antyniemieckim. Na zjeździe delegatów RGO w Krakowie 5 XI t.r. doszło na tym tle do polemiki pomiędzy S-m, Janem Stanisławem Jankowskim, Czesławem Klarnerem, Januszem Machnickim i Stanisławem Wachowakiem z jednej strony, a sekretarzem generalnym RGO Wojciechem Baranowskim. Po zjeździe S. wysłał list do Ronikiera, w którym skrytykował metody pracy RGO. W odpowiedzi Ronikier zażądał od niego ustąpienia z funkcji członka prezydium oddziału warszawskiego Pol. KO. S. zastosował się do tego żądania, lecz brał nadal udział – na polecenie komisarycznego burmistrza Warszawy Jana Kulskiego – w pracach władz Pol. KO już jako delegat Zarządu Miejskiego. Równolegle z działalnością legalną był S. od r 1942 pod pseud. Andrzej Korecki szefem konspiracyjnego Biura Wojskowego Pracy, Opieki Społecznej i Zdrowia (krypt.: Dom, Szpital) w Dep. Pracy i Opieki Społecznej Delegatury Rządu na Kraj. Zorganizował Biuro w obrębie Wydz. Opieki i Zdrowia, którego część personelu wciągnął do współpracy. Uczestniczył także w akcji pomocy dzieciom żydowskim, uzyskiwał dokumenty zacierające ich pochodzenie oraz wyszukiwał dla nich schronienie w zgromadzeniach zakonnych (szczególnie Sióstr Franciszkanek Rodziny Marii). W styczniu 1943 kierował akcją ratowania dzieci wysiedlonych z Zamojszczyzny. Raport, w którym szczegółowo opisał tragiczny los ewakuowanej ludności tego regionu, przekazał W. Hagenowi, niemieckiemu lekarzowi urzędowemu w Warszawie, który interweniował u władz Generalnego Gubernatorstwa. Wskutek tego S. został aresztowany 18 II t.r., zaś Hagen w parę dni później odwołany ze stanowiska. Początkowo był S. więziony na Pawiaku i zatrudniony w biurze depozytów, gdzie sporządzał konspiracyjne spisy nowo przybyłych więźniów. Dn. 13 V został wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz (nr 121625), a tam skierowany do karnej kompanii. Dn. 27 VIII przewieziono go do obozu Neuengamme (nr 22914); od 12 XII 1943 przebywał w podobozie pod Brunszwikiem (tzw. Komando Drütte). Uczestniczył w konspiracji obozowej. Dn. 6 IV 1945 przetransportowany został do obozu Bergen-Belsen, w którym doczekał się oswobodzenia przez armię brytyjską 15 IV t.r.; zaraz potem współwięźniowie obrali go przewodniczącym grupy polskiej. W końcu czerwca wyjechał na kurację do Szwecji na koszt tamtejszego Czerwonego Krzyża. Zapoznał się tam z organizacją służby społecznej i spółdzielczości; fragmenty swych spostrzeżeń opublikował potem w broszurze Metody walki z alkoholizmem w Szwecji (W. 1948).
W maju 1946 powrócił S. do Polski; ponieważ odmówiono mu zatrudnienia w warszawskim Zarządzie Miejskim, zamieszkał wraz z rodziną w Miechowie. Dopiero w styczniu r.n. otrzymał posadę starszego radcy w Biurze Organizacji i Spraw Osobowych (BOiSO) Urzędu Rady Ministrów. Równocześnie od października 1948 do czerwca 1951 wykładał w Państw. Wyższej Szkole Higieny Psychicznej oraz na kursach w Państw. Zakładzie Higieny. We wrześniu 1950 został mianowany przewodniczącym Komisji Projektów Usprawnień Administracji Publicznej w Prezydium Rady Ministrów. Po przekształceniu w styczniu 1951 BOiSO w Państw. Komisję Etatów (PKE), był początkowo wicedyrektorem Działu Kultury, Oświaty i Zdrowia, a następnie dyrektorem Dep. Zdrowia i Kultury. W związku z likwidacją PKE w lipcu 1956 przeszedł wraz z częścią jej agend do Min. Finansów i był kolejno: zastępcą dyrektora Dep. Budżetów Administracyjnych (do r. 1958) i jego dyrektorem (do r.n.), dyrektorem Dep. Budżetów Kulturalnych i Socjalnych (do r. 1961) i dyrektorem Dep. Budżetów Centralnych. W aktach ministerstwa określany był jako «bezpartyjny fachowiec».
Po zmianach politycznych 1956 r. powrócił S. do pracy społecznej. W r.n. zainicjował założenie przy ZBoWiD klubu byłych więźniów obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen; został jego pierwszym prezesem, a następnie wchodził w skład zarządu. Inicjował również akcję koleżeńskiej pomocy dla byłych więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych. Również w r. 1957 zorganizował oddział stołeczny Tow. Przyjaciół Dzieci (TPD) i został jego prezesem (był nim do końca r. 1959), a następnie członkiem prezydium Zarządu Głównego (ZG) (do r. 1975). Współorganizował pierwszy w kraju ośrodek ds. pomocy w przysposabianiu dzieci opuszczonych i osieroconych; reprezentował też TPD w Międzynarodowej Federacji Wspólnot Dziecięcych (F.I.C.E.). Był członkiem: ZG Stołecznego Komitetu Antyalkoholowego, Zarządu Tow. Świadomego Macierzyństwa, ZG Związku Zawodowego Pracowników Państw. i Społecznych oraz współorganizatorem Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej. W okresie powojennym ogłosił S. ponad 20 artykułów, głównie na temat opieki nad dziećmi, m.in. O polską ustawę o opiece nad dzieckiem („Opiekun Społ.” 1947 nr 11/12), Handel niemowlętami wczoraj i dziś („Demokr. Przegl. Prawn.” 1948 nr 3), Kilka uwag o stosunku społeczeństw i państw do krzywdy dziecka w przeszłości („Przyjaciel Dziecka” 1960 nr 9). Publikował także w „Biuletynie Wolnej Wszechnicy Polskiej”, „Domu Dziecka”, „Myśli Społecznej”, „Roczniku Warszawskim”, „Pracy i Opiece Społecznej”, „Przeglądzie Lekarskim”, „Problemach Opiekuńczo-Wychowawczych” i in. Okresu okupacji dotyczyły wspomnienia pt. Serdeczny szmugiel („Kalendarz Warsz.” 1947 s. 123–8), Na ratunek dzieciom Zamojszczyzny („Przegl. Lek.” T. 35: 1978 nr 1), Dzieci żebrzące w okupowanej Warszawie (tamże) i Uwagi o służbie zdrowia w okupowanej Warszawie (tamże T. 33: 1976 nr 1). Zabierał głos w sprawie tworzenia prawa („Dyskutujemy nad kodeksem cywilnym”, „Życie Warszawy” 1960 nr 19). W l. sześćdziesiątych, wraz z dyrektorami wydziałów warszawskiego Zarządu Miejskiego z czasów wojny, Konradem Orzechowskim i Aleksandrem Ivánką oraz inspektorem Mikołajem Łąckim, złożył zeznania w procesie Hagena, które uwolniły go od oskarżenia o zbrodnie popełnione przeciwko Żydom. Dn. 28 II 1971 przeszedł na emeryturę. Zaangażował się wówczas w prace Komisji Historycznej Opieki Społecznej przy oddziale warszawskim Tow. Wolnej Wszechnicy Polskiej; był współautorem przygotowanego przez nią studium pt. „Miejska służba opieki społecznej Warszawy w latach wojny i okupacji 1939–1945” (Studia warsz. 1975 t. 23, Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944, z. 4). Zmarł 20 XII 1981 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m.in. Srebrnym i Złotym (dwukrotnie) Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Dla uczczenia pamięci S-ego Zarząd Koła Przyjaciół Dzieci im. Kazimierza Jeżewskiego utworzył fundusz stypendialny jego imienia.
S. był żonaty (od 2 VI 1931) z Haliną z Miłkowskich (1909–1997), absolwentką Kursów Architektonicznych im. Stanisława Noakowskiego w Warszawie, po wojnie pracownikiem Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków w Min. Kultury i Sztuki, a następnie Muz. Narodowego w Warszawie. W małżeństwie tym miał syna Jerzego Andrzeja (ur. 15 III 1932), architekta, wykładowcę m.in. Politechn. Warsz. i uniw. w Bagdadzie, profesora Drury Collegiate University w Springfield (Missouri, USA), oraz córkę Marię (ur. 17 XI 1935), 1.v. Lambaša, 2.v. Koshel, profesora geografii w Hofstra University w Hempstead koło Nowego Jorku.
Honorowa księga nauki polskiej. Współcześni uczeni polskiego pochodzenia za granicą, W. 2001 (dot. córki S-ego, Marii); Judyccy A. i Z., Polonia. Słownik biograficzny, W. 2000 (dot. syna S-ego, Jerzego); – Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 2002; Księga Pamięci. Transporty z Warszawy do KL Auschwitz 1940–1944, W.–Oświęcim 2000 II 644, 663; – Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, W. 1970; Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. 1939–1944, W. 1978; Drozdowski M. M., Alarm dla Warszawy, W. 1969; Grabowski W., Delegatura Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj, W. 1995; J . P., Jan Starczewski (1904–1981), „Przyjaciel Dziecka” 1985 nr 10 s. 9 (fot.); Kroll B., Opieka i samopomoc społeczna w Warszawie, W. 1977; tenże, Rada Główna Opiekuńcza 1939–1945, W. 1985; Rogulski J., Straż Obywatelska m.st. Warszawy w październiku 1939 r., „Roczn. Warsz.” R. 5: 1964; Słomczyński A., Dom ks. Boduena 1939–1945, W. 1975; Soczek C. E., Benedyktynki Samarytanki Krzyża Chrystusowego, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją 1939–1945, Red. Z. Zieliński, Kat. 1992; W obronie dzieci i młodzieży w Warszawie 1939–1944, W. 1975 s. 16, 20–2 (rec. S-ego, „Roczn. Warsz.” T. 14: 1976); Walka o dobra kultury 1939–1945, W. 1970 I; Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944, W. 1972 z. 2, W. 1973 z. 3; Wrzeszcz A. M., Pomoc Sióstr Rodziny Marii dla dzieci żydowskich, „Słowo Powsz.” 1983 nr 81 s. 5; Zawadzki A. W., Gospodarka budżetowa Warszawy w latach okupacji niemieckiej 1939–1944, „Roczn. Warsz.” R. 15: 1979; Zbyszewska Z., Ministerstwo polskiej biedy, W. 1983; – Skład osobowy Banku Handlowego w Warszawie na dzień 1 I 1924, W. [b.r.w.]; – Ivánka A., Wspomnienia skarbowca 1927–1945, W. 1964; Pawłowicz H., Okupacyjne dzieje samorządu Warszawy, Oprac. Z. Ogrodzki, W. 1974; Ronikier A., Pamiętniki 1939–1945, Kr. 2001; Strażyc-Krzywiec K., Jak powstał „Manifest Neubrandenburski”, w: Polska Partia Socjalistyczna w latach wojny i okupacji 1939–1945. Księga wspomnień, W. 1995 II; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Życie Warszawy” 1982 nr 3 (J. Dobraczyński), nr 12; – Arch. Oddz. Warsz. ZBoWiD: teczka nr W–36513; Arch. SS. Benedyktynek Samarytanek Krzyża Chrystusowego w Samarii: Teka „Jubileusz zgromadzenia” (wspomnienie S-ego o matce Wincencie Jaroszewskiej, mszp. z r. 1976); Arch. Uniw. Warsz.: teczka nr RP 9393 (akta studenckie S-ego); Min. Finansów w W.: teczka nr 2767 (akta personalne S-ego); Muz. Niepodległości w W.: Kartoteka Pawiaka; Paraf. rzymskokatol. p. wezw. św. Jana Chrzciciela w W.: nr 97/1904 (metryka ur. S-ego); USC W.-Śródmieście: sygn. 1/21/131/1931 (akt ślubu S-ego); – Informacje i mater. w posiadaniu syna S-ego, Jerzego z W. (wiele niedrukowanych prac i wspomnień S-ego, m.in: Wspomnienia o Stefanie Starzyńskim).
Stanisław Konarski